Δικέφαλος αητός

 Ο Δικέφαλος αετός δεν ήταν το αρχικό έμβλημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

 Καθιερώθηκε όταν η Αυτοκρατορία συνειδητοποίησε πως πλέον αντιμετωπίζει δύο εχθρούς, τους Χριστιανούς της Δύσης και τους Μωαμεθανούς της Ανατολής.

Το σύμβολο όμως είναι πανάρχαιο.
Το βρίσκουμε σε Περσικά και Χιττιτικά ανάγλυφα. Είναι ένα τυπικό Μικρασιατικό σύμβολο.
Μπορούμε να πούμε πως είχε υιοθετηθεί από όλα σχεδόν τα όμορα κράτη τουλάχιστον σε κάποια στιγμή της ιστορίας τους.

Σήμερα η λαϊκή αντίληψη το έχει ταυτίσει απόλυτα με το μεσαιωνικό μας κράτος.

Ο Δικέφαλος που βλέπουμε εδώ διακοσμεί ένα κράνος Ρώσου ιππέα και βρίσκεται στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας

Η Άλωση τη Κωνσταντινούπολης και η Ένωση των Εκκλησιών -μια αφήγηση

“...Και ο ίδιος ο βασιλιάς των Ελλήνων με την σωματοφυλακή του δεν ήταν μακριά, και πολεμούσε. Και ο Καρδινάλιος Ισίδωρος ο επίσκοπος της Ρωσίας” ... “ήταν εκεί και ζόριζε τους Έλληνες να πολεμήσουν.

Είχε έρθει” [στην Κωνσταντινούπολη] “για να κάνει Σύνοδο και να συμφιλιώσει τους Έλληνες με τον αρχιερέα των Ρωμαίων. Αυτό το είχε κάνει λίγο νωρίτερα, και από τότε οι Έλληνες είχαν καταλήξει σε συμβιβασμό με τους Ρωμαίους.” [ με άλλα λόγια είχε ανακηρυχθεί η Ένωσις των Εκκλησιών]

“Ο δε βασιλιάς” [ο Σουλτάνος Μωάμεθ] “με την γνώμη πως ήρθε η ώρα να επιτεθεί με την ανατολή, -ήταν ημέρα του Άρη- χτύπησε τα τύμπανα και έπαιξαν και οι σαλπιγκτές και οι γκαϊτατζήδες και χτύπησε ξημερώματα, και οι βάρβαροι έδωσαν μάχη [σε όλο το μήκος των τειχών] της Πόλης και πολεμούσαν και χτυπούσαν δυνατά.

Στο τείχος του λιμανιού οι Έλληνες αμύνονταν ισχυρότατα και απώθησαν τους Τούρκους και κόβανε τα κεφάλια όσων ανέβαιναν με τις πολιορκητικές σκάλες, και ισχυροποιούσαν και τα τείχη.

Τότε και ο ίδιος ο Σουλτάνος” [με το απόσπασμά του] “επιτέθηκε, και οι Γενίτσαροι πίεζαν τους ιππότες του Ιουστινιάνη, και ο ίδιος ο [Ιουστινιάνης] “Λόγγος χτυπήθηκε από ντουφεκιά στο χέρι, και μερικοί άλλοι ιππότες χτυπήθηκαν, και εγκατέλειψαν τις θέσεις όπου είχαν ταχθεί, και την ίδια ώρα έπεσαν πάνω τους οι επιτιθέμενοι και ανέτρεψαν τους ιππότες του Ιουστινιάνη και καταδιώκοντας στενά, τους σκότωναν. Ο Λόγγος έφευγε, και τον ακολουθούσαν οι ιππότες του κυνηγημένοι από τους Γενίτσαρους.

Μόλις κατάλαβε ο βασιλιάς των Ελλήνων πως υποχωρούσαν και εγκατέλειπαν τη θέση τους έτρεξε αμέσως εκεί και ρώτησε τον Λόγγο που πάει. Κι αυτός του είπε πως φαίνεται πως ο Θεός καθοδηγεί τους Τούρκους, κι ο βασιλιάς στράφηκε στον Καντακουζηνό και τους λίγους άλλους που ήταν γυρω του είπε: “Εμπρός άντρες, πάνω σε τούτους τους βαρβάρους!”

Και αυτός ο Καντακουζηνός, ένας άξιος άντρας, σκοτώθηκε. Νικήθηκε και αυτός και καταδιώκοντας χτύπησαν και τον βασιλιά Κωνσταντίνο στον ώμο και πέθανε.

