Τετάρτη 30 Ιουλίου 2014

Ο Κάτω Κόσμος στα Ακριτικά Έπη


Ο Μαυροειδής κι ο Χάρος
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Φυσικά το θέμα δεν αναλύεται σε δυο γραμμές. Μια ιδέα δίνουμε εδώ...

Αποτελεί κοινή διαπίστωση πως οι απόψεις περί μέλλουσας ζωής και θανάτου όπως εκφράζονται στα Δημοτικά μας τραγούδια έχουν ελάχιστη σχέση με τον Χριστιανισμό. Οι νεκροί δεν έχουν καμιά ελπίδα μεταθανάτιας ανταμοιβής και ζουν, ανεξάρτητα από το αν ήταν καλοί ή κακοί στον επίγειο βίο τους, δυστυχισμένοι σε έναν μίζερο Κάτω Κόσμο όπου δεν υπάρχουν οι χαρές της ζωής.

«Ο θάνατος θεωρείται συνήθως παρά του λαού ως στέρησις των αγαθών της ζωής και ουχί ως απόλαυσις καλλιτέρου μέλλοντος, όπως ο χριστιανισμός διδάσκει.» «Ο ελληνικός κόσμος ιδίως εράται της ζωής αποστρέφων επί μάλλον από του θανάτου το πρόσωπον». (Νίκος Πολίτης)

Αυτές οι αντιλήψεις δεν είναι καν αρχαίες Ελληνικές, όπως αυτές μας έχουν παραδοθεί από την γραπτή παράδοση. Η μεταθανάτια αμοιβή και η μετενσάρκωση, τα δήθεν πανάρχαια και... προϊστορικά διδάγματα του Ορφισμού, είναι άγνωστα στο λαό.
Έχει παρατηρηθεί πως:

«η Ελλάς, επίσης /..../διατηρεί και εν τοις δημοτικοίς αυτής άσμασιν επαναλαμβάνει μύθους ανερχομένους ίσως εις εποχήν προγενεστέραν των ελληνικών χρόνων συνδεομένους κατά πάσαν πιθανότητα μετά των πρώτων εξ Ασίας μεταναστεύσεων των αρυανών φύλων. Τοιούτος εστίν επί παραδείγματι ο μύθος του Χάρου. /.../ Ο Χάρος ούτος εστιν ο θεός του θανάτου. Και άλλοτε και νυν έτι συγχέουμε τούτον μετά του Χάρωνος (σημ του Δ. Σ. του βαρκάρη του Κάτω Κόσμου εννοεί) ου ουδέν χαρακτηριστικόν διετήρησεν...» (Νίκος Πολίτης)

Δεν είναι ανάγκη να φτάσουμε στην... Ασία για να αναλύσουμε τις ρίζες του λαϊκού μας πολιτισμού. Από την Ασία ήρθαν οι Ολύμπιοι θεοί και η ξενόφερτη λατρεία τους, που ποτέ, όπως και ο Χριστιανισμός αργότερα, δεν μπόρεσαν να επηρεάσουν σε βάθος τις λαϊκές αντιλήψεις. Μια απλή ματιά στο σύνολο των λαϊκών μας παραδόσεων θα πείσει πως μόνο εξωτερικά συνδέονται με τις δυο θρησκείες του Ελληνισμού, και πως εξ αρχής έχουν εξελιχθεί αυτόνομα από αυτές.

Να δυο από αυτές τις εξωτερικές επιδράσεις:

Ο Χάρος κυρίως σκοτώνει με βέλη, όπως οι θεοί των επιδημιών και των αιφνιδίων θανάτων, Απόλλων και Άρτεμη.

Και είναι πάντα καβαλάρης, όπως ο Θάνατος της Αποκάλυψης: 6, 8 «καὶ εἶδον, καἰδοἵππος χλωρός, καὁ καθήμενος ἐπάνω αὐτοῦ, ὄνομα αὐτὁ θάνατος, καᾅδης ἠκολούθει μετ' αὐτοῦ·»

Ο Χάρος δεν είναι ο γνωστός σκελετός με το δρεπάνι, όπως τον φαντάζονται οι Δυτικοί. Είναι πελώριος, δυνατός ήρωας, μαχητής και πολεμιστής, όπως παρίσταναν τον θάνατο και οι αρχαίοι Έλληνες.

«και να σου τον κι επρόβαλλε στους κάμπους καβαλλάρης
Σαν αστραπή ‘ν’ το βλέμμα του σαν τη φωτιά η βαφή του
Σα δυο βουνά οι ώμοι του σαν κάστρο η κεφαλή του»

«είδα τον Χάρον κι έτρεχε στους κάμπους καβαλάρης
Σέρνει τους νιους απ τα μαλλιά τους γέρους απ τα χέρια
Φέρνει και τα μικρά παιδιά στη σέλλα αρμαθιασμένα»

Στις γραπτές, λόγιες παραλλαγές του Έπους του Διγενή, βρίσκουμε αντιλήψεις περί θανάτου και μέλλουσας ζωής που ελάχιστα απέχουν από αυτές των Δημοτικών τραγουδιών.

Ο ανώνυμος συγγραφέας (ή διασκευαστής) είναι ακραιφνώς Ορθόδοξος και δεν διαχωρίζει την θέση του από αυτήν της επίσημης Εκκλησίας. Αλλά, μια που οι πηγές του είναι Δημώδεις και λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό με μηχανικό τρόπο, αφήνει να διαφανούν οι πηγές του, αλλά και η κοσμοθεωρία τους.

Το παρακάτω απόσπασμα, όπου ο ετοιμοθάνατος Διγενής μιλά στην αγαπημένη του, γεννά τον πειρασμό να το διασκευάσουμε ελάχιστα και να το παρουσιάσουμε ως γνήσιο Δημοτικό.

Είναι, προφανώς, παρμένο από ένα λαϊκό «άσμα» της εποχής, πιθανότατα μάλιστα, μοιρολόι:

Παραλλαγή Άνδρου-Αθηνών στ. 4496 κ.έ.

