Οι Σαράντα δύο Μάρτυρες του Αμορίου

Αναπαράσταση του Βυζαντινού Αμορίου με βάση τις ανασκαφές

Συμπεφραγμένοι ἀνδρικῶς πρὸς ἀνόμους,

συντεταγμένοι λογικῶς πρὸς ἀθέους,

τὴν πανοπλίαν ἤρασθε Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ·

πίστιν μὲν ὡς μάχαιραν, ἐπὶ χεῖρα λαβόντες,

ἀσπίδα τὴν ἐλπίδα δέ, τεθεικότες ἐπ' ὤμων,

καὶ τῆς ἀγάπης θώρακα σαφῶς, ἐνδεδυμένοι,

ἐχθροὺς ἐτροπώσασθε.

Η στρατηγική θέση του Αμορίου

Τοὺς νεοφανεῖς, ὁπλίτας τῆς Πίστεως,

ὡς ὑπὲρ Χριστοῦ, προθύμως ἐναθλήσαντας,

ἐγκωμίων στέμμασιν,

ἐπαξίως πάντες στεφανώσωμεν,

ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύοντας Χριστῷ,

ὡς πύργους καὶ φυλακας τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς.

(Από την ακολουθία των Σαράντα δύο Μαρτύρων του Αμορίου)

Αμόριον
Έτσι είδαν την Άλωση της πόλης οι Βυζαντινοί μικρογράφοι

Τα γεγονότα

Το Αμόριο (Ἀμόριον) ήταν η πρωτεύουσα και το μεγάλο οχυρό του Θέματος των Ανατολικών, μέχρι την άλωσή του από τους Άραβες το 838, από τον Αββασίδη χαλίφη της Βαγδάτης και Σαμάρας Αλ - Μοτασίμ.

Βρίσκονταν στρατηγικά τοποθετημένο στο κέντρο της Μικράς Ασίας, και ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Φρυγίας, και πιθανά η πατρίδα του Αισώπου. Σημαντικότατο στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο, ιδιαίτερη πατρίδα του Αυτοκράτορα Θεόφιλου “του εξ Αμορίου” και γενέτειρα της δυναστείας του.

Καταστράφηκε από τους Άραβες ως αντίποινα για την καταστροφή από το βυζαντινό στρατό της ιδιαίτερης πατρίδας του Μοτασίμ, της Ζάπετρας (η Σωζόπετρα της Β. Συρίας). Οι Άραβες θεώρησαν τη πράξη αυτή του Θεόφιλου παρασπονδία και έλλειψη ιπποτισμού, και έτσι ο Μοτασίμ κήρυξε σταυροφορία. Όλοι οι στρατιώτες του έγραψαν πάνω στις ασπίδες τους: “ΑΜΟΡΙΟ”.

Ο Μοτασίμ στόχευε στην κατάληψη και της Άγκυρας. Ο Χαλίφης έκανε ταυτόχρονα δυο επιθέσεις. Μιά στρατιά του εισέβαλε βαθιά στη Μικρά Ασία, ενώ η άλλη νίκησε τις αυτοκρατορικές δυνάμεις υπό το Θεόφιλο στο Ανζέν.

Τα στρατεύματα των Αββασιδών τότε λεηλάτησαν την Άγκυρα, και μετά στράφηκαν νότια προς το Αμόριο. Έχοντας διασπασμένες τις δυνάμεις του για να αντιμετωπίσει την πολυμέτωπη επίθεση, ο Αυτοκράτορας δεν κατάφερε να αποτρέψει τα γεγονότα.

Ο Βυζαντινός διοικητής Βοϊδίτζης, πρόδωσε την πόλη. Έτσι κι αλλιώς ήταν καταδικασμένη, γιατί ο Θεόφιλος δεν μπορούσε να την ενισχύσει απ' έξω. Το Αμόριο καταστράφηκε μεθοδικά, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει ποτέ ξανά την παλαιά του αίγλη. Πολλοί από τους κατοίκους του σφαγιάστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι πουλήθηκαν σκλάβοι. Αναφέρεται ο αριθμός των εβδομήντα χιλιάδων θυμάτων, που είναι τεράστιος για την εποχή.

Αμόριον:
Κιονόκρανα του ναού

Οι συνέπειες

Η Άλωση του Αμορίου ήταν μεγάλη στρατιωτική καταστροφή και βαρύ προσωπικό πλήγμα στο Θεόφιλο, τραυματικό γεγονός για τους Βυζαντινούς, οι συνέπειες του οποίου απηχούν στη μεταγενέστερη γραμματεία, αλλά και τη λαϊκή ψυχή. Ακόμα, απαξίωσε το δόγμα της Εικονομαχίας, που στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στις στρατιωτικές επιτυχίες των Αυτοκρατόρων που την υποστήριζαν. 

Πάντως, η καταστροφή αυτή δεν άλλαξε τελικά την ισορροπία δυνάμεων, η οποία έγερνε υπέρ του Βυζαντίου, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στην εγκατάλειψη της Εικονομαχίας λίγο μετά το θάνατο του Θεόφιλου το 842.