Οι δε υπόλοιποι Έλληνες, βλέποντας τους Γενίτσαρους να τρέχουν πάνω στο Μεγάλο Τείχος και να τους ρίχνουν από εκεί βέλη και πέτρες,” [η μάχη δίνονταν ανάμεσα στο Μεσαίο και το Μεγάλο Τείχος ενώ οι Τούρκοι είχαν ήδη ανέβει στο Μεγάλο Τείχος και έριχναν στους Έλληνες από πίσω] “και την ίδια ώρα να φεύγει και το απόσπασμα του Λόγγου, καταδιωκόμενο από τους Γενίτσαρους, τράπηκαν σε φυγή, και ο καθένας τους έκανε πια ότι νόμιζε καλύτερο για να σωθεί.

Και μόλις έφτασαν στην Πύλη που την λένε “του Ρωμανού” έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλον εκεί μπροστά και έτσι, όπως βιάζονταν να επιστρέψουν” [μέσα στην Πόλη] “περνώντας από εκεί σωρεύθηκαν σε μια ζωντανή μάζα μπρος στην Πύλη, ώστε να μην μπορει πια να περάσει κανένας. Έτσι έγινε μ' αυτούς” [χαρακτηριστική η έλλειψη ηγεσίας εδώ] “σκοτώθηκαν χωρίς λόγο, από την βιασύνη τους, σπρωγμένοι ο ένας από τον άλλον, και οι πύλες έκλεισαν από τα κορμιά των Ελλήνων.

Αλλά οι Γενίτσαροι, ήταν ήδη πάνω στο τείχος -άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος του είχε πέσει από το κανόνι- και χύθηκαν μέσα στην Πόλη και την λεηλατούσαν, παίρνοντας ο καθένας τον δρόμο που ήθελε.”

Λαόνικος Χαλκοκονδύλης

Μεταφορά στην Νεοελληνική: Δημήτρης Σκουρτέλης

Σχόλιο:
Ο Χαλκοκονδύλης λέει καθαρά αυτό που οι Αρχαιολάτρες επικριτές του Βυζαντίου, οι Παπικοί και οι Ορθόδοξοι αρνούνται πεισματικά, ο καθένας για τους δικούς του λόγους “τιμής”: Η Ένωση των Εκκλησιών είχε ήδη πραγματοποιηθεί.

Η κατηγορία πως το Βυζάντιο χάθηκε γιατί δεν θέλησε να ενωθεί με τον Πάπα λόγω στενοκεφαλιάς είναι, συνεπώς, εντελώς ψευδής και συκοφαντική.
Η Ένωση είχε περάσει και στη λαϊκή μούσα, και ειδικά στα περισσότερα δημοτικά τραγούδια της Άλωσης, όπου δίνεται "λόγος στην Φραγκιά" και η Άγια Τράπεζα της Αγιά Σοφιάς μεταφέρεται επίσης στην Φραγκιά, κλπ. 

Περισσότεραγια τον Ισίδωρο, την Ένωση των Εκκλησιώνκαι την Άλωση, εδώ:

Αλωση. Ο "Μεχμέτης Αμουρατέω" στρατοπεδεύει μπρος στην Πόλη

Του δε επιγινομένου θέρους 

άμα ήρι ευθύς καθισταμένω 

εστρατεύετο ο Μεχμέτης ο Αμουρατέω 

επί την Βυζαντίου πόλιν 

και πρότερον μεν ευθύς διανοούμενος, 

επεί τε ετετείχιστο αυτώ την εν τη Προποντίδι 

Λαιμοκοπίην καλουμένην πόλιν.

Φτάνοντας το καλοκαίρι και ενώ η άνοιξη είχε πια μπει για τα καλά, εκστράτευσε ο Μεχμέτης του Αμουράτ εναντίον της πόλης του Βυζαντίου. Επειδή το είχε σχεδιάσει από πριν, αμέσως οχύρωσε την πόλη στην Προποντίδα που την λένε Λαιμοκοπία.

Και χειμώνος το τήδε ευθύς έτι επηρτημένου 

περιαγγέλλων απανταχή της τε Ασίας και Ευρώπης 

ες την πάραλον ναυπηγείσθαι, 

πλοίά τε και τριήρεις παρεσκευάζετο, 

τηλεβόλους ποιούμενος μεγίστους 

δη ων ημείς ες εκείνον ίσμεν τον χρόνον άλλη πη γεγονέναι.

