Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου 2015

Ο Νικηφόρος Φωκάς και οι Γερμανοί.

Από την αναφορά του Λιουτπράνδου Κρεμόνας στον βασιλιά των Λομβαρδών Όθωνα Α σχετικά με τις διαπραγματεύσεις του με τον Νικηφόρο Φωκά.
Το Βυζάντιο έρχεται σε σύγκρουση με τους Βορειοευρωπαίους, που είχαν καταλάβει την Ρώμη και τον παπικό θρόνο, μια διαμάχη που δεν έχει τελειώσει ακόμα....


Ο Νικηφόρος Φωκάς
[Ο Αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς] μου έκανε πολλές ερωτήσεις για την δύναμή μας, τις κτήσεις και τον στρατό μας. Όταν του απάντησα κατάλληλα, και αληθώς, “Λες ψέμματα” μου είπε. “οι πολεμιστές του αφέντη σου δεν ξέρουν να ιππεύουν ούτε και πεζοί να μάχονται . Το μέγεθος των ασπίδων τους, το βάρος των θωράκων τους, το μήκος των σπαθιών τους και το φόρτωμα των περικεφαλαίων τους δεν επιτρέπει να μάχονται με κανένα τρόπο.”
Και πρόσθεσε, χαμογελώντας:
Τους εμποδίζει και η λαιμαργία τους, γιατί για Θεό έχουν την κοιλιά τους, το θάρρος τους είναι αέρας, η παλληκαριά τους είναι το μεθύσι. Αν νηστέψουν , καταρρέουν, αν σοβαρευτούν, τους πιάνει πανικός.
Ούτε έχει ο αφέντης σου τίποτα στόλους στη θάλασσα. Μόνο εγώ έχω στρατό από ναυτικούς. Θα του επιτεθώ με τα πλοία μου, θα πολιορκήσω και θα καταστρέψω τις παράλιες πόλεις, αλλά και όσες είναι κοντά στα ποτάμια, θα τις κάνω στάχτη.
Και πως, ρωτάω, θα μπορέσει να μου αντισταθεί, εστω και στη στεριά με τις σκόρπιες δυνάμεις του; Εδώ ήταν και ο γιος και η γυναίκα του. Οι Σάξονες, οι Σουάβοι, οι Βαυαροί ήταν μαζί του: και αν δεν ήξεραν αρκετά, και έτσι δεν μπόρεσαν να πάρουν ούτε μια μικρή πόλη που τους αντιστάθηκε, πως θα σταθούν απέναντί μου όταν έρθω, και θα με ακολουθούν τόσοι στρατιώτες όσα:
Τα Γάργαρα έχουν στάχυα και σταφύλια η Λέσβος
και άστρα ο ουρανός 1 και κύματα η φουρτουνιασμένη θάλασσα;”
Όταν θέλησα να του απαντήσω κατάλληλα ενάντια στις καυχησιές του, δεν το επέτρεψε: Αλλά πρόσθεσε, νομίζοντας πως θα με προσβάλλει:
Εσείς δεν είστε Ρωμαίοι, παρά Λομβαρδοί...”
Όταν θέλησε να πει κι άλλα, και κούναγε το χέρι του για να με κάνει να σωπάσω, είπα, θυμωμένος:
«Η Ιστορία μας διδάσκει πως ο αδελφοκτόνος Ρωμύλος, που έδωσε το όνομα στους Ρωμαίους, γεννήθηκε από μοιχεία. Και έφτιαξε ένα δικό του άσυλο, [τη Ρώμη] όπου δέχτηκε τους χρεοφειλέτες, τους δραπέτες σκλάβους, τους φονιάδες, και τους θανατοποινίτες, αποκαλώντας τους Ρωμαίους. Από αυτήν την τάξη των ευγενών κατάγονται αυτοί που εσείς αποκαλείτε κοσμοκράτορες, δηλαδή Αυτοκράτορες. Αυτούς εμείς, οι Λομβαρδοί, οι Λοθαρίγγιοι, οι Βαυαροί, οι Σουάβιοι, οι Βουργουνδοί, τους αντιπαθούμε τόσο, που δεν θα μπορούσαμε να βρίσουμε βαρύτερα τους εχθρούς μας από το να τους πούμε ‘Ρωμαίους’. Γιατί, το όνομα των Ρωμαίων, σημαίνει έπαρση, δειλία, φιλαργυρία, χλιδή, ψέμα. Με ένα λόγο, διαφθορά».
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Δημήτρης Σκουρτέλης.
Το 968 ο Λιουτπράνδος ανέλαβε διπλωματική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη, στην αυλή του Νικηφόρου Φωκά με σκοπό να διαπραγματευτεί το συνοικέσιο της Θεοφανούς, πορφυρογέννητης κόρης του Ρωμανού Β' με το γιο του Όθωνα Α΄, Όθωνα Β΄. Ο Όθωνας είχε ήδη στεφθεί Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κάτι που δημιουργούσε πρόσθετα προβλήματα στις σχέσεις με το Βυζάντιο, και το συνοικέσιο θα μπορούσε να εξασφαλίσει την εξομάλυνση της κατάστασης. Οι διαπραγματεύσεις παρατάθηκαν επί μακρόν και κατέληξαν σε αποτυχία εξαιτίας του ανταγωνισμού των δύο αυτοκρατοριών για τη Ν. Ιταλία. Ο Λιουτπράνδος θεώρησε ότι οι Βυζαντινοί δεν τον φιλοξένησαν με τρόπο αντάξιο της αποστολής του, τον υποτίμησαν σε σχέση με άλλους πρέσβεις, τον προσέβαλαν για την καταγωγή του και προσπάθησαν να τον παραπλανήσουν σχετικά με τις πραγματικές τους προθέσεις. Η σχετική αναφορά του (Relatio) εκφράζει με υβριστικό τόνο την οργή για την ταπείνωσή του και δυσφήμισε το Βυζάντιο στη Δύση.