«Τώρα πηγαίνω κόρη μου, ψυχή μου και καρδιά μου,
Εισέ ταξίδι μακρυνό και πλέον δεν γυρίζω
Διατί είναι τόποι σκοτεινοί και πόρτες σφαλισμένες
Οι δρόμοι δεν γνωρίζονται οπίσω να γυρίσω,
Και όστις πηγαίνει στέκεται ώσπερ τυφλός στο σκότος
Εκεί ανδρείοι στέκονται και βασιλείς μεγάλοι
Αρχιερείς και ιερείς ‘γουμένοι κι ασκητάδες
Εκεί Σαμψών και δυνατοί και γίγαντες μεγάλοι
Και φοβεροί και θαυμαστοί εμίσεψαν απ΄έδω
Όλοι εκεί ευρίσκονται ωσάν φυλακισμένοι
Ουδένας δεν εγύρισεν από τον κόσμον κείνον
Και ουδέ μένα αφίνουσιν να στρέψω πάλιν πίσω
Εκεί στον τόπον βρίσκεται ο ποταμός της Λήθης
Και όστις πάγει πίνει τον και λησμονεί τον κόσμον
Τον κόσμον τούτον που θωρείς οπού διώχνει μένα
και δεν μ’ αφήνει δια να ζω αλλά με παραδίδει
στον Χάροντα να με κρατεί και σκλάβον να με έχει
στα σκοτεινά, στα ξέστρωτα στον Άδην σφαλισμένον
γυμνώνει με τον ταλαίπωρον, τα κόκκαλα μ’ αφήνει
το κάλλος και το άνθος μου εκείνος μου το παίρνει
άμορφον και αγνώριστον αφήνει με τον ξένον
τον έρημον και άπορον, ευγενική μου αγάπη
και δια τούτο λέγω σου το φοβερό ετούτο
το τρομερό και φοβερό θανάτου το ποτήρι
οπού το πίνω τώρα ‘γω και πάγω εις τον Αδην

και θέλεις κλάψει θλιβερά μ’ όσην αγάπην έχεις»

Δευτέρα 28 Ιουλίου 2014

Το μεσαιωνικό ιουδαϊκό «κράτος» στην Παλαιστίνη.


 
Σασσανίδης ιππέας
Η σύγκρουση Ελλάδας-Περσίας κατέληγε πάντα με τη τελική νίκη της Ελλάδας, αλλά αυτό δεν σήμαινε πως οι Πέρσες δεν έφταναν συχνά πολύ κοντά στην ολοκληρωτική επικράτηση. Ειδικά την εποχή του πρώιμου Βυζαντίου, υπήρχε μια κατάσταση ένοπλης  ισορροπίας για αιώνες με το βασίλειο των Σασσανιδών, όπως ονομάζονταν τότε η αναγεννημένη από την στάχτη της Περσία.

Αυτή η ισορροπία έσπασε το 613 όταν ο αυτοκράτορας Ηράκλειος ηττήθηκε στην Αντιόχεια, και οι Πέρσες προήλασαν στην Συρία και την Κιλικία, αποκόπτοντας την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο από την αυτοκρατορία. Μια νέα ήττα του στρατηγού Νικήτα στη Δάρα έδωσε την ευκαιρία στους Πέρσες να προελάσουν στην βυζαντινή Παλαιστίνη.

Ο Πέρσης Βασιλιάς, τότε, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τους Εβραίους, οι οποίοι εδώ και αρκετά χρόνια εξεγείρονταν σποραδικά κατά της βυζαντινής εξουσίας στην Παλαιστίνη και την Συρία. Να σημειωθεί πως από τη  εποχή της μετοικεσίας της Βαβυλώνας, οι Εβραίοι, θεώρησαν τους Πέρσες ελευθερωτές, όπως αναφέρεται και στην ίδια την Βίβλο

Με βάση αυτόν τον ρόλο που του απέδιδε το ιερό κείμενο, ο Χοσρόης σχημάτισε ειδικό σώμα Εβραίων στον στρατό του, υπό την διοίκηση του «αιχμαλωτάρχη» (τίτλος του ηγέτη των Εβραίων που ζούσαν στην Μεσοποταμία μετά την βίαιη μετοικεσία τους εκεί) Νεεμία Μπεν Χουσιήλ. 

Το σώμα αυτό ήταν υπό την γενική διοίκηση του Πέρση στρατηγού Σαχρβαράζ, και αριθμούσε 20.000 άνδρες. Οι Εβραίοι ήταν πεπεισμένοι πως με την τελική νίκη των Περσών θα σχημάτιζαν εκ νέου, αυτόνομο κράτος στην Ιερουσαλήμ.

Οι Εβραίοι καίγονται στα καζάνια της Κόλασης...

Το 613, λοιπόν, ο Σαχρβαράζ και ο Νεεμίας κατέλαβαν την Δαμασκό,  και την Καισάρεια (της Παλαιστίνης). Το εβραϊκό στοιχείο της περιοχής αναθάρρησε από τους αιώνες Χριστιανικής καταπίεσης, και με την υποστήριξη των Εβραιοπερσικών δυνάμεων άρχισε τους διωγμούς των Χριστιανών. Ακόμη, ένα συντεταγμένο στρατιωτικό σώμα ντόπιων Εβραίων υπό τον Βενιαμίν της Τιβεριάδας που το χρηματοδοτούσε με τον πλούτο του, ενώθηκε με το σώμα των Σαχραβάζ και Νεεμία.

Οι Χριστιανοί που διασώθηκαν κλείστηκαν στην Ιερουσαλήμ η οποία πολιορκήθηκε. Ο  Πατριάρχης Ιεροσολύμων Ζαχαρίας, βλέποντας το άνισο του αγώνα πρότεινε την ειρηνική παράδοση της πόλης για να αποφύγει την αιματοχυσία. Οι κάτοικοι έδωσαν πλούσια δώρα στον Σαχραβάζ με αντάλλαγμα την τοποθέτηση ενός μετριοπαθή Πέρση διοικητή. 