Αμοριον:
Αυτά που απέμειναν από τις τοιχογραφίες

Οι Μάρτυρες

Από τους αιχμαλώτους του Αμορίου διαλέχτηκαν 42 βυζαντινοί αξιωματικοί και στρατιώτες, που ο Μοτασίμ θέλησε να μεταστρέψει στο Ισλάμ, για να αποδείξει και την πνευματική, μετά την στρατιωτική ισχύ των Μουσουλμάνων. Θεωρούσε πως αυτό θα ήταν η κορωνίδα της νίκης του. Να σημειώσουμε πως το αντίστοιχο φαινόμενο παρουσιάστηκε στο Βυζάντιο. Ο Θεόφιλος, μετά από μια σειρά νίκες, κατάφερε να πάρει με το μέρος του 14.000 Άραβες πρόσφυγες υπό τον αρχηγό τους, Νασρ, ο οποίος βαπτίστηκε χριστιανός, παίρνοντας το όνομα Θεόφοβος. Ήταν άλλος ένας λόγος της επιμονής του Μοτασέμ στην θρησκευτική μεταστροφή των Ελλήνων στρατιωτικών, η οποία όμως απέτυχε χάρη στο ηθικό τους ανάστημα.

Έμειναν σε φριχτές συνθήκες κράτησης για χρόνια, και για να αλλαξοπιστήσουν τους προσφέρθηκαν μεγάλα αξιώματα. Θανατώθηκαν τελικά το 842 , επειδή δεν δέχθηκαν να απαρνηθούν τη χριστιανική τους πίστη. Μετά από την εκτέλεσή τους στην πόλη Σαμάρα, ο Μοτασέμ αποκεφάλισε και τον προδότη Βοϊδίτζη, αυτόν που είχε αποκαλύψει τα μυστικά των οχυρώσεων του Αμορίου. Τιμώνται ως μάρτυρες από την Ορθόδοξη Εκκλησία και η μνήμη τους γιορτάζεται στις 6 Μαρτίου.

Διασώθηκαν τα ονόματα ορισμένων από αυτούς τους ήρωες: Θεόδωρος ο Κρατερός, πρωτοσπαθάριος (ήταν μάλιστα πρώην ιερέας που εξιλεώθηκε για την εγκατάλειψη του λειτουργηματός του με τον μαρτυρικό του θάνατο), Κωνσταντίνος Βαβούτζικος, δρουγγάριος της βίγλας, Κωνσταντίνος , Κάλλιστος ο Τουρμάρχης, Θεόφιλος ο Πατρίκιος , Βασσόης ο δρομεύς, Αέτιος, Μελισσηνός, Κύριλλος.

Αμοριον:
Ο ναός

Τα ακριτικά τραγούδια

Σαν πατρίδα Εικονομάχων Αυτοκρατόρων, το Αμόριο θεωρήθηκε ως μήτρα πολλών αιρέσεων. Είναι άλλωστε γενικά παραδεκτό πως ένας από τους πυρήνες δημιουργίας του Ακριτικού κύκλου ήταν οι αιρετικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας…

Η Αλωση της πόλης, λοιπόν, γέννησε τα αρχαιότερα ακριτικά τραγούδια που γνωρίζουμε, αυτά του κύκλου του Αρμούρη. Το όνομα προέρχεται από την πόλη, και στην φανταστική τους υπόθεση, ο μυθικός νεαρός εκδικητής, γιος ενός από τους αιχμαλώτους, διαβαίνει τον Ευφράτη, πολεμά τους Σαρακηνούς και ελευθερώνει τον πατέρα του.

Το τραγούδι του Αρμούρη, εδώ

Περισσότερες φωτογραφίες και στοιχεία, εδώ

Αμοριον:
Από αυτά που απέμειναν από τις τοιχογραφίες του ναού

Αμόριον:
Ένα Λυχνάρι

Αμόριον:
Τάφοι

Αμόριον:
Δαχτυλίδια

Αμόριον:
Βρύση με ποτίστρες

Αμόριον:
Βραχιόλια

Αμόριον:
Μπρούτζινος σταυρός

Αμόριον:
Το κρανίο ενός υπερασπιστή του Αμορίου.
Μια σπαθιά του έσκισε το σαγώνι, μιά άλλη το μάτι,
και μιά άλλη σφηνώθηκε βαθιά στο κρανίο του. 
Οι Αραβες είχαν εκλάβει την εκστρατεία κατά του Αμορίου
ως Σταυροφορία, γιατί θεώρησαν πως ο Θεόφιλος είχε πολεμήσει
 καταπατώντας τους κανόνες του ιπποτισμού,
 όταν κατάστρεψε την πατρίδα του Μοτασέμ.
Η λύσσα τους φαίνεται εδώ καθαρά.

Αμόριον:
Σπασμένη και μισοκαμένη κοκάλινη λαβή -όπλου πιθανά