1Εδώ ο Φωκάς θυμίζει Ακριτικό τραγούδι:
“Όσ΄άστρη ειν΄στον ουρανόν και φύλλα εις τα δένδρη...”


Πηγή εικόνας:
http://www.egolpion.com/img/saints/athonitis-fokas.jpg

Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2015

Η αρχή του ιπποτισμού στο Βυζάντιο




Ανατύπωσα, εδώ και καιρό, την μελέτη του καθηγητή Χρυσού για την έλλειψη κάθε νομικής προστασίας των αιχμαλώτων πολέμου στο Βυζάντιο, χωρίς σχόλια. (δες εδώ: “Νόμος Πολέμου στο Βυζάντιο”) Το θεώρησα σαν έκφραση του ολοκληρωτικού και ρεαλιστικού πολέμου που διεξήγε η Αυτοκρατορία. Γενικά, η μελέτη της βυζαντινής πολεμικής τέχνης μέχρι και τον δέκατο αιώνα, εντυπωσιάζει με την έλλειψη κάθε ιδεαλιστικής νοοτροπίας, και τον κυνικό ρεαλισμό που αυτή επιδείκνυε, σε κάθε επίπεδο.
Η στάση απέναντι στους αιχμαλώτους πολέμου τον Μεσαίωνα ήταν εν πολλοίς αντιφατική. Τη μια τους αντιμετώπιζαν σαν φίλους, την άλλη σαν ζώα. “Τους αιχμαλώτους κάνε τους ό, τι θες” λέει η “Παραδρομή”.