Οι Πέρσες, όμως είχαν ήδη υποσχεθεί την διοίκηση της πόλης στους Εβραίους. Ο Νεεμίας Μπεν Χουσιήλ έγινε ο νέος διοικητής της πόλης.



Αμέσως ξεκίνησε την ανέγερση του νέου Ναού του Σολομώντα και άρχισε να εγκαθιδρύει Ιουδαϊκό ιερατείο στην Ιερουσαλήμ. Οι Χριστιανοί κάτοικοι τρομοκρατήθηκαν βλέποντας πως δεν ήταν το Περσικό, αλλά ένα Ιουδαϊκό κράτος που θα τους κυβερνούσε στο εξής και εξεγέρθηκαν.

Η Περσική και εβραϊκή φρουρά εξοντώθηκαν, και η πόλη πολιορκήθηκε εκ νέου από τις Ιουδαιοπερσικές δυνάμεις, που είχαν μάλιστα ενισχυθεί από Άραβες νομάδες. Οι πολιορκημένοι δεν είχαν ελπίδα βοήθειας από την αυτοκρατορία. Ο στρατηγός Νικήτας ήταν οχυρωμένος στο Σινά περιμένοντας περσική επίθεση, ενώ ο Ηράκλειος δεν είχε ακόμα ανασυντάξει τις δυνάμεις του για την αντεπίθεση που ως γνωστόν, μερικά χρόνια αργότερα σάρωσε το Περσικό κράτος. Ακόμα, η Περσία φαίνονταν πως είχε το πάνω χέρι.

Τα τείχη της Ιερουσαλήμ ήταν ισχυρά. Μια έφοδος δεν ήταν εύκολο να επιτύχει, και οι Πέρσες άρχισαν να ανοίγουν λαγούμια για να υπονομεύσουν τα τείχη. Οι πολιορκημένοι αντέδρασαν με δικά τους λαγούμια, και οι συγκρούσεις εκεί ήταν φονικές.

Τελικά, την 21η μέρα της πολιορκίας, το 614, τα Περσικά λαγούμια και οι πολιορκητικές μηχανές, άνοιξαν διόδους στα τείχη. (όταν έφταναν στα θεμέλια τα υποστήριζαν με ξύλα τα οποία έκαιγαν την κατάλληλη στιγμή ώστε να καταρρεύσουν τα τείχη)

Ο Ιουδαιοπερσικός στρατός ξεχύθηκε στην πόλη σκορπώντας όλεθρο. Οι Χριστιανοί έφταναν στο σημείο να αυτοκτονούν για να μην πέσουν στα χέρια των εξαγριωμένων Εβραίων. Οι Πέρσες άφησαν τους Εβραίους να βγάλουν το άχτι τους πάνω στους Χριστιανούς για τρεις μέρες.

Αναφέρονται, ίσως κάπως υπερβολικά, γύρω στους 60.000 νεκροί και 35.000 αιχμάλωτοι. Είναι σίγουρο πάντως, πως οι απώλειες ήταν τρομερές.

Ο Πατριάρχης Ζαχαρίας, μαζί με πολλούς άλλους, συνελήφθη, βασανίστηκε, και αποκάλυψε την κρυψώνα του Τίμιου Σταυρού που έγινε περσική λεία. Οι Εβραίοι άρχισαν Εθνική Εκκαθάριση σε όλη την περιοχή, πασχίζοντας να βάλουν βάσεις για το νέο τους κράτος.

Το Βυζάντιο και η Δύση συγκλονίστηκαν από τα γεγονότα αυτά  και απάντησαν με την σειρά τους με νέους διωγμούς Εβραίων, ενώ οι Πέρσες προέλαυναν πλέον στην Αίγυπτο, την οποία κατάκτησαν το 616. Ήταν η χειρότερη ώρα του Βυζαντίου.


Στο μεταξύ ο βασιλιάς Χοσρόης αποφάσισε πως είχε αφήσει αρκετά τους Εβραίους να «παίξουν» και διέταξε την απελευθέρωση των χριστιανών αιχμαλώτων. Επανέφερε στη θέση τους δε, όλους τους χριστιανούς αξιωματούχους και διέταξε την απομάκρυνση του Εβραϊκού στρατού από την Ιερουσαλήμ.

Οι Χριστιανοί τους επιτέθηκαν αμέσως και σκότωσαν μάλιστα και τον ηγέτη τους, τον Νεεμία. Οι Εβραίοι  είπαν πως την δολοφονία οργάνωσαν οι Πέρσες.

Ο Χοσρόης δεν καθυστέρησε τότε... Απομάκρυνε τους πολλούς Εβραίους από την Παλαιστίνη και πούλησε σκλάβο τον ίδιο τον αδελφό του Νεεμία, τον Σαλούμ.

Αργότερα, διόρισε κυβερνήτη της Ιερουσαλήμ τον χριστιανό ιερέα Μόδεστο και απαγόρευσε στους Εβραίους να ζυγώνουν την Ιερουσαλήμ σε ακτίνα πέντε χιλιομέτρων.

Το Βυζάντιο θα ήθελε άλλη μια δεκαετία για να οργανώσει την αντεπίθεσή του. Το Εβραϊκό μεσαιωνικό κράτος της Παλαιστίνης είχε όμως χαθεί πολύ νωρίτερα, και αναρωτιόμαστε αν η φευγαλέα του εμφάνιση ήταν αυτή που γαλβάνισε τους Βυζαντινούς ώστε να αντεπιτεθούν... 

Από την άλλη, αυτή η σύντομη αναλαμπή της εβραϊκής δόξας έδωσε φρούδες ελπίδες στους Εβραίους της διασποράς... Για καλό ή για κακό...