Και ενώ έρχοταν ο χειμώνας παράγγειλε σε όλη την Ευρώπη και την Ασία να ναυπηγηθούν στις ακτές πλοία (ιστιοφόρα) και τριήρεις (γαλέρες με κουπιά) και έφτιαξε τηλεβόλα που σαν αυτά εμείς δεν είχαμε ματαδεί.

Ως δε εδόκει αυτώ ήδη ώρα είναι εξελαύνειν,

 έπεμπεν μεν πρώτα τον της Ευρώπης στρατηγόν Σαρατζίαν

 παραλαβόντα τον τε της Ευρώπης στρατόν 

τους τε τηλεβόλους άγειν εις Βυζάντιον,

 άλλας τε μηχανάς και δη τηλεβόλον μέγαν. 

Και όταν του φάνηκε πως έφτασε η ώρα να επιτεθεί, έστειλε αρχικά τον Στρατηγο των Ευρωπαϊκών στρατευμάτων, τον Σαρατζία, με τον στρατό της Ευρώπης, να μεταφέρει τα τηλεβόλα στο Βυζάντιο (=Κωνσταντινούπολη, το αρχαίο της όνομα) και τα άλλα πολιορκητικά μηχανήματα και ειδικά το μεγάλο κανόνι.

είναι δε τούτον το τηλεβόλον ως ζεύγη βοών έλκειν 

εβδομήκοντα και άνδρας ες δισχιλίους.

Γι αυτό το κανόνι χρειάζοταν εβδομήντα ζευγάρια βόδια και δυο χιλιάδες άντρες για να το μετακινήσουν.

Αφικόμενος μεν ούτον και πρότερον τους εν τη Βυζαντίου χώραν πύργους, 

ες ους διεσώζοντο οι περί τα έργα αγροίκοι άνδρες, 

τους μεν εξεπολιόρκησε λιμώ, 

τους δε και ελών κατά κράτος 

τους άνδρας απαγαγών κατέσφαξε.

Φτάνοντας λοιπόν αυτός αρχικά στους πύργους που φύλαγαν την ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, όπου είχαν μπει για να σωθούν οι αγρότες, άλλους τους πολιόρκησε και τους πήρε με την πείνα, και άλλους τους πήρε με έφοδο, και πιάνοντας όσους ήταν μέσα, τους κατάσφαξε.

Και τότε δη επιών, επέδραμε την Βυζαντίου χώραν.

Και προχωρώντας έφτασε μπροστά στην Κωνσταντινούπολη.

Ού πολλώ δε ύστερον επελαύνων και αυτός ο βασιλεύς 

εστρατοπεδεύετο από θαλάττης εις θάλατταν.

Οχι πολύ μετά, έφτασε και ο Βασιλιάς (Ο Σουλτάνος) και το στρατόπεδό του έπιασε από τη μια ακτή στην άλλη.

Και τον μεν επί δεξιά χώρον του βασιλέως 

ες τας χρυσέας καλουμένας πύλας 

εστρατοπεδεύετο το της Ασίας άπαν στράτευμα, 

ες δε το ευώνυμον χωρίον κατά την ξυλίνην καλουμένην πύλην ο της Ευρώπης στρατός.

Και στα δεξιά του βασιλιά, όπου ήταν οι αποκαλούμενες Χρυσές Πύλες στρατοπέδευε όλο το ασιατικό στράτευμα, και στην αριστερή μεριά εκεί που είναι η αποκαλούμενη Ξύλινη Πύλη, ο στρατός της Ευρώπης.

Εν μέσω δ' αυτός ίδρυτο βασιλεύς...

Και στη μέση τους εγκαταστάθηκε ο ίδιος ο Βασιλιάς...

Λαόνικος Χαλκοκονδύλης

"τας χρυσέας καλουμένας πύλας"

Είχαν πάψει να είναι χρυσές... μόνο το όνομα τους έμεινε... 

Αλωση της Κωνσταντινούπολης: Το πέρασμα των πλοίων στον Κεράτιο, ένα Ρωσικό στρατήγημα;

Ο Ολέγκ μπροστά στην Κωνσταντινούπολη
Πηγή, εδώ

Ο Βάραγγος Πρίγκηπας Ολέγκ το 879 ανέλαβε ως Κνιάζ (πρίγκηπας) των Ρως με έδρα το Νόβγκοροντ διαδεχόμενος τον Ρούρικ και το 882 κατέλαβε το Κίεβο νικώντας τους Χαζάρους.