Από τότε όμως έκανα κι εγώ τις δικές μου μελέτες, αν μου επιτρέπεται βέβαια, και είδα, πως στο Βυζάντιο ακούστηκε η πρώτη φωνή ανθρωπισμού υπέρ των δικαιωμάτων των αιχμαλώτων πολέμου. Η πρώτη διατύπωση των αρχών του ιπποτισμού, γεννήθηκε -τι περίεργο- και αυτή στο Βυζάντιο.
Το βυζαντινό δίκαιο θεωρούσε ως δεδομένο και νόμιμο τον ανδραποδισμό των αιχμαλώτων πολέμου και δεν περιελάμβανε διατάξεις για την προστασία της ζωής τους, εφαρμόζοντας τον “ιουρισγέντιον νόμον”. Διάφορες σπάνιες προτροπές των εκάστοτε “Τακτικών” πολεμικών συγγραμμάτων για πιο ανθρώπινη συμπεριφορά, είχε ωφελιμιστικούς λόγους. (είσπραξη λύτρων, ειρήνευση με τους εχθρούς)
Γενικά, η ολοκληρωτική εξόντωση των εχθρών θεωρούταν όχι μόνο δίκαιη αλλά και θαυμαστή πράξη που εξυμνείται αρκούντως....
Αρχιστράτηγος τότε ήταν ο Νικηφόρος ο Φωκάς, που από τον λεγόμενο δρόμο του Μαυριανού πέρασε στην χώρα των Αδάνων και σήκωσε πολλή λεία. Βγήκε να τον αντιμετωπίσει ο στρατός των Αδάνων και χτυπήθηκαν δυο μίλια έξω από την πόλη και αμέσως το έσκασαν οι Γιοί του Ισμαήλ και χώθηκαν άτακτα μέσα στην πόλη. Ο Φωκάς σκότωσε και αιχμαλώτισε όσους δεν πρόφτασαν να μπουν στο κάστρο. Στρατοπέδευσε έξω από την πόλη, και κατάστρεψε όλη την ωραία εξοχή της με τα δέντρα και τα αμπέλια της. Μαύρη την έκανε, κι έφτασε μέχρι την θάλασσα παίρνοντας πολλούς αιχμάλωτους και ζώα.” (“Ο κατά Παραδρομήν πόλεμος”)



Ακόμα και στα Ακριτικά Έπη, αν και ο Διγενής χαρίζει την ζωή στους απελάτες αρχηγούς (ώστε να τους ρεζιλέψει ξανά, όμως, καλώντας τους σε άλλη σύγκρουση) δεν διστάζει να σκοτώσει, μέσα στην οργή του, τόσο αιχμαλώτους, αλλά ακόμα και γυναίκες. Σε μια περίπτωση μάλιστα, βιάζει και μία Εμιροπούλα, η οποία είχε βαφτιστεί Χριστιανή.
Ο νόμος που κατοχύρωνε όλα αυτά, ο “Ιουρισγέντιος” δέον όπως θεωρηθεί μια τυπική επιβίωση της παλιάς, ειδωλολατρικής Ρώμης. Το Βυζάντιο, παρέμενε βαθιά “εθνικό” στις ρίζες πολλών συνηθειών και νόμων του, και ο Χριστιανισμός παρέμενε όπως και σε όλες τις μεσαιωνικές κοινωνίες, ένα εξωτερικό, ακόμα, βερνίκι.

Ας θυμίσουμε, πως οι Αθηναίοι, εξοντώνοντας άδικα τους Μηλίους, είπαν πως αυτό το συνηθάνε κι οι θεοί...


Και όμως, σύντομα άρχισαν να ακούγονται φωνές για έναν πιο ανθρωπιστικό τρόπο πολέμου. Αν ο Χριστιανισμός δεν μπόρεσε να καταργήσει τις ένοπλες συγκρούσεις, μπορούσε τουλάχιστον να περιορίσει τις άχρηστες αγριότητες. Πόσο μάλλον, όταν πλέον το Βυζάντιο δεν αντιμετώπιζε “ειδωλολάτρες” ή “Σαρακηνούς” μόνο, αλλά σταδιακά και Χριστιανούς αντιπάλους. Βούλγαρους αρχικά, Νορμανδούς κατόπιν, και όλη την Δύση αργότερα... Αυτό όχι μόνο οδήγησε στην αναζωπύρωση του Ελληνικού εθνικισμού, αλλά και στην εξανθρώπιση των κανόνων του πολέμου, που τυπικά αποδίδεται στις προσπάθειες των Παπών να ελέγξουν την ατίθαση τάξη των φεουδαρχών – πολεμιστών της Δύσης.