Δημήτρης Σκουρτέλης

Βιβλιογραφία:
Βίβλος

Ευάγγελου Καράτση
«Ο Ηράκλειος και η εξέγερση των Ιουδαίων»

Δες και εδώ:

ΟΙ ΧΑΖΑΡΟΙ -ΤΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Ένας ακρίτας




Εμπνευσμένο από τα ακριτικά τραγούδια.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Inspired by the medieval poems about the frοntier troops of Byzantium. (Akritica)
Painting by Dimitris Skourtelis.

Painting by Dimitris Skourtelis.

Painting by Dimitris Skourtelis.

Painting by Dimitris Skourtelis.

Painting by Dimitris Skourtelis.




Πέμπτη 24 Ιουλίου 2014

Όπλα του 21 -Weapons of the Greek war of Independence (1821)

ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
(ΠΑΛΑΙΑ ΒΟΥΛΗ)

National historical Museum (Old Parliement)

Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821

Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821
Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821

Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821

Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821



Από το φυλλάδιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Τα όπλα του 1821

Τετάρτη 23 Ιουλίου 2014

ΑΚΡΙΤΑΣ ΚΑΣΤΡΟΝ ΕΧΤΙΖΕΝ

Ακρίτας κάστρον έχτιζεν κι ακρίτας περιβόλιν
κι όλα του κόσμου τα νερά 'κει φέρνει κι αυλακώνει
κι όλα του κόσμου τα δεντρά 'κει φέρνει και φυτεύει
κι όλα του κόσμου τα πουλιά ΄κει πάνε και φωλεύουν
κι αυτά κελάηδαν κι έλεγαν "-Πάντα να ζει ο ακρίτας"
και μιαν αυγήν μια Κυριακήν μια 'πίσημον ημέραν
αυτά κελάηδαν κι έλεγαν: "-Αύριο πεθαίνει ο ακρίτας"


"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 
Λεπτομέρεια. 

"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 
Λεπτομέρεια. 

"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 
Λεπτομέρεια. 

"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 
Λεπτομέρεια. 

"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 
Λεπτομέρεια. 

"Ακρίτας κάστρον έχτιζεν"
 'Εργο Δημήτρη Σκουρτέλη. 


Τρίτη 22 Ιουλίου 2014

Ένας Βυζαντινός μιλά για τους νομάδες της Ασίας και τους Μογγόλους

Ο Νικηφόρος Γρηγοράς για τους Μογγόλους.
Μεταφορά στη Νεοελληνική: Δημήτρης Σκουρτέλης.
Οι παρενθέσεις και οι υποσημειώσεις είναι του μεταφραστή.

...Ο Νικηφόρος Γρηγοράς, (1295−1360) ήταν βυζαντινός ιστορικός, φιλόσοφος, θεολόγος, μαθηματικός, αστρονόμος, από τους σημαντικότερους πνευματικούς άνδρες του 14ου αι. μαθητής του Θεόδωρου Μετοχίτη και ευνοούμενος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου.



Φτάνοντας εδώ στην εξιστόρησή μου, δεν θα μου άρεσε να αποσιωπήσω τα σχετικά με τους Σκύθες,[1] που σε τούτους τους καιρούς επιτέθηκαν στην Ασία και την Ευρώπη. Θα μας αναγκάσουν όσα θα πούμε στη συνέχεια να κάνουμε αναφορές γι αυτούς πολλές φορές, και πρέπει να συγκεντρώσουμε από τώρα τα στοιχεία, να διαλευκάνουμε όσα τους αφορούν και έτσι να αναφερόμαστε στο μέλλον σε αυτούς ευκολότερα. 
Γιατί, αν είναι να λέμε συνεχώς πράγματα που οι άλλοι δεν ξέρουν, να ξεκαθαρίζουμε συνεχώς έννοιες, και να κάνουμε την μία αναφορά πάνω στην άλλη, θα καταντήσουμε σαν τα κυνηγόσκυλα, όταν ιχνηλατούν στα λαγοτόπια, και στρέφουν την μύτη τους από το ένα ίχνος στο άλλο.
Είναι πολυάριθμο έθνος, που κατοικεί πολύ πιο βόρεια από τον κόσμο που εμείς γνωρίζουμε, όχι ακριβώς στον Βόρειο Πόλο, αλλά στις αμέσως βορειότερες περιοχές (παραλλήλους) γύρω από όλον τον κόσμο. [2] 
Έτσι τα παρέδωσαν όσοι έγραψαν τις αρχαιότερες ιστορίες στους προηγούμενους από μας, και εμείς τα πήραμε από αυτούς, μαζί με όλα τα στοιχεία (πείρα) που προστέθηκαν με τον καιρό.  


Αρχαίοι Σκύθες.
Η αναπαράσταση έγινε με βάση ταφικά ευρήματα.
Ο Όμηρος τους αποκαλεί «γαλακτοφάγους» και «αβίους» και «δικαιότατους των ανθρώπων». Εκεί δεν κάνουν κόλπα οι μάγειροι, ούτε τα γεύματα είναι πολυτελή. Δεν φυτεύουν και δεν οργώνουν, ούτε και στον ύπνο τους, ούτε καν το φαντάζονται. Η τροφή τους είναι ότι φυτρώνει στο χώμα, και τα σώματα και το αίμα των υποζυγίων τους και των άλλων ζώων τους. Φυσική τροφή τους είναι και όποιο άγριο ζώο ή πουλί πιάσουν. Ρούχο αυτοσχέδιο, έχουν τα δέρματα των ζώων. Το ασήμι, το χρυσάφι, το μαργαριτάρι, ο λυχνίτης λίθος, έχουν γι αυτούς αξία όσο η σκόνη.
Δεν έχουν πανηγύρια και θέατρα, και βουλευτήρια και ναύσταθμους και τριηραρχίες και αγορανομίες, αλλά έχουν ησυχάσει από δαύτα και ζούνε ατάραχη ζωή.