Θεωρείται, λοιπόν ιδρυτής του Ρωσικού κράτους του Κιέβου, που είναι και το πρώτο που μπορεί να χαρακτηρισθεί “ρωσικό”, μια που τα προηγούμενα μορφώματα είχαν έντονο Σκανδιναβικό χαρακτήρα.

Το 907 ή το 911 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη. Η κατάληξη της πολιορκίας ήταν να παραχωρηθούν στους Ρως εμπορικά προνόμια, και να δημιουργηθεί εμπορική παροικία τους στην Κωνσταντινούπολη. Η πρώτη έξοδος της Ρωσίας στη Μεσόγειο ήταν γεγονός.

Ο Ρούρικ (πηγή Wikimedia)

Η αφήγηση διασώζεται μόνο από Σλαβικές γραπτές πηγές και είναι μεταγενέστερη των γεγονότων. Σε αυτήν, αναφέρεται πως ο Ολέγκ πέρασε τα πλοία του από την στεριά. Βέβαια η συνέχεια, πως τα πλοία έπλευσαν με ρόδες στην στεριά σπρωγμένα από τον άνεμο στα πανιά τους είναι μυθική. Πιθανότατα πήρε την ίδια διαδρομή με τα πλοία του Μωάμεθ του Πορθητή και πέρασε δια ξηράς μέσα στον Κεράτιο όπως και οι Τούρκοι.

Είναι λοιπόν ο πρώτος εχθρός που εφάρμοσε αυτήν την μέθοδο, τέσσερις αιώνες πριν τον Μωάμεθ τον Πορθητή.

Παρακάτω, μεταφράζουμε το επίμαχο κείμενο του Ρώσικου χρονικού από τα Αγγλικά. Είναι οπωσδήποτε αρκετά μονομερές και αντίστοιχη αφήγηση από την Βυζαντινή πλευρά δεν υπάρχει:

Πλοίο των Ρως σε αναπαράσταση
Πηγή, εδώ

Η εκστρατεία του Πρίγκηπα Ολέγκ (882-912) στην Κωνσταντινούπολη

“...Έφτασε μπροστά σην Κωνσταντινούπολη αλλά οι Έλληνες οχύρωσαν το στενό (του Μαρμαρά;) Ο Ολέγκ αποβιβάστηκε και διέταξε να τραβήξουν τα πλοία στην στεριά. Πολέμησαν εναντίον της Πόλης και έσφαξαν πολλούς Έλληνες, κατάστρεψαν και παλάτια και εκκλησίες. ( Οι Ρώσοι δεν είχαν ακόμα εκχριστιανισθεί) Τους αιχμάλωτους τους αποκεφάλιζαν, τους βασάνιζαν, τους σκότωναν με βέλη, και άλλους τους έπνιγαν στη θάλασσα. Πολλά άλλα δεινά επέφεραν, αυτά που συνήθως κάνουν οι στρατιώτες. Ο Ολέγκ διάταξε να προσαρμόσουν ρόδες στα πλοία και όταν ο άνεμος έγινε ευνοϊκός, άνοιξε τα πανιά και τα έτρεξε στο ανοιχτό πεδίο, εναντίον της Πόλης.

Ο Ολέγκ καρφώνει την ασπίδα του στα τείχη της Κωνσταντινούπολης
Πηγή, εδώ

Όταν το είδαν αυτό οι Έλληνες φοβήθηκαν και έστειλαν μαντάτο στον Ολέγκ παρακαλώντας τον να μην καταστρέψει την Πόλη, προτείνοντας να του πληρώσουν όσο φόρο υποτέλειας επιθυμούσε. Ο Ολέγκ σταμάτησε τον στρατό του. Του έφεραν τροφή και κρασί αλλά δεν τα άγγιξε γιατί ήταν δηλητηριασμένα. Τότε οι Έλληνες τρομοκρατήθηκαν και είπαν : “αυτός δεν είναι ο Ολέγκ, αλλά ο Άγιος Δημήτριος που έστειλε ο Θεός να μας καταστρέψει!”

Τότε ο Ολέγκ ζήτησε να του πληρωθούν δώδεκα Γρίβνα για κάθε άντρα του -είχε δυο χιλιάδες πλοία με σαράντα άντρες το καθένα.