Η Ιστορία λέει πως οι κανόνες και συνήθειες του Ιπποτισμού άρχισαν να εφαρμόζονται στην Δύση από το 11ο αιώνα, ενώ τα ιπποτικά ιδεώδη άρχισαν να υμνούνται στην λογοτεχνία ένα-δυο αιώνες μετά... Πριν από αυτή την εποχή, υπήρχαν Τάγματα που θα τα ονομάζαμε Ιπποτικά, τα οποία συγκροτούνταν με βάση την πίστη σε κάποιον αρχηγό ή τη πατρίδα (πχ. οι Βουκελλάριοι του Βυζαντίου ή οι Ιππότες του Καρλομάγνου) αλλά δεν είχαν σαφή ηθικό κώδικα.
Όλα τα βυζαντινά στοιχεία και κείμενα που αναφέραμε μέχρι τώρα (και πουαναφέρονται στην μελέτη του Χρυσού) είναι παλιότερα του 11ου αιώνα, όταν εφαρμόστηκαν οι κανόνες του ιπποτισμού.
Γύρω στο έτος 1000, όμως, ακούστηκαν στο Βυζάντιο οι πρώτες φωνές για μια ηθικότερη συμπεριφορά των στρατιωτών στον πόλεμο. Αυτές οι φωνές, αν και δεν συγκροτήθηκαν σε ιπποτικό κώδικα, πέρασαν αντίθετα, και πιο σημαντικά ίσως, στα κρατικά εγχειρίδια Πολέμου του Βυζαντίου.


Ο Νικηφόρος Ουρανός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους στρατηγούς του Βυζαντίου (10ος-11ος αι.). Η πιο σημαντική νίκη του ήταν στη μάχη του Σπερχειού ποταμού, (996 ή 997), κατά την οποία τραυματίστηκε ακόμα και ο τσάρος Σαμουήλ.
Φέρεται ως συντάκτης μιας σειράς συγγραμμάτων που λέγονται “Τακτικά”. Το απόσπασμα που αφορά τις ναυμαχίες αποτελεί παράφραση των “Τακτικών” του Λέοντος του Σοφού, αλλά, εδώ ο Ουρανός κάνει μια καίρια παρέμβαση:


...Διότι η νίκη στον πόλεμο δεν εξασφαλίζεται από το πλήθος και το μέγεθος των πλοίων, αλλά από την επάνδρωσή τους με τολμηρούς και πρόθυμους εναντίον των εχθρών μαχητές, και προ πάντων, με την βοήθεια και την συνδρομή του Θεού, καθώς και με την παραδειγματική ζωή των πολεμιστών που εφαρμόζουν το δίκαιο. [έχειν αυτούς καθαρόν βίον και φυλάττειν δικαιοσύνην] Πρέπει δηλαδή να φέρονται σωστά απέναντι στους δικούς, όσο και στους εχθρούς, να μην αποτολμούν αισχρά και ανόσια εις βάρος των αιχμαλώτων, ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να τους ντροπιάσει [ή όσα εισίν εις αισχύνην αυτών] Να αποφεύγουν την ωμότητα και την σκληρότητα στους αιχμαλώτους. Να μην αδικείς κάποιο έθνος ή άλλους ανθρώπους που δεν σου φταίξανε. Με την βοήθεια του Θεού, μόνο σε όσους αδικούν πρέπει να αντιστεκόμαστε. [τους γαρ αδικούντας πρέπει αμύνεσθαι].

Μοιάζουν σαν ρητά...
έχειν καθαρόν βίον και φυλάττειν δικαιοσύνην”
Ουδέ ποιείν όσα εισίν εις αισχύνην”

Να λοιπόν, που ξεκίνησαν οι αρχές του ιπποτισμού....



