Όλη η "Παραδρομή"

Δεν ενδιαφέρομαι για εκδοτικά δικαιώματα. 

Ενδιαφέρομαι να αποδοθεί φόρος τιμής στους: 

"μετά τον Θεό, σωτήρες του λαού"

κατά το κείμενο...

 Όλη η "Παραδρομή", ο πόλεμος των Ακριτών, 

στα Νεοελληνικά, εδώ!

Διαβάστε την:

Ανρί Γκρεγκουάρ, ο Βέλγος Ακρίτας

Ο Ανρί Γκρεγκουάρ

«Με τον Ενρί Γκρεγκουάρ τελειώνει η δύναμη μιας σκέψης που κατάφερε να μας πείσει πως η Ελλάδα κάθε εποχής είναι ακόμα ζωντανή»

Ενα από τα περιοδικά που εξέδιδε ο Γκρεγκουάρ

Η Ελλάδα χρωστά πολλά σε αυτόν το επιστήμονα:

Ανρί Γκρεγκουάρ (Henri Gregoire, Λιέγη 1881 – Βρυξέλλες 1964).

Βέλγος βυζαντινολόγος. Μετά τις σπουδές του στα πανεπιστήμια της Λιέγης, του Μονάχου, του Βερολίνου και της Σορβόνης, κοντά σε μεγάλους ελληνιστές δασκάλους (Κρουμπάχερ, Βιλαμόβιτς, Ψυχάρης, Παρμαντιέ, Μισέλ, Χαρνάκ) ταξίδεψε ως μέλος αρχαιολογικών αποστολών στο όρος Σινά, στην Παλαιστίνη, στην Ελλάδα, στη Μικρά Ασία και στην Αίγυπτο.

Μίλαγε Αραβικά, Συριακά, Ιταλικά, Ρωσικά, Ρουμανικά, Αγγλικά και Ελληνικά, Αρχαία, Μεσαιωνικά και Νέα.

Το 1909 διορίστηκε καθηγητής της ελληνικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, θέση την οποία εγκατέλειψε μετά τη ναζιστική εισβολή στην πατρίδα του καταφεύγοντας στις ΗΠΑ. Ανακυρήχθηκε Επίτιμος καθηγητής πολλών Πανεπιστημίων. 

Ο Γ. είχε ενεργό ανάμειξη στην πολιτική ζωή, κυρίως ως δημοσιογράφος και εκδότης της έντονα αντιναζιστικής πολιτικής επιθεώρησης Le Flambeau, την οποία συνέχισε να εκδίδει έως τον θάνατό του. Το 1947, «επισκέφθηκε» τον ελληνικό Εμφύλιο, ίσως για να ανακαλύψει «πόσο» Δημοτικό τραγούδι «περιείχε». Το ρεπορτάζ που έκανε εκεί,  βραβεύθηκε.

Ζούσε στα επιστημονικά όρια, οι μελέτες του πάντα ήταν ριζοσπαστικές και προκλητικές, και γεννούσαν οξείες αντιπαραθέσεις. Με αυτήν την νοοτροπία δεν μπόρεσε να αποφύγει ορισμένες υπερβολές που δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά να τονίσουν το σημαντικό του έργο.


Το συγγραφικό του έργο είναι πολύπλευρο και ογκώδες.

Μελέτησε τις αρχές των Γερμανικών και Γαλλικών Μεσαιωνικών Επών. («La Chanson de Roland et Byzance : et autres études épiques ...»)

Βαθύς γνώστης της Αρχαίας Ελλάδας, εξέδωσε μελέτες και κριτικές εκδόσεις αρχαίων ποιητών, (ήταν ειδικός στον Ευριπίδη) μεταφράσεις κλασικών, βυζαντινών και νεοελλήνων συγγραφέων στα γαλλικά, καθώς και εκδόσεις ελληνικών επιγραφών της Μικράς Ασίας.

Σε αυτές τις επιγραφές ανακάλυψε μια πηγή του Ακριτικού Επους, την αναφερόμενη «Μάξιμαν στολάταν την και αμαζόνιν», την Αμαζόνα Μαξιμώ.

Ερεύνησε και τον «Ποντικοδαίμονα»  Απόλλωνα, με μια μελέτη που τον συνέδεε με τα ποντίκια («Απόλλων Σμινθεύς») προκαλώντας για άλλη μια φορά.

Είχε δημιουργήσει και μια ομάδα συζητήσεων, την «Θεονόη» όπου ερευνούσε την ιστορία των θρησκειών και τις αρχές του Χριστιανισμού.

Οι 575 συνολικά δημοσιευμένες μελέτες του αναφέρονται, μεταξύ άλλων πολλών, στους διωγμούς των Χριστιανών, στις Οικουμενικές Συνόδους, τους πολέμους του Βυζαντίου, τις αυλικές μηχανορραφίες, στον Κωνσταντίνο τον Μέγα, στους θεσμούς και στις σχέσεις του Βυζαντίου με τον αραβικό κόσμο και τους σλαβικούς λαούς και τα έπη του Ρολάνδου. Κυρίως όμως διακρίθηκε ως ειδικός στα έπη του Διγενή και τα Ακριτικά τραγούδια.

Σε όλες αυτές τις μελέτες χάραξε νέους δρόμους διατυπώνοντας πρωτότυπες απόψεις. Μπόρεσε για παράδειγμα, να ανακαλύψει ίχνη του έπους του Διγενή στο Τουρκικό έπος του Σαγίντ Μπατάλ.

Οι περισσότερες έρευνές του, που άνοιξαν παρόμοιους, νέους ορίζοντες στην έρευνα του ακριτικού έπους, δημοσιεύτηκαν και στο περιοδικό Byzantion, το οποίο ο ίδιος ίδρυσε το 1925 και διηύθυνε έως τον θάνατό του. Επίσης εξέδωσε τα περιοδικά: 

Nouvelle Clio, 

Annuaire de l'Institut de Philologie et d'Histoire Orientales et Slaves, 

Byzantina metabyzantina.
Και αυτά που ήδη αναφέραμε:
Le Flambeau

Byzantion

Τελειώνω με τον επίλογο της νεκρολογίας που του έκανε ο Clair Preaux:

«Με τον Ενρί Γκρεγκουάρ τελειώνει η δύναμη μιας σκέψης που κατάφερε να μας πείσει πως η Ελλάδα κάθε εποχής είναι ακόμα ζωντανή»

Μερικές μελέτες του σχετικές με τα ακριτικά έπη:

Οι περίφημες πλέον «Τριανταπέντε διορθώσεις στο κέμενο του Εσκοριάλ» [Trente-cinq corrections au texte de Digénis selon l'Escorialensis],

«Autour de l'épopée byzantine», Base historique de l'épopée médiévale

Historical element in Westen and Eastern epics : Digenis - Sayyid-Battal - Dat-el-Hemma - Antar - Chanson de Roland

Notes on the Byzantine epic : the Greek folk-songs and their importance for the classification of the Russian version and of the Greek manuscripts

Nouvelles chansons épiques des IXe et Xe siècle

Entukhía pròs Êlion< : l'invocation au Soleil Vengeur dans l'épopée byzantine

Digénis Akritas d'après l'Escorialensis

Comment Sayyid Baṭṭâl martyr musulman du VIIIe siècle est-il devenu dans la légende le contemporain d'Amer (+863) ?

Amazone Maximô

Notes sur le Digénis slave

Digénis Akritas et le calife Mu'taṣim

Héros épiques méconnus : 1 Šarkân et Rumzân. 2 Katchatour-Asator

Notules :

 1 Le fleuve Bagrjanica.

2 Le lieu de naissance de Romain Lécapène et de Digénis Acritas

Nicéphore au Col Roide

Etudes sur l'épopée byzantine

Age héroique de Byzance

Recherches recentes sur l'épopée byzantine

Echanges épiques arabo-grecs : Sharkan - Charzanis

Autour de Digénis Akritas : les cantilènes et la date de la recension d'Andros-Trébizonde

Épopée byzantine et ses rapports avec l'époppée turque et l'épopée romane

Tombeau et la date de Digénis Akritas : (Samosate vers 940 après J.-C.)