Ο Ολέγκ και οι παγανιστές ιερείς
Πηγή εικόνας εδώ

Οι Έλληνες συμφώνησαν, γιατί αλλιώς ο Ολέγκ θα κατακτούσε όλη την Ελλάδα. Αφού απομακρύνθηκε λίγο από την Πόλη, ο Ολέγκ υπέγραψε ειρήνη με τους Αυτοκράτορες Λέοντα και Αλέξανδρο...” (ακολουθούν λεπτομερείς όροι της συνθήκης)

Πηγή: The Russian Primary Chronicle

Πηγή εικόνας εδώ

ΟΙ ΧΑΖΑΡΟΙ -ΤΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Κατά την διάρκεια των Βυζαντινοπερσικών πολέμων οι Πέρσες είχαν υποσχεθεί στους Εβραίους που κατοικούσαν τους Αγίους Τόπους ανεξάρτητο κράτος. 

Ήταν, βέβαια, μια προσπάθεια να αποκτήσουν συμμάχους. 

Οι Εβραίοι προσπάθησαν να το συγκροτήσουν, προέβησαν σε σφαγές Χριστιανών,  αλλά αυτό το μόρφωμα κατέρρευσε γιατί και οι ίδιοι οι Πέρσες δεν το ήθελαν τελικά.

Δεν θα μιλήσουμε γι αυτό το κράτος. (επιφυλασσόμεθα)
Δες εδώ


Θα μιλήσουμε, ή μάλλον θα διαβάσουμε μαζί, την απίστευτη ιστορία των τουρκόφωνων νομάδων της Στέπας που ασπάστηκαν τον Ιουδαϊσμό και κρατήθηκαν ανεξάρτητοι για αιώνες, πολεμώντας τους Ρώσους και τους Μουσουλμάνους.

Αυτός ο λαός, οι Χάζαροι, εξαφανίστηκαν γύρω στο έτος 1000, κύρια από τις Ρωσικές επιθέσεις, αφήνοντας χώρο για τις πιο απίθανες θεωρίες γι αυτούς. Η πιο τελευταία, είναι πως οι Ουκρανοί είναι απόγονοι αυτών των Εβραίων. Ορισμένοι λένε πως όλοι οι Εβραίοι της Ευρώπης είναι Χάζαροι.

Ακολουθεί το κείμενο της Βικιπαίδειας, το οποίο θεωρώ επαρκέστατο

Διαβάστε εδώ

Χάζαροι

Ο Ακρίτας με το σαντούρι

Πηγή εικόνας:
Art, archeology and architecture

Μορφή που παίζει ψαλτήριο (σαντούρι). 

Βυζάντιο, Ρόδος, δωδέκατος αιώνας μΧ. 

Τόσο η εικαστική συγγένεια με ανάλογα κεραμικά, όσο και το ότι η μορφή είναι εμφανώς θωρακισμένη, συνδέει αυτό το έργο με τον Ακριτικό Κύκλο και τις "Παραλογές". 

Εδώ έχουμε προφανώς έναν ακρίτα που τραγουδά και παίζει μουσική, όπως αναφέρεται στα έπη. 

Το σαντούρι σε αντικατάσταση του συνήθους ταμπουρά (λαγούτου ή μπουζουκιού) είναι πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που οδηγεί σε κάποια χαμένη παραλλαγή.

Πιθανό είναι βέβαια, να έχουμε την παράσταση ενός “Αγύρτη κατάρατου Παφλαγόνα” (όπως τους αποκαλεί ο Αρέθας Καισαρείας) δηλαδή ενός βυζαντινού βάρδου που τραγουδάει “αντί οβολού” “πάθη ανδρών ενδόξων” αλλά η θωράκιση και όλη η εντύπωση που δίνει η μορφή μάλλον παραπέμπει στην πρώτη ερμηνεία.

ΟΛΟΙ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ!!!

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ, 16-5-2014

Την Κυριακή 18 Μαΐου γιορτάζουν τα μουσεία. Μικρά και μεγάλα, των μεγαλουπόλεων και της περιφέρειας, οι ζωντανοί οργανισμοί, θεματοφύλακες της μνήμης και του πολιτισμού, γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των λαών, των θρησκειών, του παρελθόντος και του παρόντος, έχουν την τιμητική τους στις 18 Μαΐου – Διεθνής Ημέρα Μουσείων. 

Με κεντρικό θέμα «Οι συλλογές των μουσείων μας ενώνουν» ο εορτασμός συμπίπτει με τις δημοτικές εκλογές. Ας δείξουμε όλοι, και προπάντων οι σεπτοί μας υποψήφιοι, πόσο αγαπούν τον Πολιτισμό, γιατί μαζί με τις ανοιχτές κάλπες θα έχουμε, λοιπόν, κι ανοιχτές πόρτες από το Μουσείο της Ακρόπολης, τα μουσεία στα νησιά του Αιγαίου, την Πελοπόννησο, την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα μέχρι την Κρήτη. 