Όπως οι πυρετοί των ανθρώπινων σωμάτων ξεκινάνε από την ύλη, και από αυτήν παροξύνονται, όσο η ύλη χορηγείται, και όταν το σώμα δεχτεί μεγάλες νηστείες και φάρμακα από γιατρούς, καταναλώνει την ύλη και αμέσως σταματά ο πυρετός.... Έτσι και εκείνοι οι άνθρωποι, μια που δεν έχουν αυτά για τα οποία ξεκινάνε οι διαμάχες και οι φιλονικίες και οι αιματοχυσίες, δεν στήνουν ούτε δικαστήρια, ούτε βουλευτήρια, ούτε εκεί διαβάζονται δημόσια οι νόμοι, ούτε γίνονται λεκτικά κόλπα και διαστρεβλώσεις, και έννοιες λαβυρινθώδεις δεν υπάρχουν. Φυσική Δικαιοσύνη τους απονέμεται, και αυτονομία χωρίς φθόνο από τους άλλους. Και για όλα αυτά ο Όμηρος τους ονόμασε «δικαιότατους των ανθρώπων». [3]


Το όνομά τους οι αρχαίοι σοφοί μας το πέρασαν με διάφορες μορφές. Ο Όμηρος τους λέει Κιμμέριους, ο Ηρόδοτος που έγραψε για τα Περσικά τους λέει Σκύθες διαφόρων ειδών, ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς τους λέει Κίμβρους και Τεύτονες[4] όχι επιβεβαιωμένα, αλλά αμφιβάλλοντας ο ίδιος για τον εαυτό του. Το κανονικό τους όνομα θα έπρεπε να είναι αυτό που οι ίδιοι χρησιμοποιούν. Όσοι χρησιμοποιούν για δαύτους ονόματα Ελληνικά, ο καθένας τους ονομάζει όπως του καπνίσει, μια που επιτίθενται σαν χείμαρρος στον δικό μας κόσμο, και κάθε φορά σε διαφορετικό μέρος.


Αρχαίος Σκύθης. Αναπαράσταση με βάση το κρανίο του.
Όπως υπάρχουν ουράνιοι τρόμοι εκ Θεού που πέφτουν στους ανθρώπους, κεραυνοί και φωτιές και βροχές κατακλυσμιαίες, και επίγειοι τρόμοι, σεισμοί και ρήγματα, και (δηλητηριώδη ηφαιστιογενή) αέρια και τυφώνες και λαίλαπες, έτσι και αυτοί συγκεντρώνονται από τον Θεό σαν βόρειοι αρκτικοί τρόμοι, ας πούμε, και η θεία πρόνοια τους στέλνει εναντίον όποιων και όποτε θέλει, σαν άλλη μια μάστιγα.
Από εκεί αποκόπηκαν πολλοί και λήστεψαν αρκετούς τόπους, και υποδούλωσαν πολλά έθνη, όπως ένα μεγάλο κύμα πλημυρίζει παρασέρνει όσα βρίσκονται στην ακτή.


Ξεκινάνε ξεβράκωτοι και ακτήμονες, αλλά μετά αλλάζουν τρόπο ζωής, επηρεασμένοι από τους νέους τόπους όπου εγκαθίστανται. Είναι όπως τα μεγάλα ποτάμια, που δεν χάνουν το πόσιμο νερό και δεν γίνονται αλμυρά με το που φτάνουν στην άμμο της θάλασσας, αλλά προχωρούν πολύ μέσα της χωρίς να αναμιχθούν με αυτήν, αλλά μετά υποχωρούν, και παραδίδονται στην εξουσία του πλουσιότερου νερού.
Έτσι λοιπόν, και όσοι κατοίκησαν πιο κοντά στην αρχική περιοχή από όπου ξεκίνησαν, την Σκυθία, κράτησαν καθαρό και το αρχικό όνομα. Αυτοί ονομάζονται Σκύθες, και η γη που τους τρέφει, Σκυθία. Αυτοί είναι όσοι κατοίκησαν πέρα από τις πηγές του Τάναϊ (Ντον) και τον ίδιο τον ποταμό. Περνώντας από εκεί, ξεχύθηκαν στην Ευρώπη και διεσπάρησαν στην πλευρά της Μαιώτιδος (Αζοφικής) που βλέπει προς τον Ζέφυρο.


Έλληνες εναντίον Αμαζόνων
Κατόπιν, αφού πέρασαν πολλά χρόνια, άλλοι, αφού αποσχίσθηκαν από την μεγάλη πηγή των Σκυθών, χωρίστηκαν σε δυο μέρη: 
Το ένα, αφού κατάστρεψε τους Σαυρομάτες που ήταν προς την Ασία, έφτασε μέχρι την Κασπία Θάλασσα, όπου ήδη οι εκεί είχαν αποβάλλει το πάτριο όνομα και λέγονταν Σαυρομάτες, Μασσαγέτες, Μελάγχλαινοι και Αμαζόνες. Όσα ονόματα είχαν πάρει οι διαιρεμένες φυλές, τα πήραν και αυτοί, μια που είχαν μετοικήσει εκεί μόνιμα και αναπότρεπτα.


Το άλλο μέρος, στράφηκε στην Ευρώπη, και πήραν και αυτοί τα ονόματα των Σαρματών και των Γερμανών. Καιρό μετά, μπήκαν και στη χώρα των Κελτών και αποκλήθηκαν Γαλάτες και Κέλτες. Εδώ λένε πως όσοι πέρασαν τις Άλπεις και εκστράτευσαν στην Ιταλία κατά πολλές μυριάδες, οι Τεύτονες και οι Κίμβροι, συν γυναιξί και τέκνοις, κατακόπηκαν από τις Ρωμαϊκές δυνάμεις με υπάτους και στρατηγούς τους Μάριο Γάιο και Κάτουλο Λουτάτιο.
Και για να μην τα πολυλογούμε, πολλές φορές πέρασαν και στην Αφρική, κατανικώντας τους Δυτικούς Ίβηρες και περνώντας τον πορθμό στις Ηράκλειες Στήλες.