Michel III et Basile le Macédonien dans les inscriptions d'Ancyre I et II κλπ

Η φωτογραφία του Γκρεγκουάρ από εδώ: 

Το "Μυθιστόρημα της Τροίας". Τα ομηρικά έπη στην μεσαιωνική Δύση

Εικονογράφηση του "Μυθιστορήματος της Τροίας"

Κατά τον Μεσαίωνα, τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά λογοτεχνικά έργα διαδόθηκαν, κυρίως, μέσω του Βυζαντίου σε ολόκληρο το γεωγραφικό πλάτος της Ευρώπης. Τα έπη του Ομήρου αλλά και η αρχαία ελληνική ιστορία, επηρέασαν την λογοτεχνία της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Οι αφηγήσεις των λογοτεχνικών έργων που γεννήθηκαν έτσι στη Δύση, συγκεντρώθηκαν σε θεματικούς κύκλους, τον Μέγα Αλέξανδρο, τις Θήβες, και κυρίως τον τρωικό πόλεμο. Ο τρωικός κύκλος είχε ιδιαίτερη σημασία, γιατί υπήρχε διαδεδομένη και η αντίληψη ότι οι Δυτικοί, και ειδικά οι βασιλικοί τους οίκοι, ήταν απόγονοι Τρώων. Τα αρχαία έπη διασκευάστηκαν τόσο πολύ στην Δύση, ώστε οι ήρωες παριστάνονται ως μεσαιωνικοί ιππότες. Το λογοτεχνικό αυτό είδος ευδοκίμησε, από τον 11ο ως τον 14ο αιώνα μ.Χ.

Γενικά, αυτά τα έργα είναι φιλοτρωικά, και  εκφράστηκαν έμπρακτα κατά την Τέταρτη Σταυροφορία, όταν οι Δυτικοί, και ειδικά οι Ιταλοί, αισθάνονταν ως εκδικητές της Τροίας. Ο θάνατος του Έκτορα, για παράδειγμα περιγράφεται ως προερχόμενος από πισώπλατη κονταριά του Αχιλλέα, την ώρα που ο Τρώας ήρωας σκύβει για να πάρει τα όπλα ενός πεσμένου αντιπάλου. Ο Βέλγος φιλόλογος Gregoire ανακάλυψε αντιβυζαντινά στοιχεία ακόμη και στο πολύ αρχαιότερο έπος του Ρολάνδου.

Εικονογράφηση του "Μυθιστορήματος της Τροίας"

Η πρώτη μεσαιωνική αφήγηση για τον τρωικό πόλεμο είναι ανώνυμη, και έχει τον τίτλο «Ιστορία περί της καταστροφής της Τροίας». Μερικά ενδεικτικά έργα αυτής της ενότητας είναι το «Μυθιστόρημα της Τροίας» ("Le Roman de Troie") που έγραψε το 1165 μ.Χ ο Γάλλος Μπενουά ντε Σαιντ Μωρ (Benoît de Sainte-Maure), ο «Τρωικός πόλεμος» που γράφτηκε από τον Γερμανό φον Βύρτσμπουργκ το 1280 και το ανώνυμο «Τρωικό χρονικό» που γράφτηκε στην Ισπανία το 1350.

Φυσικά, δημιουργήθηκαν δεκάδες ακόμη τέτοια έργα, που αφορούν και το Μέγα Αλέξανδρο και τις Θήβες. Το παλαιότερο έργο σχετικό με τον Αλέξανδρο γράφτηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ στη Γαλλία από τον Αλβέριχο της Μπριανσόν.

Εικονογράφηση του "Μυθιστορήματος της Τροίας"
Η νεκρή αμαζόνα Πενθεσίλεια

"Το Μυθιστόρημα της Τροίας" (Le Roman de Troie) (1160-1170) του Γαλλονορμανδού  Benoît de Sainte-Maure, 40,000 στίχων, γράφτηκε σε  οκτασύλλαβο. Αφιερώνεται σε μια «πλούσια κυρία ενός πλούσιου βασιλιά» πού μάλλον είναι η Ελεονώρα της Ακουιταίνης . Πιθανά, ο ίδιος έγραψε και «Το χρονικό των Δουκών της Νορμανδίας».

Ο ποιητής στο «Μυθιστόρημα της Τροίας», διασκευάζει  τις αφηγήσεις του Δίκτυ του Κρητός και του Δάρη του Φρύγα για τον τρωικό πόλεμο που τον Μεσαίωνα πιστεύονταν αυθεντικότερες του Ομήρου, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για ψεύδη και μυθοπλασίες, αλλά και για φιλελληνισμό. Και στο Βυζάντιο την ίδια περίοδο, η ελληνική παραλλαγή των αφηγήσεων του Δίκτυ και του Δάρη για τον τρωικό πόλεμο, με φιλελληνικό χαρακτήρα βέβαια (χαμένη σήμερα) θεωρείτο αυθεντικότερη του Ομήρου γιατί δεν περιείχε μυθικά και φανταστικά στοιχεία. Αλλή πηγή του  "Roman de Troie" θεωρείται το (φθαρμένο σήμερα) χρονικό  "Excidium Troie".

Εικονογράφηση του "Μυθιστορήματος της Τροίας"
Ο γιος του Αχιλλέα Πύρρος (Νεοπτόλεμος) χρίεται... ιππότης

Η υπόθεση του "Μυθιστορήματος" απευθύνεται σε αριστοκρατικό κοινό, και διασκευάζεται σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα του ιπποτισμού και του "ιπποτικού έρωτα" με ένα υποτιθέμενο ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα στον Τρώα Τρωίλο, τον Διομήδη και την κόρη του μάντη Κάλχα. (ο οποίος θεωρείται Τρώας αποστάτης, όπως αναφέρουν και ελληνικές πηγές) Η ιστορία αυτή πέρασε στον Βοκκάκιο ("Ιl Filostrato") στόν Τσώσερ ("Criseyde") και τελικά στον Σαίξπηρ ("Troilus and Cressida") Το "Μυθιστόρημα" μεταφέρθηκε και στα Ελληνικά ως «Ο Πόλεμος της Τρωάδος», (ανωνύμου) ως παράφραση του «Roman de Troie» και είναι το μεγαλύτερο από τα ποιήματα του Είδους στην Ελλάδα

Εικονογράφηση του "Μυθιστορήματος της Τροίας"

Ελληνικά παράλληλα, μιμήσεις της εκτεταμένης Μεσαιωνικής Δυτικής φιλολογίας περί των τρωικών, είναι και η «Αχιλληίς», επικό ποίημα όπου ο Αχιλλέας παριστάνεται σαν μεσαιωνικός ιππότης, η «Διήγησις γεναμένη εν Τροία» (15ος αιώνας) και η «Ιλιάδα» του Κωνσταντίνου Ερμονιακού. Ελάχιστη σχέση έχουν βέβαια όλα αυτά με την ομηρική αφήγηση.

Ταυτόχρονα, τόσο στην Δύση όσο και το Βυζάντιο, ξεκίνησε η καταγραφή (και δυστυχώς και η διασκευή) των νέων (για την εποχή)  επών, δηλ του Διγενή Ακρίτα, του Αρμούρη, του Αρθούρου, του Λάνσελοτ, του Τριστάνου, των Νιμπελούνγκεν, κλπ. Οπως φάνηκε, τελικά αυτά είναι που επιβίωσαν και συγκινούν ως τις μέρες μας, και όχι τα "Ελληνοτρωικά" μυθιστορήματα, που δεν φαίνεται να είχαν την απήχηση των λαϊκών επών.

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών μέρος Η΄(τελευταίο)

Ο ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΡΟΜΗΝ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών από μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Περίληψη Δημήτρης Σκουρτέλης

Μέρος Η' 

Τα "Θέματα" της Μ. Ασίας

Η αποχώρηση των εχθρών

Οταν οι εχθροί επιστρέφουν και βιάζονται να φτάσουν στην πατρίδα τους, να έχεις στείλει από πριν  πεζικό να κρατάει τους δρόμους επιστροφής. Σε οποιοδήποτε πέρασμα και να τους πολεμήσεις, θα νικήσεις, με την βοήθεια του Θεού, σε αυτά των κλεισουρών της Σελεύκειας και του Θέματος της Λυκανδού, εκεί που τα βουνά του Ταύρου ορίζουν και την Κιλικία, είτε στην Καππαδοκία και την Λυκανδό, και τα κοντινά περάσματα της Γερμανικείας και του Αδατά, και το Καησούν και του Δαουθά, και της Μελιτινής, και στα Καλούδια, και αυτά που είναι πέρα από τον Ευφράτη, που χωρίζουν την περιοχή την λεγόμενη Χανζήτι και μέχρι την Ρωμανούπολη.