Με ελεύθερη είσοδο το κοινό μπορεί να συμμετάσχει σε ειδικές εκδηλώσεις και δράσεις ή απλώς να περιηγηθεί στους θησαυρούς του μουσείου που θα επιλέξει να επισκεφθεί.

Δεν κάνουμε αυτήν την πρόσκληση για να προβληθούμε,  ούτε για να προβάλλουμε διάφορους αμφιβόλου ποιότητος πολυδιαφημισμένους τύπους, ούτε να διαφημίσουμε φίλους, ούτε να πουλήσουμε εξυπηρέτηση, ούτε για να ξεπληρώσουμε χάρες. Σας προσκαλούμε να έρθετε σε επαφή με τον πραγματικό πολιτισμό μας!

Από τα υπόλοιπα χορτάσαμε, όπως χορτάσαμε και με τους πολιτικούς!

Και εδώ

Ακρίτας καβαλλάρης
Μουσείο Μπενάκη

Πολεμιστής προσφέρει χοές σε βωμό ή τάφο.
Εκτίθεται στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς.

Τα πρόσωπα δύο Μυκηναίων.
Ανασυστάθηκαν από τα κρανία τους.
Εκτίθενται στο Μουσείο Μυκηνών.

Ένα περίεργο έκθεμα:
Οι ήρωες του '21 σε τραπουλόχαρτα!
Εκτίθεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Παλαιά Βουλή)

Το μαχαίρι που σκότωσε τον Πρωθυπουργό Δηλιγιάννη. Η επιγραφή είναι από την αστυνομία.
Εκτίθεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Παλαιά Βουλή)

Ενετικά κράνη από το κάστρο της Χαλκίδας.
Εκτίθενται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Παλαιά Βουλή)

Τμήμα Ρωσικής εικόνας της Σταύρωσης με έντονους συμβολισμούς. Εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο.

Ακρίτας μάχεται μυθικά όντα
Βυζαντινό μουσείο

Ο Διγενής κρατά στα γόνατα την καλή του
Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου

Ένα εκπληκτικό εύρημα. Μια από τις ασπίδες των Σπαρτιατών που παραδόθηκαν στους Αθηναίους στην Σφακτηρία. Εκτίθεται στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς.

Ένα περίεργο εύρημα από την Αθήνα.
Μνημείο ενός φιδιού με ένα σανδάλι που μέσα απεικονίζονται πιστοί. 
Εκτίθεται στο Μουσείο Ακρόπολης

Οι θώρακες στο Βυζάντιο

Μια μελέτη του Δημήτρη Σκουρτέλη

Το Βυζάντιο είχε εγκαταλείψει τους θώρακες από δυο μεγάλες πλάκες μετάλλου (μπρος και πίσω) που χαρακτήριζαν την αρχαϊκή εποχή. Αυτή η διαδικασία, άλλωστε, είχε ήδη ξεκινήσει από τότε, κυρίως γιατί κρίνονταν βαρείς και δύσχρηστοι, μια που περιόριζαν τις κινήσεις. Μόνο στο τέλος του Μεσαίωνα ο θώρακας επανήλθε στον τύπο αυτό, αλλά με τελείως διαφορετικό σχεδιασμό. Το μόνο μέρος του αμυντικού οπλισμού που κατασκευάζονταν από ενιαίο φύλλο μετάλλου στο Βυζάντιο ήταν το κράνος, και αυτό ακόμη, όχι πάντα.

Αλυσιδωτός θώρακας.

Οι ιστορικοί διαφωνούν ως προς την αρχική του προέλευση, αλλά ήταν γνωστός από την ρωμαϊκή εποχή. Τον αποτελούσαν κρίκοι που πλέκονταν μεταξύ τους. Κάθε κρίκος συνδέονταν με τέσσερις διπλανούς του, δημιουργώντας ένα είδος υφάσματος, αρκετά εύκαμπτου. Το μειονέκτημά του ήταν πως το βάρος του στηρίζονταν αποκλειστικά στους ώμους (πράγμα που ελάφρωνε η ζώνη), καθώς και η ιδιαίτερη ευαισθησία του σε νύξεις, που άνοιγαν τους κρίκους, που μπορούσαν να χωθούν και μέσα στην πληγή. Η ελαστικότητά του όμως τον έκανε αναντικατάστατο σε σημεία που έπρεπε να διευκολύνονται οι κινήσεις. Αυτός ο θώρακας ονομάζονταν Ζάβα και κατά τη λαϊκή παραστατική έκφραση σιδεροπουκάμισο, μια που είχε γενικό σχήμα ενδύματος. Ήταν πολύ δημοφιλής στην Δύση.