Αρχαίοι Σκύθες
Αυτοί λοιπόν, σε όσους ορμήξουν, γενικά τους κατατροπώνουν, και κυριεύουν τους ξένους τόπους.  Την Σκυθική γη όμως, κανένας δεν φαίνεται να την υπέταξε στον αιώνα. Ο λόγος είναι που εξ αρχής έχουν απορρίψει τον μαλθακό και πολύπλοκο τρόπο ζωής, δεν τρώνε στάρι, δεν πίνουν κρασί, δεν καλλιεργούν την γη, δεν φύτεψαν ποτέ αμπέλια, ούτε άλλο από τα σπαρτά από τα οποία ο υπόλοιπος κόσμος εξαρτάται για να τραφεί. 
Αυτά που στους Σκύθες φαίνονται ευχάριστα και καθόλου κουραστικά, είναι εξαντλητικά για τους αντιπάλους τους. Πρέπει οι εχθροί τους να κουβαλάνε επί πλέον αποσκευές εκτός από τους πολεμιστές, και όπου στρατοπεδεύσουν, χρειάζονται μεγάλη αγορά, για να παρέχουν σε αυτούς και τα ζώα τους τα απαραίτητα.
Ενώ οι Σκύθες, ζώντας ζωή χωρίς ανάγκες και αποσκευές, κάνουν εύκολα τις εκστρατείες τους, διατρέχοντας απόσταση τριών ημερών πορείας (για πολιτισμένο στρατό) σε μια μέρα, σα να ήταν πουλιά, και από εκεί που θα ακουστεί πως έρχονται, εμφανίζονται ταχύτατα σε άλλο μέρος, χωρίς να κουβαλάνε τίποτα, αλλά έχοντας τα πάντα όσα χρειάζονται για να νικήσουν. Έτσι, ακόμα και αν εκστρατεύουν με μικρούς αριθμούς, οι γρήγορες και εύστροφες κινήσεις τους, και πάνω απ’ όλα το ότι δεν νοιάζονται καθόλου για τον εαυτό τους, τους κάνει σαν θηρία άγρια στις μάχες.



Αλλά ας ξαναγυρίσουμε εκεί που σταματήσαμε. Όσο είχε ακόμη τα σκήπτρα των Ρωμιών ο Δούκας Ιωάννης (ο Βατάτζης) ένα πολυπληθές μέρος των Σκυθών, ανερχόμενο σε πολλές μυριάδες ξεκίνησε από την Υπερβόρεια και έφτασε αθρόο μέχρι την Κασπία Θάλασσα. Πάντως, αφού πέθανε ο ηγεμόνας τους ο Σιτζισχάν[5] μοίρασαν την ηγεμονία οι δυο γιοί του ο Χαλαού και ο Τελεπουγάς.  Ο Χαλαού αφήνοντας τον Βορρά και την Κασπία και τον ποταμό Ιαξάρτη, που ξεκινά από τα Σκυθικά Όρη και κατεβαίνει πλατύς και βαθύς εκβάλλοντας στην Κασπία, κατέβηκε μέσω της Κάτω Ασίας.
Θα περιμένουμε μέχρι να μιλήσουμε γι αυτά. 

Μια τυπική τακτική των Μογγόλων.
Ψεύτικη υποχώρηση κατά την οποία εκτοξεύουν φονικά βέλη.
Παρασύρουν έτσι τον εχθρό που τους καταδιώκει και έχει χάσει την συνοχή του,
στην αντεπίθεση του βαρέως τους ιππικού που βρίσκεται πίσω τους...


Με ελκύει το θέμα της Ευρώπης. Διότι ο άλλος γιος του Σιτζισχάν, ο Τελεπουγάς, έχοντας σαν σύνορο της εξουσίας του τους πρόποδες του Καυκάσου και τα πελάγη της Κασπίας, βάδισε μέσα από την γη των Μασσαγετών και των Σαυροματών, κατακτώντας την όλη, και όσα έθνη κατοικούν γύρω από την Μαιώτιδα και τον Τάναϊ. 
Μετά, περνώντας τις πηγές του Τάναϊ, ξεχύθηκε κάτω δυνατά, μέσα στους λαούς της Ευρώπης. Αυτοί ήταν πολλοί και ανάμικτοι. Όσα ήταν στα ηπειρωτικά, ήταν λείψανα και κομμάτια των αρχαίων Σκυθών, που διαχωρίζονταν σε νομάδες και ‘αροτήρες’ (γεωργούς) Αυτοί που πλήθαιναν στην Μαιώτιδα και τον (Εύξεινο) Πόντο ήταν Ζικχοί, Αβασγοί, Γότθοι και Αμαξόβιοι, Ταυροσκύθες και Βορυσθενίτες, και κοντά σε αυτούς όσοι κατείχαν την Μυσία στις εκβολές του Ίστρου. (Δούναβη) Ούννους και Κομάνους τους έλεγαν αυτούς και άλλοι τους ονόμαζαν Σκύθες. Τρόμαξαν από την βαριά και απρόκλητη επίθεση των Σκυθών, και κατάλαβαν πως έπρεπε να μεταναστεύσουν από εκεί. Κανείς δεν είχε βάσιμη ελπίδα πως θα μπορούσε να αντισταθεί. 
Όλοι, πόλεις και λαοί καταστρέφονταν και συντρίβονταν σα να ήταν στάχια σε αλώνι το καλοκαίρι. Έτσι λοιπόν, απογοητευμένοι από τον πόλεμο με τους Σκύθες, αντί άλλου πλεούμενου γέμισαν δέρματα με άχερα και πέρασαν τον Ίστρο με τα γυναικόπαιδά τους. Δεν περιπλανήθηκαν και λίγο σε όλη την Θράκη, ψάχνοντας μέρος να τους ταιριάζει. Δεν ήταν λιγότεροι από δέκα χιλιάδες.


Οι δυτικοί ιππότες υπήρξαν τοσο εύκολη λεία για τους Μογγόλους
όσο και κάθε άλλος στρατός της εποχής...
Πριν τους σταματήσει την περιπλάνηση, ο βασιλιάς Ιωάννης τους καλοδέχτηκε με μεγαλοπρεπή δώρα και άλλα καλοπιάσματα και έτσι τους έλκυσε, κατατάσσοντάς τους στα Ρωμαίϊκα στρατεύματα, προσφέροντάς τους διάφορες περιοχές για κατοικία, άλλες στην Θράκη και την Μακεδονία και άλλες στην Ασία, στον Μαίανδρο και την Φρυγία.