Τέσσερις σταθμούς, δηλαδή τέσσερα στησίματα στρατοπέδου πριν, να φύγεις γρήγορα να βρεις τους πεζούς που έχεις ήδη στείλει στα περάσματα, αφήνοντας τον καλύτερο από τους στρατηγούς να παρακολουθεί τον εχθρό για τις λαφυραγωγίες και τις επιδρομές του. Αυτός να διοικεί και όλο το ιππικό. Να παραμείνει κοντά τους μέχρι να απέχουν από την κλεισούρα δυο σταθμούς. Τότε, με όλον τον στρατό να έρθει και αυτός εκεί που ετοιμάζεις την μάχη.

Εσύ, φτάνοντας στην κλεισούρα, να φροντίσεις να μαζέψεις και άλλο πεζικό, όσο μπορείς. Και σαν καλός στρατηγός, να τους ενθαρρύνεις με γλυκό τρόπο: 

“Ανδρες Ρωμαίοι, στώμεν ακλινώς και εδραίως. Στώμεν ανδρικώς και γενναίως”. Δείξωμεν εχθροίς βραχίονα και ισχύν. Δείξωμεν ως προς κρείσσονας την ορμήν έχουσιν, ως προς τους βάλλειν μάλλον ή βάλλοντας παρατάττονται. μη γαρ λίθος φύσις αυτοίς ή χαλκός, ως μη τραύματα δέχεσθαι. Μη γαρ εκ σιδήρου το σώμα ως μη το κόπω εκλύεσθαι και αποναρκάν”

“Παλικάρια Ρωμαίοι, σταθείτε γερά και ασάλευτοι. 

Σταθείτε αντρίκια και γενναία. 

Να δείξουμε στους εχθρούς μπράτσο και δύναμη. 

Να τους δείξουμε πως τα βάζουν με καλύτερούς τους. 

Παρατάσσονται απέναντί μας για να χτυπηθούν, όχι για να χτυπήσουν. 

Δεν είναι πέτρινοι ή χάλκινοι να μην τραυματίζονται. 

Δεν είναι από σίδερο το σώμα τους να μην κουράζεται και να μη νυστάζει” 

Επί πλέον, να υπογραμμίσεις και το πόσο δύσκολο είναι το μέρος για τους εχθρούς, και πόσο αυτό θα βοηθήσει. 

Αφού τους ενθαρρύνεις θα στείλεις τους καλύτερους και πιο θαρραλέους εκεί που θα γίνει η σύγκρουση. Θα πιάσεις όλα τα βουνά ένα γύρω και όλους τους δρόμους θα ασφαλίσεις. Όπου σηκώνει να πολεμάνε ιππείς μαζί με πεζούς, να τους παρατάξεις. Ο τι είπαμε στην αρχή για τις μάχες στα περάσματα, να τα εφαρμόσεις. Όπως λοιπόν φτάσουν οι αντίπαλοι, θα δουν πως κρατάς τα περάσματα, είτε θα τολμήσουν να περάσουν και θα πάθουν ζημιά, είτε θα ψάξουν άλλο δρόμο, γεννώντας ευθυμία στο στρατό σου. Όπως φεύγουν, καταδίωξέ τους με το ιππικό και γοργοπόδαρους “ψιλούς”. Και να ακολουθήσεις και ό ίδιος. 

Αν πάλι οι εχθροί αποπειραθούν να περάσουν νύχτα, θα τους νικήσεις γιατί τα άλογά τους θα είναι κουρασμένα. Είναι ακριβώς αυτό που θες. Αν συμπλακείς νύχτα, να στείλεις απόσπασμα πεζών και ιππέων εναντίον του σάκα τους (οπισθοφυλακή) και άλλους να τους χτυπάνε από τα πλάγια. Δεν θα μπορέσουν να αντισταθούν και θα το σκάσουν. Αν είναι νύχτα, θα αφανιστούν τελείως. 

Αν αντιδράσουν αλλιώς, και στρατοπεδεύσουν, και το σχήμα του στρατοπέδου θα είναι συνήθως επίμηκες, λόγω του τόπου, να τους επιτεθείς νύχτα. Τον τρόπο θα σου τον πω.  Από πίσω θα τους χτυπήσεις εσύ με πεζικό. Τους άλλους πεζούς θα τους χωρίσεις στα έξη, τρεις δεξιά και τρεις αριστερά, και να απέχουν μεταξύ τους μια βολή τόξου. Θα αφήσεις ανοιχτό μόνο το δρόμο της επιστροφής τους. Έτσι, όταν τους επιτεθείς με αγριότητα, τελικά ο καθένας τους θα καβαλήσει το άλογό του και θα κοιτάξει να σώσει τον εαυτό του καλπάζοντας προς τη  πατρίδα του. 

Θα εγκατασταθείς εκεί, και θα ανάψεις φωτιές πολλές. Πίσω από κάθε παράταξη πεζών, αν χωράει ο τόπος, θα βάλεις και ιππικό, από το καλύτερο.  Θα βάλεις τους γενναιότερους και γρηγορότερους “ψιλούς” να πλησιάσουν κρυφά, και από τη μέση να αρχίσουν την επίθεση. Αν γύρω από το στρατόπεδο έχει υψώματα, ή έστω από τη μια μεριά μόνο, θα τους αφανίσεις με σφεντόνες και βέλη. Αν ο τόπος είναι ομαλός, θα πολεμήσεις σοβαρότερα. 

Αν οι εχθροί ιππεύσουν και επιτεθούν στους ψιλούς, δεν θα τους κάνουν τίποτα, γιατί δεν θα βοηθάει ο τόπος, αντίθετα, οι ίδιοι θα πάθουν ζημιά.  Να σαλπίσουν και να φωνάξουν οι παρατάξεις από όλες τις μεριές και να αρχίσει γερό πόλεμο ο στρατηγός από πίσω. Αν δεν αρχίσουν να το σκάνε οι εχθροί, τότε οι διοικητές να παρακινήσουν τους ψιλούς να μπουν στις σκηνές του στρατοπέδου.  Άμα αρχίσουν να πιάνουν άλογα, λάφυρα και αιχμαλώτους, θα το δει ο υπόλοιπος στρατός και θα ορμήξουν όλοι για αρπαγή, και θα τους κατακόψουν με το σπαθί. Τότε οι εχθροί θα το σκάσουν, είτε με άλογα, όσοι προφτάσουν, είτε με τα πόδια, και θα γυρέψουν να κρυφτούν στα βουνά και τις χαράδρες. 

Όταν γίνει αυτό, τότε θα είναι και το τέλος του πολέμου, με την βοήθεια του Θεού και τις πρεσβείες της Παναχράντου αυτού Μητρός και Θεοτόκου. Δόξα θα πάρουν οι άγιοι Βασιλείς και όλο το Ρωμαίικο στράτευμα, και οι εχθροί δεν θα μπορούν να τους κοιτάξουν στο πρόσωπο.

Κάτοψη ενός περιχαρακωμένου στρατόπεδου

Αν όμως οι εχθροί στρατοπεδεύσουν σε ομαλό χώρο, που δεν αρμόζει σε νυχτοπόλεμο, ο στρατηγός με όλο το πεζικό και το ιππικό θα πάει πάλι μπροστά να ασφαλίσει το πέρασμα. Έχω πει πως όλες οι διαδρομές που οδηγούν σε εχθρικές περιοχές (προς Ανατολάς, εννοεί) και από όλα τα Θέματα που απαριθμήσαμε, και τις έχω δει όλες με τα μάτια μου, είναι δύσβατες, και οι χώρες μας ορίζονται από βουνά. Έτσι, πήγαινε πιάσε τα περάσματα και πολέμησέ τους αδίστακτα, και με την χάρη του Χριστού του Θεού μας, θα τους εξολοθρεύσεις.