Φολιδωτοί θώρακες

Στις Ιρανικές φυλές (Πέρσες, Μήδοι, Σκύθες) είχε αναπτυχθεί από τα τέλη της β΄χιλιετηρίδας π.Χ. ένα άλλο είδος θωράκισης αποτελούμενο από μικρά μεταλλικά κομμάτια συνδεδεμένα μεταξύ τους, ο φολιδωτός θώρακας. Αυτός παρείχε αρκετή προστασία αλλά ήταν ταυτόχρονα εύκαμπτος, άρα βολικότερος, ειδικά για έναν ιππέα. Έτσι υιοθετήθηκε από όλους τους πολιτισμούς σταδιακά.

Τα κομμάτια του θώρακα συνδέονταν μέσω οπών σε μια δερμάτινη βάση και η επόμενη σειρά κάλυπτε τις οπές της προηγούμενης, ενώ το κάτω μέρος έμενε ελεύθερο, και έμενε στη θέση του λόγω της βαρύτητας. Το μειονέκτημα της μεθόδου ήταν πως ο θώρακας ήταν ευάλωτος σε χτυπήματα και νύξεις με κατεύθυνση προς τα επάνω.

Για να διορθωθεί το μειονέκτημα, σύντομα αναπτύχθηκε παρόμοιος θώρακας όπου οι φολίδες συνδέονταν με τις διπλανές τους από όλες τις πλευρές μέσω δερμάτινων λουριών, Σε αυτούς, η φορά των φολίδων ήταν συνήθως προς τα επάνω, και δερμάτινη βάση δεν χρειάζονταν πια. Σύντομα ο τύπος αυτός επικράτησε πλήρως, γιατί ήταν αποτελεσματικότερος. Οι τρόποι σύνδεσης των φολίδων και τα σχήματά τους ποίκιλλαν σημαντικά. Μερικές φορές η άκρη κάθε γραμμής φολίδων καλύπτονταν από δέρμα. Τα υλικά από τα οποία φτιάχνονταν οι πλάκες ήταν κυρίως μέταλλο, αλλά συχνά κέρατο, ή σκληρό δέρμα.

Αυτοί οι θώρακες ονομάζονταν από τους Βυζαντινούς λωρίκια ή κλιβάνια.

Επιλωρίκια

Ένα ύφασμα παραγεμισμένο, που σκέπαζε τον θώρακα, ή φοριόταν κάτω από αυτόν -οπότε λεγόταν υπολούρικον. Είχε σαν σκοπό να απορροφά τα χτυπήματα, να προστατεύει το σώμα από την τριβή του μετάλλου πάνω του, αλλά και όταν φοριόταν εξωτερικά, να προστατεύει και από την υπερθέρμανση του μετάλλου από τον ήλιο. Συχνά, κάτι παρόμοιο έπαιρνε και την μορφή κράνους, και ονομάζονταν “καμηλαύκιον”. Απλούστερα, οι φτωχότεροι πολεμιστές σχημάτιζαν ένα είδος τουρμπάνι για προστασία της κεφαλής.

Συχνά οι μορφές αυτές θωράκισης συνδυάζονταν. Κάποιος μπορούσε να φορά έναν αλυσσιδωτό θώρακα, από πάνω έναν φολιδωτό, και κατάσαρκα ή από πάνω ένα επιλωρίκιον ή υπολούρικον. Ακόμα ένα επιλωρίκιον μπορούσε να έχει πάνω του ραμμένα, μέσω οπών, μεταλλικά τεμάχια (ένα είδος θώρακα πολύ διαδεδομένο στη Δύση)

Με τους ίδιους θώρακες προστατεύονταν και τα άλογα.

Η αποτελεσματικότητα αυτής της θωράκισης είναι τεκμηριωμένη από σύγχρονες δοκιμές, αλλά και από ιστορικές μαρτυρίες. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, ο πατέρας της, ο Αυτοκράτορας Αλέξιος, κατά τη μάχη του Δυρραχίου, το 1081, δέχτηκε ταυτόχρονα πολλές κονταριές από τους Νορμανδούς που τον είχαν περικυκλώσει, αλλά το μόνο που κατόρθωσαν αυτά τα χτυπήματα με τις αντίθετες φορές τους, ήταν να τον βοηθήσουν να ισορροπήσει πάνω στο άλογό του και στη συνέχεια να διαφύγει!