Αλλά η αφήγηση πάλι στην Ανατολή μας βγάζει, σε εκείνους τους Υπερβόρειους Σκύθες που έπεσαν δυνατά σαν ακρίδες στην Ασία και την κατοίκησαν και την σκλάβωσαν σχεδόν όλη.
Ετούτοι πέρασαν τα στενά της Κασπίας και βγήκαν στις πλάτες των Σογδιανών και των Βακτριανών, και τους ποταμούς Ώξο και Σόγδο, που είναι μεγάλοι και τρέφονται από πολλές πηγές. Πέρασαν τον χειμώνα στους πρόποδες των μεγάλων βουνών που ήταν μπροστά, απολαμβάνοντας τα αγαθά της λείας των εκεί χωρών, όση πήραν. Αυτά τα βουνά είναι πολλά και μεγάλα και έχουν το γενικό όνομα Ταύρος και διαπερνούν την Ασία ακριβώς στη μέση. Η αρχή τους προς τον Ζέφυρο είναι κοντά στο Αιγαίο Πέλαγος, και ξεκινώντας από εκεί σκίζουν όλη την Ασία μέχρι να τελειώσουν στον Ωκεανό προς τον Απηλιώτη. [6]


Όταν έφτασε η Άνοιξη, που όλο το πρόσωπο της γης ντύνεται με χλόη, οι Σκύθες εγκατέλειψαν τα χειμαδιά στους πρόποδες των βουνών, σαν τις κατσίκες και τα βόδια, και καβάλησαν τις κορφές των βουνών, και κύλησαν πάνω στα εκεί έθνη και τα έκαναν όλα λεία πολέμου. 
Φτάσανε στις Ινδίες, που διασχίζονται από τον μεγάλο ποταμό Ινδό. Και αφού τους έβαλαν ζυγό δουλείας, δεν πήγαν ανατολικά, λόγω του ανώμαλου και ζεστού τόπου. [7] Επιτέθηκαν ορμητικά στην Καρμανία και την Αραχωσία, και αφού όλοι υπέκυπταν εύκολα, φτάσανε στους Χαλδαίους και τους Άραβες. Μετά, διαβήκανε στους Βαβυλώνιους και τους Ασσύριους, και αφού κατέλαβαν την Μεσοποταμία, και τους άρεσαν οι χάρες του τόπου, εκεί σταματάνε την περιπλάνηση, που ήδη είχε κρατήσει τρία χρόνια, από τότε που πέρασαν τον ποταμό Ιαξάρτη και χωρίστηκαν από τους ομόφυλούς τους, γενόμενοι μόνοι τους κύριοι της Ασίας.


Σαν την φωτιά που άρχισε σε δάσος πυκνό, δεν κατατρώγει πρώτα μόνο αυτό, αλλά παρόμοια τρώει και όλα τα γύρω, ενώ τρέφεται εύκολα από αυτό. Έτσι και ο αρχηγός των Σκυθών ήθελε όλα τα μέρη της Ασίας που προσφέρονταν για εγκατάσταση και απόλαυση. Όσα είχε δεν του έφτασαν για να ησυχάσει, και δεν άφηνε ήσυχα τα γειτονικά μέρη. Έστειλε τους υπαρχηγούς του, σατράπες και χιλίαρχους, πρώτα στους Πάρθους και τους Μήδους. Μετά, ανεβαίνοντας την Μεγάλη Αρμενία κάλπασε μέχρι την Κολχίδα και την εκεί Ιβηρία.

Ένας βαριά οπλισμένος Μογγόλος ιππέας.


Επρόκειτο δε, στα επόμενα χρόνια να προελάσει στο εσωτερικό της Ασίας και να κάνει σύνορα τις άμμους της παραλίας, εκεί που συνθηκολογούν η γη και η θάλασσα. Δεν θα ήταν ανεκτό να αφήσει έξω από την λαβή του κάτι από όσα γεμίζουν την Ασία. 
Πρόσφατα ηρέμησαν μένοντας εκεί, μοιράζοντας μεταξύ τους πόλεις και χώρες, και κτήματα και σπίτια, που χάριζαν στο σώμα τους ευθυμία και καλοπέραση.
Το χρυσάφι και το ασήμι και η ποικιλία των αγαθών και η πολυτέλεια –που είναι συνήθης σε εκείνα τα μέρη που κατέκτησαν- δεν τους ήταν γνωστή ούτε χρήσιμη. Γι αυτό και τα προσπέρναγαν σαν να ήταν σκόνη και τα νόμιζαν σκουπίδια. Γιατί η Φύση, γίνεται δάσκαλος στο να αποκτάμε πρώτα αυτά που έχουμε ανάγκη. («Η γαρ φύσις των αναγκαίων γίνεται πρώτον διδάσκαλος»)

Υποθετικό άγαλμα του Τσένγκις Χαν
/........../ 

Αλλά τώρα, ενώ ήταν συνηθισμένοι μόνο στα απαραίτητα, και περιορίζονταν σε αυτά, αφού έπεσαν σε τόσες χάρες εκείνων των τόπων που κατάκτησαν, όσες έχει η Βαβυλωνία και η χώρα των Ασσυρίων, δεν αποφάσισαν να απαλλαγούν από αυτά, αλλά με χαρά είπαν πως αφήνουν πια τους κόπους και τις περιπλανήσεις και θα ζουν με καθισιό πλέον. Σε όσα έθνη κατέλαβαν έβαλαν φόρους και δεν παραλείπουν κάθε χρόνο να δασμολογούν και να επιτάσσουν και να υποδουλώνουν, να βγάζουν διατάγματα σαν να κάθονταν σε μεγάλο (Δελφικό) τρίποδα («χρηματίζοντες ως εκ μεγάλου τρίποδος»[8]) και να νομοθετούν όσα τους φαίνονται βολικά.
Με τον καιρό, συνταιριάζοντας με τους μορφωμένους Ασσύριους, Πέρσες και Χαλδαίους, στράφηκαν στην πίστη τους, παρατώντας τη  πατροπαράδοτη αθεΐα τους. Πήραν και τις δικές τους συνήθειες, τα πολυτελή ρούχα και τραπέζια, και όσα άλλα χαρακτηρίζουν τον τρυφηλό βίο. 