Αν ο δρόμος που έρχονται οι εχθροί είναι ομαλός και κατηφορικός, χωρίς εμπόδιο ώστε να τους αντισταθείς κατά μέτωπο, είναι όμως οπωσδήποτε στενός, [1] και τους υποχρεώνει να περνάνε λίγοι κάθε φορά. Εκεί, θα βάλεις τέσσερις παρατάξεις πεζών, δυο από κάθε μεριά, ξεχωρισμένες μεταξύ τους. Πίσω από τους εχθρούς θα στήσεις ενέδρα με καλό διοικητή και ιππικό και πεζικό, εκεί που θα βρίσκεται το σάκα (οπισθοφυλακή) των αντιπάλων, να φυλάει το δρόμο. Μακριά τους θα είναι, να μην τους καταλάβουν.

Την στιγμή λοιπόν που τους χτυπάει το πεζικό από τις δυο πλευρές, θα χτυπήσει και η ενέδρα. Αν πάλι το σάκα στέκεται σε τόπο ομαλό και η ενέδρα φοβηθεί να του επιτεθεί, ας περιμένουν να ξεκινήσει το σάκα να συναντήσει τους δικούς του, παίρνοντας την κατηφόρα, και τότε να βγουν από πίσω του, από πάνω, Από αυτήν την θέση, οι εχθροί δεν θα μπορέσουν να τους αντισταθούν. Θα σμίξουν λοιπόν με το κύριο σώμα, που χτυπιέται με τους δικούς μας. Θα ελπίζουν να φτάσουν στην χώρα τους, αλλά δεν θα τα καταφέρουν, γιατί αν τους γίνει πόλεμος όπως τα έχω γράψει, θα νικηθούν κατά κράτος, με την χάρη του Θεού μας, του αληθινού.

Ω η δόξα και το κράτος συν Υιώ και Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

[1] Εννοείται πως πάντα μιλάει για ορεινά περάσματα.

Λόγος πριν τη μάχη

“Ανδρες Ρωμαίοι, στώμεν ακλινώς και εδραίως. 

Στώμεν ανδρικώς και γενναίως”

“Παλικάρια Ρωμιοί, σταθείτε γερά και ασάλευτοι.

Σταθείτε αντρίκια και γενναία.

Να δείξουμε στους εχθρούς μπράτσο και δύναμη.

Να τους δείξουμε πως τα βάζουν με καλύτερούς τους.

Παρατάσσονται απέναντί μας για να χτυπηθούν, όχι για να χτυπήσουν.

Δεν είναι πέτρινοι ή χάλκινοι να μην τραυματίζονται.

Δεν είναι από σίδερο το σώμα τους να μην κουράζεται και να μη νυστάζει” 

"...Δείξωμεν εχθροίς βραχίονα και ισχύν. Δείξωμεν ως προς κρείσσονας την ορμήν έχουσιν, ως προς τους βάλλειν μάλλον ή βάλλοντας παρατάττονται. μη γαρ λίθος φύσις αυτοίς ή χαλκός, ως μη τραύματα δέχεσθαι. Μη γαρ εκ σιδήρου το σώμα ως μη το κόπω εκλύεσθαι και αποναρκάν”

Λόγος που περιλαμβάνεται στον "Κατά παραδρομήν πόλεμο", ως πρότυπο για έναν στρατηγό που θέλει να ενθαρρύνει τους άντρες του πριν τη μάχη 

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών μέρος Ζ'

Ο ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΡΟΜΗΝ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών από μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Περίληψη Δημήτρης Σκουρτέλης

Μέρος Ζ' 

Αυτά σου γράφω εγώ, βασισμένος σε όσα είπαν οι παλιοί, αλλά και από την δική μου πείρα. Εσύ όμως θα δράσεις προσαρμοζόμενος στην εκάστοτε κατάσταση όπως νομίζεις. Γιατί το αποτέλεσμα του πολέμου δεν εξαρτάται από την θέληση του ανθρώπου, αλλά όπως η Θεία Πρόνοια κινήσει τον καθένα. 

Παρακολούθηση από δυο μέρη

Αν παρ' όλ' αυτά και αφού έχουν υποστεί τέτοια πλήγματα, οι εχθροί παραμένουν, και συνεχίζουν να διατρέχουν την χώρα μας καίγοντας και καταστρέφοντας, χωρίς να διακινδυνεύουν απομακρυσμένα "κούρσα" (λαφυραγωγίες) τότε ο στρατηγός πρέπει να στείλει ένα αξιόλογο τμήμα να παρακολουθεί τον εχθρό από άλλη μεριά, εκτός από αυτήν που βρίσκεται ο ίδιος. Να παρακολουθούν λοιπόν από απόσταση τριών ή τεσσάρων μιλίων τον εχθρό και να τον χτυπάνε συνέχεια, ώστε να του δυσκολέψουν την προμήθεια τροφών, και από την έλλειψή τους να αναγκαστούν να αποχωρήσουν. 

Όταν οι εχθροί προσέχουν πολύ, και λαφυραγωγούν με ισχυρά μέτρα προστασίας, και κοντά στο κυρίως στράτευμα, να τους στήσεις, στρατηγέ, την εξής ενέδρα:  Παρακολούθησε τα Φούλκα (ομάδες προστασίας των λαφυραγωγών)  και δες ποιο από αυτά επιστρέφει στο στρατόπεδο τελευταίο, περιμένοντας και τους τελευταίους κουρσάτορες από τα χωριά. Να καταλάβεις, με έμπειρους βιγλάτορες πόσοι είναι, και να τους παγιδεύσεις με μεγαλύτερη δύναμη. 

Ντύσε μερικούς στρατιώτες σαν γεωργούς, και βάλε ανάμεσά τους και μερικούς πραγματικούς αγρότες, με τα εργαλεία τους. Όλοι να είναι άοπλοι και ξεσκούφωτοι, και να έχεις και μερικούς ξυπόλητους. Να είναι όλοι έφιπποι και να βαστάνε κοντοράβδια ξύλινα. Έτσι θα ξεγελάσουν τον εχθρό, πως δεν είναι στρατιώτες, αλλά οι λεγόμενοι "οικοφύλακες" (αγροφύλακες, δραγάτες) Να είναι καμιά εικοσαριά. Να έχουν μαζί τους ζώα, βόδια, άλογα και μουλάρια. Να εμφανιστούν στους εχθρούς υποκρινόμενοι πως τρέχουν από χωριό σε χωριό για να μαζέψουν τα αδέσποτα ζώα και να τα κλείσουν στο κοντινότερο οχυρό για να τα προστατεύσουν. 

Όταν τους δουν οι εχθροί να τρέχουν με τα ζώα και καταλάβουν πως είναι απλοί αγρότες, θα τους καταδιώξουν άφοβα. Αυτοί θα φροντίσουν να τους οδηγήσουν στην ενέδρα, και όσο και να αντισταθούν, θα νικηθούν σίγουρα.

Όταν όλα αυτά γίνονται πολύ κοντά στο εχθρικό στρατόπεδο, και βγουν πολλοί εχθροί για βοήθεια του παγιδευμένου τους φούλκου, ο στρατηγός πρέπει να έχει ετοιμάσει δεύτερη ενέδρα δυο μίλια πιο πίσω. Αν λοιπόν ο εχθρός καταδιώξει την πρώτη ενέδρα, θα πέσει στην δεύτερη. Αυτό το κόλπο, στρατηγέ, να το κάνεις προς το τέλος της ημέρας, ώστε αν τραβήξει η μάχη, να σταματήσει λόγω της νύχτας και έτσι να περισώσεις τον στρατό σου. Αν πάλι τολμήσουν να στείλουν μακρινά κούρσα, να τα πολεμήσεις όπως είπαμε, με καλά οπλισμένους και έμπειρους άντρες και χωρίς ποτέ να σπας τις γραμμές σου. 

