Η Παναγία των Ακριτων. Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη

 

Όταν σου ζητάνε ένα έργο και η ιδέα που έχουν γι αυτό ταιριάζει με σένα είναι το ιδανικό για έναν εικαστικό.
“Μήτηρ Θεού η Παναγία των Ακριτών”
Μια προσπάθεια δημιουργίας εικονογραφικού τύπου της Θεοτόκου που να την συνδυάζει τα Ακριτικά Έπη.
Η Παναγία εικονίζεται με βάση την αφήγηση της Αποκάλυψης που αναφέρεται συμβολικά σε αυτήν. Κεφ. 12:  “1 Καὶ σημεῖον μέγα ὤφθη ἐν τῷ οὐρανῷ, γυνὴ περιβεβλημένη τὸν ἥλιον, καὶ ἡ σελήνη ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτῆς, καὶ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς στέφανος ἀστέρων δώδεκα,  [....] 5 καὶ ἔτεκεν υἱόν ἄρσεν, ὃς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τὰ ἔθνη ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ.”
Ετσι ο Κύριος εικονίζεται να κρατά την “σιδηρά ράβδο” η οποία κατά ευτυχή σύμπτωση αναφέρεται ως το κύριο όπλο των Ακριτών, το “απελατίκιον” ή “ραβδίν” κλπ.
Τα άστρα, το φεγγάρι και ο ήλιος που αναφέρονται στο κείμενο της Αποκάλυψης να συνοδεύουν την “γυνή”, συνδέονται, κατά ευτυχή σύμπτωση και με την ακριτική ποίηση. “Αστρίτσια χαμηλώσετε φεγγάρι κάθα έλα” λέει ο “Αιχμάλωτος”στο ομώνυμο τραγούδι ενώ στην παραλλαγή Εσκοριάλ έχουμε τον θρήνο των αδελφών της μητέρας του Διγενή: “Κυρ- ήλιε μου τι να ποιήσωμεν να ευρούμεν την αδελφήν μας” (στ. 91)
Στην κάτω ζώνη εικονίζεται ο Διγενής Ακρίτας και ο πατέρας του ο Αμιράς Μουσούρ και τα όπλα τους που ευλογεί η Παναγία. Ο Μουσούρ μετά την μεταστροφή του στον Χριστιανισμό, εκφράζεται ιδιαίτερα για την Θεοτόκο: (Εσκ. στ. 549: “είδον οι οφθαλμοί μου την πανύμνητον Θεοτόκον. ώ και τι την αγαπώ εξ όλης της ψυχής μου”.
“Κρότοι και κτύποι και απειλαί μη σε καταπτοήσουν” (Εσκ. στ 1)

Οι Ακρίτες σε νέες περιπέτειες. Νέα έργα του Δημήτρη Σκουρτέλη εμπνευσμένα από την ακριτική ποίηση.

Ο Διγενής κι ο Χάρος

"Ο Μαυροειδής κι ο Χάρος". Ακριτικό. Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη.

Υπόθεση: Παρά το εκπληκτικό κάστρο που χτίζουν οι αντρειωμένοι, ο Χάρος τους παίρνει την αγαπημένη του Μαυροειδή. Αυτός παλεύει με τον Χάρο και χάνει. Συντετριμμένος από την ήττα του, ζητάει να ακολουθήσει την κοπέλα στον Κάτω Κόσμο. Ο Χάρος του περιγράφει με μελανά χρώματα την κατοικία του...

Το πουλάκι, στα ακριτικά τραγούδια, υμνεί τον ήρωα μέχρι τη μέρα που αναγγέλλει τον θάνατό του.
Τα Ελληνικά Δημοτικά τραγούδια διαπνέονται από βαθιά απαισιοδοξία, που συνδυάζεται με ύμνους στην χαρά της ζωής. Με λύπη βλέπω πολλούς σύγχρονους να διασκευάζουν τα παραδοσιακά τραγούδια προσπαθώντας να απομακρύνουν τα σκοτεινά σημεία. Αυτό δείχνει, πως αν και κληρονόμοι τους, δεν έχουν καμία σχέση με την πατρική ουσία, αλλά με το "ευτυχές τέλος" του Χόλυγουντ..

Οι Απελάτες ήταν ληστές των ανατολικών συνόρων του Βυζαντίου και μεγάλοι εχθροί των Ακριτών. Φαίνεται πως το όνομά τους δόθηκε γιατί "απήλαυναν" τις αγέλες των ζώων των χωρικών που έβοσκαν. Το κύριο όπλο τους, το πολεμικό ρόπαλο, πήρε το ίδιο όνομα. (Απελατίκι-ον) Στα ακριτικά έπη περιγράφονται πολυτελώς ενδεδυμένοι και πάνοπλοι, αν και αμφιβάλλω αν αυτή ήταν η πραγματικότητα. Πολλοί από αυτούς ήταν πρώην Ακρίτες που φτώχυναν. Στο έργο, ο υποψιασμένος θεατής μπορεί να αναγνωρίσει τους τρεις μεγάλους Απελάτες καπετάνιους, Φιλοπαππού, Κίνναμο και Γιαννάκη, ορκισμένους εχθρούς του Διγενή. Υπήρχε και γυναίκα Απελάτης, η Μαξιμώ, αλλά είχε ξεχωριστή ομάδα από τους τρεις προηγούμενους, οπότε δεν εικονίζεται εδώ, σε αυτήν την σκηνή όπου οι Απελάτες εξασκούν το ...επάγγελμά τους

Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη, ημιτελές.

Ο παππούς του Διγενή στρατηγός Αντρόνικος Δούκας φεύγει από την Αυτοκρατορία προς τους Άραβες εξορισμένος "δια μούρτην στα φουσσάτα" (λόγω εξέγερσης στον στρατό) Η απουσία του παρουσιάζεται ως η αιτία της αρπαγής της κόρης του, μητέρας του Διγενή, από τον Εμίρη. Η υπόθεση της εξορίας του Στρατηγού στους Σαρακηνούς έχει πολλές αναλογίες με ιστορικά γεγονότα και μορφές και έχει περάσει στα Δημοτικά τραγούδια είτε ως έχει (άσμα του Παπάνου) είτε αντεστραμμένη, με τον γιο του στρατηγού να αιχμαλωτίζεται και να αναθρέφεται από Σαρακηνούς. (άσμα του γιου του Αντρόνικου)