Τόσο πολύ άλλαξαν την ζωή τους που ενώ φόραγαν χοντρά και μυτερά γούνινα καπέλα και για καλύτερο ρούχο είχαν τα ακατέργαστα δέρματα των αγρίων ζώων, αλλά και ανάλογα όπλα, κάτι ματσούκια και κάτι σφεντόνες, δόρατα και βέλη και τόξα αυτοσχέδια όλα, όσα μπορούσε να κατασκευάσει κανείς δουλεύοντας ώρες πολλές από τις δρυς και τα παρόμοια δέντρα που είναι αυτοφυή στα βουνά και τις λόχμες [9].... τώρα χρησιμοποιούν μετάξια και χρυσοκέντητα σε κάθε ενδυμασία τους. Τόσο πολύ έχασαν το μέτρο από τον τρυφηλό βίο, ζώντας διαμετρικά αντίθετα από πριν... 



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ




[1] Ετσι αποκαλεί τους Μογγόλους, αλλά όπως θα δούμε παρακάτω, και αρκετούς λαούς που σήμερα λέγονται «Ινδοευρωπαϊκοί»

[2] Τότε δεν γνώριζαν την Αμερική, αλλά από τα γραφόμενα συνάγεται πως ο Γρηγοράς γνωρίζει πως η Γη είναι σφαιρική.

[3] Φυσικά αυτή η εικόνα των νομάδων της στέπας είναι ρομαντική. Ο κάτοικος των πολιτισμένων περιοχών δεν μπορεί να φανταστεί πως αυτή η κοινωνία, χωρίς αστικά κέντρα και παλάτια, διέθετε και εξουσία, και νόμο, και φυσικά πως μαστίζονταν από αδιάκοπες διαμάχες.

[4] Δες υποσημείωση αρ. 1

[5] Αφήνουμε τα ονόματα αμετάφραστα. Εδώ πρόκειται για τον θρυλικό Τσένγκις Χαν, και όποιος ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα για τους Μογγόλους, θα βρει εύκολα και τα υπόλοιπα.

[6] Φυσικά τέτοια βουνά δεν υπάρχουν, αλλά βλέπουμε πως οι Βυζαντινοί είχαν μια ιδέα του τεράστιου όγκου των Ιμαλάϊων.

[7] Η αλήθεια είναι πως η Κίνα είχε ήδη κατακτηθεί. Γενικά, η σειρά αρκετών γεγονότων είναι αντεστραμένη.

[8] Εδώ πιθανά διασώζεται μια αρχαία ειρωνική έκφραση.

[9] Φυσικά κάνει λάθος. Το μογγολικό τόξο ήταν ένα από τα τεχνολογικά επιτεύγματα της περιόδου εκείνης, και οι ανασκαφές αποδείχνουν πως οι Νομάδες της στέπας δεν ντύνονταν μόνο με πετσιά, αλλά διέθεταν ισχυρό οπλισμό. Το ότι χρησιμοποιούσαν κυρίως ελαφρύ ιππικό, δεν ήταν θέμα τεχνολογικής έλλειψης, αλλά τακτικής. 

Για μια συνοπτική ιστορία των Μογγόλων, διαβάστε εδώ: 
ΤΖΕΚΙΝΣ ΧΑΝ και η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΓΓΟΛΩΝ 13ος αι. μ.Χ.

Σύγκριση της Μογγολικής και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας


Ένα σχόλιο του Δημήτρη Σκουρτέλη:

Η Ιστορία, γραμμένη από κατοίκους πόλεων, υποτιμά το ρόλο και την ισχύ των νομάδων κτηνοτρόφων στις προβιομηχανικές κοινωνίες. 

Διαθέτουν έμφυτα στρατηγικά και στρατιωτικά προσόντα που τους κάνουν ασυναγώνιστους. 

Οι νομάδες ποιμένες είναι εξ ορισμού σκληροτράχηλοι, η καθημερινή τους ζωή είναι κατά βάση στρατιωτική, και μάλιστα σκληρότερη από αυτή των μόνιμα εγκατεστημένων αγροτών και κτηνοτρόφων, ακόμα και από αυτή των προσωρινά στρατευμένων μονίμων κατοίκων. 

Η εξασφάλιση καλού ανεφοδιασμού, δηλ. τροφής για τα ποίμνια ή το στρατό, είναι το κύριο ζητούμενο του στρατηγού αλλά και του τσομπάνη. 

Έχουν ικανότητες μακρόπνοου σχεδιασμού επιλέγοντας τους δρόμους κίνησης των κοπαδιών προς νέα βοσκοτόπια και τέλεια γνώση του εδάφους και του κλίματος.

Γνωρίζουν και δεν φοβούνται ούτε διστάζουν να σκοτώνουν, τόσο πολεμώντας τους ληστές και τα αγρίμια που λυμαίνονται τα κοπάδια τους, αλλά και σφάζοντας τα ίδια τους τα ζώα.

Είναι, συνεπώς, αντίπαλοι επίφοβοι, γιατί είναι εξ ορισμού όχι μόνο πολεμιστές, αλλά και αυτοδίδακτοι στρατηγοί.


Ο κόσμος που ζούμε σήμερα, έχει διαμορφωθεί από την τελευταία επιδρομή τους. Δεν είναι ο Μεγαλέξαντρος, ή ο Μάρκο Πόλο που ένωσε Ανατολή και Δύση, όπως μας λένε, αλλά ο τσομπάνης Τσέγκις Χαν…