Αυτά σου γράφω, στρατηγέ να κάνεις, είτε έχεις πολλούς, είτε λίγους άντρες. Αν έχεις πεντε-έξη χιλιάδες άντρες, μην πολεμάς κατά μέτωπο, αλλά με κόλπα και στρατηγήματα, και απρόσμενες επιθέσεις να τους διαλύσεις, με την βοήθεια του Θεού, κάνοντας έργα σπουδαία. 

Εκπαίδευση και προνόμια

Όμως, κανένα πόλεμο, αντάξιο του βαθμού σου, δεν θα μπορέσεις να κάνεις, στρατηγέ, αν δεν έχεις από πριν εκπαιδεύσει τον στρατό σου, τόσο στον χειρισμό των όπλων, όσο και αυξάνοντάς του την αντοχή στους βαριούς κόπους και πόνους.  Και να μην τους επιτρέπεις να τεμπελιάζουν, να μεθάνε και να ασωτεύουν με οποιονδήποτε τρόπο. Να τους παραχωρείς εγκαίρως τις "ρόγες" (μισθούς) και την τροφή τους και όσα άλλα οφέλη συνηθίζεται και έχει καθιερωθεί να παίρνουν, γιατί με αυτά θα αγοράσουν καλά άλογα και ότι άλλο όπλο και πανοπλία χρειάζεται, και έτσι, με προθυμία και χαρά στην καρδιά τους θα κινδυνεύσουν για τους άγιους Βασιλιάδες μας και τον Λαό του Χριστού. 

Αυτό που είναι το σημαντικότερο, όμως, και τους κάνει πρόθυμους και ριψοκίνδυνους, και τους αυξάνει την γενναιότητα, είναι να νοιώθουν πως είναι ελεύθεροι όσον αφορά τα σπίτια τους, τις οικογένειές τους, τους στρατιώτες που διοικούν, [1] και τους υπηρέτες τους. Αυτό το δικαίωμα ίσχυε από παλιά και πάντα προστατεύονταν. Θα το βρεις στους νόμους που εξέδωσαν οι άγιοι Βασιλιάδες μας, αλλά και στα παλιότερα στρατηγικά βιβλία. 

Εκτός από ελεύθεροι, πρέπει να είναι και τιμημένοι. Να μην ταπεινώνονται και να μην ατιμάζονται. Ντρέπομαι να πω πως κάποιοι τιμωρούν με ξυλοδαρμό τέτοιους άντρες, που αψηφούν την ζωή τους για το δίκιο των αγίων Βασιλέων μας και είναι εκδικητές και ελευθερωτές των Χριστιανών. Αυτά τα κάνουν εφοριακοί, ανθρωπάκια, που δεν ωφελούν σε τίποτα το κοινό καλό, αλλά κατατρέχουν τους φτωχούς και με την αδικία και τα αίματα της φτωχολογιάς μαζεύουν πολλά τάλαντα χρυσάφι.

Είσπραξη φόρων

Δεν πρέπει, λοιπόν, οι τοπικοί δικαστές να  ατιμάζουν τους στρατιώτες, να τους σέρνουν σαν δούλους να τους μαστιγώνουν, να τους ρίχνουν σε δεσμά και κλοιούς. Τέτοια μαρτύρια δεν τα αξίζουν οι εκδικητές και οι σωτήρες, μετά τον Θεό, του λαού. Αυτοί πεθαίνουν σχεδόν κάθε μέρα για τους άγιους Βασιλιάδες μας, και ο Νόμος λέει πως πρέπει να δικάζονται από τον διοικητή τους και μόνον. 

Ποιος άλλος λοιπόν δικαιούται να τους κρίνει παρά ο στρατηγός τους, που τον έχει διορίσει ο ίδιος ο Βασιλιάς; Γι αυτό, ακόμα και από την εποχή της αρχαίας Ρώμης αλλά και από το Νόμο, ο στρατηγός του Θέματος ,μόνον, έχει εξουσία σε ότι σχετικό με τον στρατό, και οι Κριτές (δικαστές), οι Πρωτονοτάριοι και οι άλλοι δημόσιοι λειτουργοί είναι βοηθοί του. Παλιά και ο τουρμάρχης ειχε την ίδια εξουσία στους άντρες του, και μάλιστα σαν εκπρόσωπος του ίδιου του Βασιλιά, με όλους τους τύπους και τα προνόμια. 

Αν εφαρμοστούν αυτά, ο στρατός των αγίων Βασιλέων θα ξαναβρεί την παλιά του δόξα, και όσα οδηγούν στην φτώχεια και την εξαθλίωση θα απομακρυνθούν. Οι πολεμιστές θα γίνουν πρόθυμοι και χαρούμενοι, γενναιότεροι και τολμηρότεροι, και θα φανούν ανίκητοι στους εχθρούς. 

Αντεπιθέσεις

Αν οι εχθροί εισβάλλουν με πολύ μεγάλη δύναμη, και αλωνίζουν την χώρα παίρνοντας κάθε μέτρο προστασίας και ετοιμάζουν πολιορκίες κάστρων και στήνουν αυτοί ενέδρες αντί για εμάς, και δεν υπάρχει αρκετή Ρωμαίικη δύναμη να τους αντισταθεί, τότε, στρατηγέ, πρέπει να κάνεις κάτι που γίνονταν παλιά, και το γράφει και το βιβλίο του σχωρεμένου Βασιλιά Λέοντα, και το μολογάνε και όσοι έζησαν τα γεγονότα. 

Εκείνο τον καιρό όλος ο στρατός της Κιλικίας είχε εισβάλλει στο Θέμα των Ανατολικών και πολιορκούσε στενά το κάστρο της Μισθείας. Τότε ο Βασιλιάς διέταξε τα Θέματα και τα Τάγματα να εκστρατεύσουν στην χώρα της Κιλικίας, αφήνοντας μόνο δυο στρατηγούς των Θεμάτων του Ανατολικού και του Οψικίου να υπερασπίσουν το κάστρο και την χώρα. 

Αρχιστράτηγος τότε ήταν ο Νικηφόρος ο Φωκάς, που από τον λεγόμενο δρόμο του Μαυριανού πέρασε στην χώρα των Αδάνων και σήκωσε πολλή λεία. Βγήκε να τον αντιμετωπίσει ο στρατός των Αδάνων και χτυπήθηκαν δυο μίλια έξω από την πόλη και αμέσως το έσκασαν οι Γιοί του Ισμαήλ και χώθηκαν άτακτα μέσα στην πόλη.  Ο Φωκάς σκότωσε και αιχμαλώτισε όσους δεν πρόφτασαν να μπουν στο κάστρο. Στρατοπέδευσε έξω από την πόλη, και κατάστρεψε όλη την ωραία εξοχή της με τα δέντρα και τα αμπέλια της. Μαύρη την έκανε, κι έφτασε μέχρι την θάλασσα παίρνοντας πολλούς αιχμάλωτους και ζώα. Με πορεία μιας μέρας έφτασε στην γέφυρα του ποταμού Κύδνου που τον λένε Ιέρακα οι ντόπιοι και οδηγεί στα Άδανα, κι εκεί στρατοπέδευσε. 

Μόλις άκουσαν για την επίθεση, οι εχθροί που πολιορκούσαν την Μίσθεια έφυγαν για να υπερασπίσουν την χώρα τους κι έτσι απέτυχαν και στα δύο, Στο μεταξύ, ο αρχηγός των στρατευμάτων των Ρωμιών επέστρεψε φορτωμένος λάφυρα και σκλάβους από τον δρόμο που λένε "του Καρυδίου". Το ίδιο έγινε με τους στρατηγούς των Ανατολικών και της Καππαδοκίας παλιά, και στην Λυκανδό με τον Αλήμ το γιο του Χαμδά  

Έτσι λοιπόν κι εσύ, στρατηγέ, όταν αποτύχεις στο να παγιδεύσεις τους αντιπάλους γιατί αυτοί φυλάγονται με επιμέλεια, αυτό να κάνεις.  Είτε θα αφήσεις έναν από τους ικανότερους στρατηγούς σου να κάνει την παραδρομή στον αντίπαλο, είτε εσύ θα την κάνεις και θα στείλεις ένα ικανό στρατηγό, επαινούμενο για ανδρεία και ονομαστό, να πέσει στην εχθρική χώρα  με αρκετό ιππικό και πεζικό, και να αλωνίζει εκεί, να καίει και να καταστρέφει, και να παίρνει κάστρα. Άμα το μάθουν οι εχθροί, θέλει δεν θέλει ο αρχηγός τους, θα γυρίσουν πίσω να υπερασπίσουν την πατρίδα τους. 