Αυτές οι αρχές δεν εφαρμόστηκαν άμεσα, ούτε γενικά. Λίγο μετά από τον Ουρανό, ο Κεκαυμένος στο “Στρατηγικόν” του, συμβουλεύει να τρέφονται οι αιχμάλωτοι με όσα τρόφιμα υπάρχει υπόνοια πως έχουν δηλητηριαστεί... Πρέπει όμως να σημειώσουμε πως το βιβλίο του Κεκαυμένου, από το προσωπικό και συχνά αντιβασιλικό του περιεχόμενο, δεν μπορεί να θεωρηθεί κρατικό εγχειρίδιο.

Δημήτρης Σκουρτέλης.

Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2015

Το "χτύπημα της οργής" στην Βυζαντινή αγιογραφία.


Άρθρο του Γεωργίου Γεωργά, δασκάλου της Μεσαιωνικής σπαθασκίας

Αναδημοσιεύεται από εδώ:

Το ‘χτύπημα της οργής’ και ο συμβολισμός του στη Βυζαντινή τέχνη ως το ‘Χτύπημα της Θείας Δίκης’ που καταστρέφει τους άπιστους και το κακό.




Αρχάγγελος Μιχαήλ (Semyon Ushakov, 1676)
Αρχάγγελος Μιχαήλ (Semyon Ushakov, 1676)

Του Γεώργιου Ε. Γεωργά
Ευχαριστώ τον Nicholas Petrou που με έμπνευσε μετά από μια συζήτηση να ασχοληθώ με το θέμα αυτό.
Το χτύπημα που έρχεται από την υψηλή θέση φύλαξης και χτυπά το στόχο με καταφορά, το βλέπουμε μέσα σε εικονογραφήσεις και ζωγραφιές στη Βυζαντινή τέχνη (και όχι μόνο), έχει ένα μυστικιστικό συμβολισμό. Συμβολίζει το δίκαιο και γεμάτο οργή χτύπημα, με το οποίο το αποτέλεσμα αυτού είναι η σύνθλιψη του άπιστου εχθρού ή του κακού που έχει τη μορφή του δράκου ή του ίδιου του Σατανά. Στη Βυζαντινή  τέχνη το χτύπημα εκτελείτε από έναν άγιο που είναι εντεταλμένος από το Θεό να εξολοθρεύσει το κακό.
Η καταφορά έρχεται από την υψηλή θέση φύλαξης που στη Γερμανική ορολογία ονομάζεται, από ψηλά από τον ουρανό ή από την ημέρα (στα Γερμανικά Vom Tag). Με την ίδια έννοια το χτύπημα ξεκινά από τον ουρανό. Ο ουρανός ως αλληγορία συμβολίζει τη κατοικία του Θεού και ότι προέρχεται από εκεί είναι δίκαιο και τελειωτικό.
Σε πολλές αγιογραφίες και τοιχογραφίες έχουμε αυτό το χτύπημα όπως βλέπουμε παρακάτω.


Η Αγία Μαρίνα  ετοιμάζεται να χτυπήσει τον Σατανά με ένα σφυρί.
Η Αγία Μαρίνα ετοιμάζεται να χτυπήσει τον Σατανά με ένα σφυρί.
Ο Άγιος Νικήτας ετοιμάζεται να χτυπήσει το Σατανά με ένα ραβδί.
Ο Άγιος Νικήτας ετοιμάζεται να χτυπήσει το Σατανά με ένα ραβδί.
Ο Άγιος Θεόδωρος ο οποίος ετοιμάζετε να φονέψει τον δράκο. Ο δράκος στο δυτικό συμβολισμό εκπροσωπεί το κακό.
Ο Άγιος Θεόδωρος ο οποίος ετοιμάζεται να σκοτώσει τον δράκο. Ο δράκος στο δυτικό συμβολισμό εκπροσωπεί το κακό.
Ο Άγιος Γεώργιος σε σπάνια αγιογραφία ετοιμάζεται να φονέψει το δράκο.
Ο Άγιος Γεώργιος σε σπάνια αγιογραφία ετοιμάζεται να σκοτώσει το δράκο.
Ο Άγιος Γεώργιος σε σπάνια αγιογραφία ετοιμάζεται να φονέψει το δράκο.
Ο Άγιος Γεώργιος σε σπάνια αγιογραφία ετοιμάζεται να σκοτώσει το δράκο.
Ο Άγιος Μερκούριος ετοιμάζεται να φονέψει τον άπιστο βάρβαρο βασιλέα που απειλεί τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Ο Άγιος Μερκούριος ετοιμάζεται να φονεύσει τον άπιστο βάρβαρο βασιλέα που απειλεί τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
 Ο άγιος Αρτέμιος
Ο άγιος Αρτέμιος


Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου 2015

Η Αυτοκράτειρα, ο πολιτισμός και ένα μεγάλο μήλο…

Όταν το μήλο είναι μεγάλο…
Και όταν ο Μάγιστρος είναι όμορφος και νεαρός…
Και όταν η βασίλισσα λέει ψέματα…



Ένα ταλαίπωρος Φρύγας είχε ένα τεράστιο μήλο, και το πήγε στην Πόλη,  στον βασιλιά Θεοδόσιο τον β… Ο Αυτοκράτορας το χάρισε στη βασίλισσα Ευδοκία, αφού πλήρωσε αδρά τον φτωχό Φρύγα, αλλά η Βασίλισσα το χάρισε στον Μάγιστρο Παυλίνο, που ήταν, συμπτωματικά «εύμορφος νεώτερος».  


Ο Παυλίνος, αγνοώντας την προέλευση του μήλου –μια που η βασίλισσα δεν ήθελε να μάθει πως του έκανε δώρα δεύτερο χέρι, τόσο γύφτισσα ήταν- το χάρισε ξανά στον… Αυτοκράτορα Θεοδόσιο!
Φωνάζει ο Αυτοκράτορας την υπεράνω υποψίας (πάντοτε) Αυγούστα Ευδοκία, την κορώνα της κεφαλής του και την μαμά των παιδιών του, κατά τεκμήριον, και την ρωτάει σε άψογα Ελληνικά:



«Που είναι μωρή το μήλο που σου χάρισα;»
«Το έφαγα καλέ» απαντάει η ενδοξο-αθώα Αυγούστα.

Η συνέχεια λέει πως ο Παυλίνος αποκεφαλίστηκε και η Αυγούστα απεχώρησε στις επαρχίες της Μέσης Ανατολής όπου, αφού έκανε πολλές δωρεές ακόμη (το χρονικό δεν λέει αν ήταν και αυτές από δεύτερο, τρίτο ή τέταρτο χέρι) απέθανεν εκεί, θρηνούσα και τον Παυλίνο, και τον θρόνο.



Η Ευδοκία ήταν, φυσικά, μια από τις γνήσιες εκείνες Ελληνίδες, Αθηναία, κόρη του φιλοσόφου Λεοντίου, που βαφτίστηκε Χριστιανή. Πριν την έλεγαν Αθηναΐδα. Ειχε σπουδάσει φιλοσοφίες, ιστορίες τέχνης και τα τοιαύτα,  Ήταν ειδική στα θέματα πολιτισμού τέλοσπάντων, πήγαινε και σε εκθέσεις Τέχνης, Φιλολογικές βραδιές και διαλέξεις –δεν ήταν όποια κι όποια- και προώθησε ως Αυτοκράτειρα και ως γυναίκα, κατά δύναμιν, τας Τέχνας, τα Γράμματα και τους …Μαγίστρους.
Μεγαλοπαντρεύτηκε βλέπετε το κορίτσι.

ΠΣΣΣΤ!!! ΚΟΙΤΑ ΕΝΑ ΜΗΛΟ ΠΟΥ ΣΟΥ ΧΑΡΙΣΕ Η ΑΥΓΟΥΣΤΑ!!!!



Οποιαδήποτε σύμπτωσις της παρούσης ιστορίας με σημερινά πρόσωπα και πράγματα είναι, φυσικά, απόλυτα ηθελημένη.
 Να και το κείμενο.










Πηγές εικόνων
https://www.facebook.com/pages/Propugnatores-Barcinonenses/333606860023878?fref=photo
Βικιπαίδεια
http://www.hellinon.net/ANEOMENA/IstoriaSkylitsi.htm