Άμα έχεις "εκσπηλεύσει" καλά την περιοχή σου, και ο λαός σου έχει κρυφτεί με την περιουσία και τα ζώα του σε μέρη υψηλά και δύσβατα, και οι εχθροί θελήσουν να τους πιάσουν, και βαδίσουν προς τα εκεί με όλο τον στρατό και αρχίσουν να ψάχνουν τα βουνά και  στρατοπεδεύσουν στα ορεινά,  τότε  εκεί πρέπει να πας, να υπερασπίσεις τους δικούς σου. Και άμα δεις τον τόπο που στρατοπέδευσαν, και αν έχει και βουνό ψηλό από όπου θα τους βλέπεις και θα τους επιτεθείς, ετοίμασε νυχτερινή επίθεση με πεζικό και ιππικό, όπως θα σου πω παρακάτω, για τον νυχτοπόλεμο. Έτσι θα τους κάνεις να φύγουν από εκεί. 

Άμα επιμένουν, και ψάχνουν τα βουνά που είναι τα καταφύγια των αγροτών, τότε να πιάσεις τα περάσματα που οδηγούν στις κρυψώνες με ακοντιστές και "ψιλούς". Ετσι άμα θελήσουν να διαβούν από αυτά τα δύσκολα περάσματα, το πεζικό θα τους νικήσει. Αν προσπαθήσουν να ανέβουν με πεζικό, να μεταφέρεις τον λαό σε ακόμα πιο δύσβατα μέρη, έχοντας πιάσει τα όλα μονοπάτια με το σύνολο του στρατού σου πια. 

Πολιορκίες

Βλέποντας πως οι εχθροί ετοιμάζονται να πολιορκήσουν κάστρο, πρέπει εσύ, στρατηγέ, να έχεις ετοιμάσει όσα κινδυνεύουν άμεσα, αλλά και τα άλλα, με τεσσάρων μηνών εφόδια ή και περισσότερα αν γίνεται,  για τον λαό που θα καταφύγει εκεί. Θα επιμεληθείς τις στέρνες, και όλα άλλα χρειάζονται σε ένα κάστρο. Επειδή αυτά είναι πολλά, δεν θα τα αναφέρουμε εδώ. Γιατί, τα περί καστροπολέμου τα έχουν γράψει άλλοι, για τα πολιορκητικά μηχανήματα, και το πως ακριβώς αντιμετωπίζονται οι πολιορκητές.  Εμένα με πρόσταξαν να γράψω για την παραδρομή και για το πιάσιμο των κλεισουρών. 

Οταν οι εχθροί πολιορκήσουν το κάστρο, συνήθως στρατοπεδεύουν γύρω από αυτό, ώστε κανείς να μην μπορεί να μπει και να βγει. Επειδή τα περισσότερα κάστρα μας  χτίστηκαν σε μέρη ορεινά και δύσβατα, δεν θα έχουν "χάρακα" (χαντάκι) στο στρατόπεδό τους, δεν θα είναι ασφαλισμένοι, και θα τους νικήσεις εύκολα στρατηγέ, αν τους επιτεθείς νύχτα με πεζικό. Να έχεις ειδοποιήσει με σύνθημα και τους πολιορκημένους να επιτεθούν ταυτόχρονα.  Με Θεού πρόνοια, θα βοηθήσει και ο τόπος ο ίδιος. 

Αν ο τόπος δεν επιτρέπει στον εχθρό να στρατοπεδεύσει κυκλικά, αλλά είναι σε ένα ή δυο σημεία, τότε πρέπει να εξαφανίσεις κάθε τροφή αλόγων και ανθρώπων από τα γύρω χωριά. Αν ο τόπος δεν έχει δάση, να κάψεις ακόμα και τις στέγες των σπιτιών. Έτσι, αν δεν έχουν κοντά ξύλα και τροφές, οι εχθροί θα πηγαίνουν μακριά για να βρουν και θα τους νικάς με ενέδρες και στρατηγήματα. Τότε, θα λύσουν την πολιορκία από την πείνα. 

Αν τους βλέπεις να επιμένουν, και οι πολιορκημένοι να υποφέρουν, να τους κάνεις ανοιχτά νυχτοπόλεμο με πεζικό και ιππικό.  Αν αποτύχεις και εκεί για κάποιο λόγο, και οι πολιορκημένοι έχουν έλλειψη ανδρών, και αρκετή τροφή, να τους δώσεις άντρες, αλλά και τροφές, με τον εξής τρόπο: Το μισό σου στράτευμα θα φορτώσει στα άλογά του από τέσσερα μόδια [2] στάρι και θα συνοδεύονται για προστασία από άντρες που θα έχουν μόνο τα όπλα τους. Εσύ θα είσαι σε άλλο μέρος με τον υπόλοιπο στρατό και θα επιτεθείς με φωνές και σαλπίσματα. Έτσι, οι σταροκουβαλητές θα μπουν και βγουν ανενόχλητοι. Με αυτόν τον τρόπο θα τους προμηθεύσεις τροφή, ή και άντρες, αν χρειάζεται.

Άλλοι τρόποι "κούρσου"

Αν οι εχθροί έχουν μεγάλο πλήθος, ίσως χρησιμοποιήσουν άλλη μέθοδο. Χωρίζοντας το μισό ή το ένα τρίτο, απομακρύνονται για πολλές μέρες πορείας από το κυρίως στρατόπεδο, σε περιοχές που πιστεύουν πως θα βρουν περισσότερα. Μπορούν να μείνουν εκεί δυο και τρεις μέρες. 

Αφού το μάθεις αυτό, στρατηγέ, να τους πλησιάσεις νύχτα και να κρύψεις κατάλληλα τον στρατό σου. Επειδή λοιπόν αυτοί σκορπίζονται σε πολλά χωριά, αφήνοντας το λεγόμενο φούλκο για προστασία, εσύ να χωρίσεις τον στρατό σου στα δύο, προσέχοντας να τον κρύβεις καλά, μην σε καταλάβουν και στήσουν σε σένα παγίδα. 

Να μείνεις στην ενέδρα μέχρι την δύση του ήλιου. Και αν τότε το φούλκο πλησιάσει στα χωριά που βρίσκονται οι λαφυραγωγοί, τότε να στείλεις τον μισό στρατό στα πιο απομακρυσμένα. Από κοντά να ακολουθείς και εσύ με τους υπόλοιπους, και όσο σου επιτρέπει ο τόπος, στα κρυφά, όσο πιο κοντά τους μπορείς. Όταν πια δεν έχει τρόπο να κρυφτείς, να επιτεθείς με νεανική ορμή, και θα σκοτώσεις και θα πιάσεις πολλούς. 

Αν το φούλκο είναι κοντά, αυτό να χτυπήσουν πρώτα όσοι έστειλες μπροστά, όπως είπαμε, κατά το δειλινό. Και εσύ θα τους χτυπήσεις δεύτερος και θα νικήσεις, με την χάρη του Θεού. Και ας πούμε, αν και απίθανο, πως οι αρχηγοί των εχθρών κατορθώσουν να αποφύγουν την ήττα, αν έχουν πολύ στρατό, επειδή θα πέσει σύντομα η νύχτα, εσύ δεν θα πάθεις τίποτα. Κάνοντας αυτά, θα σε θαυμάσουν οι εχθροί και δεν θα τολμάνε να λαφυραγωγούν, και σύντομα θα γυρίσουν πίσω από έλλειψη εφοδίων.

----------------------------

[1] Προφανώς οι πλουσιότεροι διέθεταν και ιδιωτικό στρατό
[2] Ενας μόδιος:  8.7 λίτρα.

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών μέρος ΣΤ'

Ο ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΡΟΜΗΝ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών από μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Περίληψη Δημήτρης Σκουρτέλης

Μέρος ΣΤ' 

Η ασφάλεια

Πρέπει, στρατηγέ, να δίνεις μεγάλη προσοχή στο να μην σε αιφνιδιάσουν οι εχθροί. Κάθε μέρα θα στέλνεις όσους πρέπει να παρακολουθούν το εχθρικό στρατόπεδο, γιατί αυτοί θα χρησιμοποιήσουν κάθε κόλπο για να σε νικήσουν, και αν γίνει αυτό, θα είναι καταστροφή για τον Λαό του Χριστού, θα είναι ντροπή για το ισχυρότατο κράτος των Ρωμιών, και περηφάνια και έπαρση για τους Γιους της Αγαρ, τους αρνητές του Χριστού, του Θεού μας.

Μπορεί να έχουν πιάσει αιχμαλώτους ή να πάνε αυτόμολοι σε αυτούς και έτσι να μάθουν που στρατοπεδεύεις. Γι αυτό πρέπει όσοι παρακολουθούν το εχθρικό στρατόπεδο να ειδοποιούν αμέσως μόλις καταλάβουν κάποια κινητοποίηση εκεί, και ποια πορεία πήραν, και αν είναι ιππικό μόνο ή έχουν και πεζικό μαζί, και πόσοι είναι.

Αλλά να μην βασίζεται μόνο σε αυτούς ο στρατηγός, αλλά να να έχει διπλές σκοπιές, εξώβιγλα και εσώβιγλα, καμιά φορά και τριπλές. Τη νύχτα να επιτηρεί τους δρόμους από όπου είναι δυνατόν να περάσει εχθρικό στράτευμα, και τη μέρα να στέλνει επιπλέον βιγλάτορες σε υψηλά μέρη, από όπου μπορούν να βλέπουν και καπνούς, και σκόνη, αλλά και το ίδιο το εχθρικό στράτευμα.

Λέμε να υπάρχουν πολλές σκοπιές (σε απόσταση μεταξύ τους) ώστε αν η μια εξοντωθεί από τους εχθρούς, να το αντιλαμβάνεται η άλλη και να ειδοποιεί. Ακόμα, ο στρατηγός πρέπει να αλλάζει στρατόπεδο δυο φορές κάθε νύχτα, το ίδιο και τη μέρα. Και να αφήνει έξη ως οχτώ άντρες "υποδοχαρίους" με έναν αρχηγό, για να μεταφέρουν τα νέα από όσους παρακολουθούν τους εχθρούς. Στο νέο στρατόπεδο, να βάζει βίγλες, τέσσερις άντρες σε κάθε θέση, δυο να κοιμούνται και δυο να φυλάνε.

Διαχωρισμός του τούλδου

Όταν πλησιάζεις τον εχθρό, στρατηγέ, πρέπει να απομακρύνεις την εφοδιοπομπή σου ("τούλδον") σε οχυρό τόπο ή κάστρο, να βάζεις ικανό άντρα να την διοικεί, και να του δίνεις λίγους πολεμιστές για να κρατάνε τις σκοπιές γι αυτήν. Και όταν την χρειαστείς, να του μηνάς να έρθει. Όταν χωριστείς από το τούλδο, να έχεις προμήθειες δυο ημερών για τους άντρες και ταγή των αλόγων φορτωμένες σε γρήγορα άλογα ή μουλάρια.

Αν πρόκειται να παρακολουθήσεις λαφυραγωγούς των εχθρών τη νύχτα, φρόντισε να είναι όλο το στράτευμα θωρακισμένο, με τα όπλα του στο χέρι. Και το "σάκα" (οπισθοφυλακή) να είναι πίσω σου. Αν περνάς μέρη δύσβατα, κάθε μονάδα πρέπει να πεζεύει. Μπροστά θα είναι ο στρατηγός, ακολουθώντας από πολύ μακριά τον τουρμάρχη που παρακολουθεί τους εχθρούς , και με τον ίδιο τρόπο θα ακολουθούν τα Τάγματα, το ένα πίσω από το άλλο χωρίς φωνές και θορύβους.

Ο τουρμάρχης που ακολουθεί τους εχθρούς θα προσέχει πολύ μήπως οι εχθροί, έχοντας αντιληφθεί την παρακολούθηση, χωρίσουν τους καλούς πολεμιστές τους και τους βάλουν να σου στήσουν ενέδρα.

Εχω δει εγώ τέτοιες ενέδρες από τους Ταρσίτες παλιότερα. Ο στρατηγός έβλεπε, πράγματι, τη σκόνη αυτών που κούρσευαν, αλλά ήταν λίγοι. Βιάστηκε λοιπόν να τους επιτεθεί, και ο τουρμάρχης δεν φρόντισε να ερευνήσει τις πιθανές κρυψώνες ένα γύρω, και έπεσε σε παγίδα.

Για να μην το πάθεις κι εσύ, στρατηγέ, να ερευνάς κάθε κοίλωμα με άντρες που ξέρουν τα μέρη και έχουν γρήγορα άλογα. Το ξημέρωμα, αν υποθέσουμε πως έχεις τρεις χιλιάδες άντρες, να τους διαιρείς στα δύο. Να στέλνεις σε οχυρό τόπο τους παριππαράτους (όσους δεν έχουν καλά άλογα) και τα ζώα με τα εφόδια, τους δε υπόλοιπους να τους παρατάσσεις ως εξής για περίπτωση ενέδρας:

Η πρώτη παράταξη, να προηγείται, ακολουθώντας πάντα τον τουρμάρχη που παρακολουθεί τον εχθρό. με το ένα τρίτο των ανδρών σου, με διοικητή από τους καλύτερους που διαθέτεις, Εσύ να ακολουθείς με τους περισσότερους, και πίσω να έχεις το σάκα με λίγους άντρες.

Ετσι, αν ο τουρμάρχης συναντήσει εχθρούς που ενεδρεύουν, να τρέξει η πρώτη παράταξη να τον βοηθήσει, και αφού εμπλακούν σε μάχη, και σπάσουν οι γραμμές των αντιπάλων, τότε να επέμβεις εσύ με το κυρίως σώμα, και όπως είναι σκόρπιοι θα τους νικήσεις.

Επειδή οι εχθροί δεν έχουν όρεξη να δίνουν μάχες, αλλά κυρίως θέλουν να κουρσέψουν, και μάλιστα όσο πιο γρήγορα μπορούν, πρέπει να μην φανερώνεις αμέσως τις δυνάμεις σου, να τις κρατάς καλά κρυμμένες, Μόνο όταν φύγουν για λεηλασία, μακριά από τον Αμιρά, και αφήσουν το στρατόπεδο με λίγους άντρες, τότε να επιτεθείς.

Να αρχίσεις την μάχη με τρεις ισοδύναμες παρατάξεις. Εσύ να ακολουθείς με άλλες τρεις ή τέσσερις. Και όπως εμπλέκονται οι πρώτες παρατάξεις, και τους βλέπεις να αγωνίζονται, ανάλογα να στέλνεις βοήθεια. Αν γίνεται, πρώτα να στέλνεις τις ακρινές παρατάξεις να χτυπάνε από τα πλάγια, χέρι με χέρι. Τέλος, να μπεις και εσύ στη μάχη, αν βλέπεις πως δεν νικάς. Αλλά δεν υπάρχει περίπτωση, όπως είπαμε, αν έχεις τρεις χιλιάδες, να μην νικήσεις τους λίγους που έμειναν στο στρατόπεδο.

Αυτά διδάσκει η πείρα, και σου τα εκθέτω εδώ. Εσύ όμως, στρατηγέ, να ενεργήσεις όπως απαιτήσει η δύσκολη περίσταση και η επείγουσα ανάγκη του πολέμου. Γιατί, δεν είναι τα μαθήματα, αλλά όπως σε δυναμώσει η βοήθεια του Θεού, αυτό που καθορίζει το αποτέλεσμα.

Αν διαθέτεις, στρατηγέ, μόνο τους άντρες από το Θέμα σου (την περιφέρειά σου) και έχεις μικρό στράτευμα [1] με τον ίδιο τρόπο να παρακολουθείς με ασφάλεια τους εχθρούς από μακριά, για να μην σε καταλάβουν, και να επιτίθεσαι μόνο εναντίον των σκόρπιων λαφυραγωγών στα χωριά, όπως έχουμε περιγράψει.

Μεγαλύτερες εμπλοκές

Αν το στράτευμα των εχθρών έχει μεγάλη δύναμη, και ληστεύει και διεισδύει βαθιά και με σύστημα, και έχει συμβεί να είναι πλήρως συναθροισμένο και το Ρωμαίικο στράτευμα, και το γνωρίζουν οι εχθροί και προφυλάσσονται, και προστατεύουν όσους λεηλατούν τα χωριά, και μάλλον σε εμάς ετοιμάζουν ενέδρες, και γυρεύουν να μας πιάσουν στον ύπνο, οφείλεις να προστατεύεσαι με κάθε τρόπο, και να σκαρφιστείς πως να τους νικήσεις και να κάνεις πράξεις γενναίες. Και αν τους χτυπάς συνέχεια, δεν θα παραμείνουν για πολύ στα εδάφη μας.

Να βρίσκεις σε ποια χωριά θα πάνε για λεηλασία, για τρόφιμα και λάφυρα, και να τους στήνεις εκεί ενέδρα με ιππικό. Να είναι πάνω από διακόσιοι, και με έμπειρο και γενναίο αρχηγό. Αν έχεις τέσσερις-πέντε χιλιάδες ιππικό συνολικά, και του Θεού την βοήθεια, δεν θέλεις άλλο. Βάλε τις δυο χιλιάδες μπροστά, σε ενέδρα, και να έχουν και σκοπιά από ψηλά, να βλέπουν την συμπλοκή με τους λαφυραγωγούς. Από πίσω στήσε ενέδρα με τους άλλους τρεις χιλιάδες και το πεζικό σε οχυρό τόπο.

Θα βοηθούσε να έχει κοντά και κάστρο. Να μην έχει σκοπό ο στρατηγός, αν του επιτεθούν πολλοί, και γίνει γερός πόλεμος, να σώσει τον στρατό του κλείνοντάς τον στο κάστρο. Αυτό θα φέρει καταστροφή στη χώρα και θα τον καταφρονήσουν και θα χάσει την δόξα του. Εξω απ το κάστρο, μπροστά στα τείχη να πολεμάει, με πεζικό μαζί, και αν χρειαστεί να έχει βοήθεια και από όσους είναι στο κάστρο.

Ο αρχηγός όσων έστησαν ενέδρα στα χωριά, με δύναμη τριακόσιους άντρες, μόλις δει τους λαφυραγωγούς να πεζεύουν για λάφυρα, και να ψάχνουν τα σπίτια, να στέλνει εκατό και πάνω άντρες να τους επιτεθούν με μανία. Να είναι περισσότεροι από τους εχθρούς και με του Χριστού την χάρη, θα σκοτώσουν και θα αιχμαλωτίσουν πολλούς. Οι υπόλοιποι άντρες να καταδιώξουν επίμονα όσους εχθρούς καταφέρουν να ιππεύσουν και να το σκάσουν, μέχρι να τους σταματήσουν τα παρευρισκόμενα "φούλκα" (ομάδες προστασίας των λαφυραγωγών)

Ο διοικητής της ενέδρας, βλέποντας πως η καταδίωξη γίνεται με αταξία, θα παραμείνει κρυμμένος. Καταδιωκόμενοι, οι διακόσιοι θα παρασύρουν τον εχθρό. Θα βγει από την κρυψώνα του και θα τους χτυπήσει σκληρά με την δύναμη του Χριστού. Και αιχμάλωτους θα πάρει, και πολλούς θα τραυματίσει και θα σκοτώσει.

Οπως θα συσσωρεύονται βαθμηδόν οι εχθροί, αυτός θα στείλει τους αιχμαλώτους και ότι άλλο κυρίευσε πίσω, στον στρατηγό που είναι με το κυρίως σώμα, και μετά θα υποχωρήσει με τάξη, προκαλώντας τους εχθρούς να τον καταδιώξουν, ενεργώντας έμπειρα. Κανείς από το στρατό του να μην γνωρίζει τον τόπο όπου ενεδρεύει ο στρατηγός, παρά μόνο ο ίδιος.

Όσο δε οι εχθροί τον καταδιώκουν με πλήθος και ασυγκράτητα, οι πιο γενναίοι άντρες του, με ζωηρά άλογα, να κάνουν αντεπιθέσεις και να χτυπάνε τους εχθρούς, ώστε αυτοί να καθυστερούν, και έτσι να δίνεται καιρός στους δικούς μας να φροντίζουν τους τραυματίες τους και να αλλάζουν τα κουρασμένα ή τραυματισμένα άλογα, [2] ώστε έτσι να χτυπάνε δυνατότερα τον εχθρό. Όταν πλησιάζουν στην ενέδρα, να περνάνε από το πλάι, για να μην μπερδευτούν με τους δικούς μας. Έτσι, όταν φτάσουν οι εχθροί, οι καταδιωκόμενοι θα αναστρέψουν και θα επιτεθούν από το πλάι, και ο εχθρός θα χτυπηθεί από δυο πλευρές, μαζί με την ενέδρα, προς μεγάλη ωφέλεια για μας.

Ο τόπος της ενέδρας να είναι κατάλληλος, να έχει φαρδιά έξοδο, μια που εκεί θα είναι δυο χιλιάδες άντρες, για να μην εμποδίσει την ορμητική τους έφοδο. Και το μέρος από όπου θα επιβλέπει ο διοικητής, να είναι κατάλληλο, να τα βλέπει όλα και από μακριά, να καταλαβαίνει πόσοι είναι οι εχθροί και πως εξελίσσεται η καταδίωξη. 

 Μόλις φτάσουν οι εχθροί στην ενέδρα, θα επιτεθούν οι δικοί μας, επικαλούμενοι την βοήθεια του Θεού, με ανδρεία, ορμή και φωνές. Θα επιτεθούν και από άλλη μεριά οι καταδιωκόμενοι, όπως είπαμε. Άμα όλα αυτά γίνουν σωστά, και βοηθήσει και ο Θεός, οι εχθροί θα εξολοθρευτούν. Το ξέρουν όσοι έχουν ανάλογη πείρα, γιατί, πως θα τα καταφέρουν να αποφύγουν τα χειρότερα με κουρασμένα άλογα από την καταδίωξη, και ήδη έχοντας πολλούς νεκρούς και τραυματίες;

Αλλά και να καταφέρουν, ανέλπιστα, να αντισταθούν, και να ανάψει γερή μάχη, τότε ο αρχηγός του στρατού, με κάποιο σύνθημα ή σάλπιγγα, θα απεμπλέξει τους δικούς μας από τη μάχη, και θα υποχωρήσει, όχι άτακτα, αλλά ερεθίζοντας τους εχθρούς σε νέα καταδίωξη, με αντεπιθέσεις. Έτσι, θα παρασυρθούν οι εχθροί στην μεγάλη ενέδρα, όπου θα επαναληφθούν τα ίδια από εμάς, και με του Θεού την χάρη θα νικήσουμε και θα κερδίσουμε δόξα. 

Και να μην τους εξοντώσεις τελείως, στρατηγέ, εξ αιτίας σφαλμάτων, ή επειδή πολεμούν σε πανστρατιά, οπωσδήποτε θα υπερισχύσεις, ειδικά αν έχεις και πεζικό. Δεν θα νικηθούν κατά κράτος, ίσως, αλλά θα σκοτώσεις και θα αιχμαλωτίσεις πολλούς, και θα φοβηθούν να ληστεύουν την χώρα μας, και το πιθανότερο είναι να γυρίσουν πίσω.

[1] Αρα προκύπτει πως ο αριθμός των τριών χιλιάδων που προαναφέρεται είναι πολύ μεγαλύτερος από τον μέσο αριθμό για έναν "Θεματικό" στρατό. Εκπλησσόμαστε από τους μικρούς αυτούς αριθμούς, αλλά και από το μέγεθος των κατορθωμάτων αυτών των ανδρών.

[2] Δίνεται η εντύπωση πως όλα αυτά γίνονταν εν κινήσει, με ακροβατικό τρόπο.  


-Συνεχίζεται-