Όλα αυτά στοίχιζαν ακριβά, και τα πολεμικά εγχειρίδια του Βυζαντίου άφηναν να να εννοηθεί πως ποτέ δεν ήταν κατορθωτό να θωρακιστεί όλος ο στρατός. Ειδικά ο θεματικός στρατός, που είχε την υποχρέωση να εξοπλίζεται με δικά του έξοδα, ήταν αρκετά υποβαθμισμένος σε αυτό το θέμα.

Ο Ρόλος των γυναικών στο Βυζάντιο μέσα από τις τοιχογραφίες του 11ου αιώνα

Η κλασσική ισότιμη παρουσία της Αυτοκράτειρας
στην παλαιότερη τέχνη.

Γνωστή είναι η σημαντική θέση των γυναικών που σχετίστηκαν με τον αυτοκρατορικό θρόνο του Βυζαντίου. Αλλά, συστηματική έρευνα γύρω από τις γυναίκες στο Βυζάντιο αποκάλυψε την σημασία του ρόλου τους, ακόμα και αν ανήκαν σε κατώτερες σχετικά τάξεις, κατά τον 11ο-12ο αιώνα, σε πολλούς τομείς του βίου του κράτους. Αυτό γίνεται εμφανές στις τοιχογραφίες της εποχής όπου απεικονίζονται οι δωρητές του ναού, με έντονη παρουσία γυναικών σε αυτές,, και μάλιστα συχνά με το πατρικό τους επίθετο, και όχι αυτό του συζύγου που απεικονίζεται μαζί τους.

Βόρειο κλίτος Αγίων Αναργύρων Καστοριάς.
Η σύζυγος του κτήτορα Θεοδώρου Λημνιώτη
Άννα Ραδηνή.

Σε αναλογία με τις γνωστές παραστάσεις αυτοκρατορικών ζευγαριών ή οικογενειών στην μνημειακή και άλλη τέχνη του 11ου-12ου αιώνα, διαθέτουμε μία σειρά από απεικονίσεις γυναικών της κομνήνειας αριστοκρατίας σε κτητορικές τοιχογραφίες ναών, που έκτοτε καθιερώνονται ως το τέλος της αυτοκρατορίας.

Η οικονομική και πνευματική άνθηση, αλλά και η κοινωνική και πολιτική φιλελευθεροποίηση της αυτοκρατορίας την περίοδο του 11ου-12ου αιώνα, ευνόησαν τις γυναίκες της μεσαίας αστικής τάξης. Η δράση τους εκτός σπιτιού γίνεται συχνότερη. Στο οικονομικό πεδίο η συμμετοχή των γυναικών παίρνει διαστάσεις φαινομένου, σχετιζόμενου τόσο με την ανάπτυξη της αστικής ζωής όσο και με την απελευθέρωση της χρήσης της προικώας περιουσίας.

Παράλληλα, παρατηρείται μία σημαντική εξέλιξη: η άνοδος και η εδραίωση της γαιοκτητικής-στρατιωτικής αριστοκρατίας, σε βάρος της παλαιότερης γραφειοκρατικής. Και αυτό, σε συνδυασμό με την υποχώρηση του θεσμού της πυρηνικής οικογένειας (στον χώρο της élite) προς όφελος ενός νέου διευρυμένου οικογενειακού τύπου, οδήγησε σε ένα είδος χειραφέτησης των γυναικών της ιθύνουσας τάξης.

Οι γυναίκες αυτές, που από τον όψιμο 11ο αιώνα ανήκουν σχεδόν όλες στο συγγενικό περιβάλλον των Κομνηνών, συναισθάνονται την αναβαθμισμένη θέση τους. Τώρα δεν είναι απλώς κάτοχοι έγγειας ιδιοκτησίας, αλλά έχουν και το προνόμιο της μεταβίβασης της περιουσίας και του ονόματος της οικογένειας. Και παράλληλα, αποκτούν μία ιδιαίτερη υπερηφάνεια για την καταγωγή τους, που συχνά συνδέουν αποκλειστικά με το μητρικό γένος.

Η σύζυγος του κτήτορα Θεοδώρου Γαβρά, Ειρήνη
 δίπλα στην Θεοτόκο, σε Ποντιακό χειρόγραφο

Παραδείγματα, -η περίπτωση της Μαρίας Κομνηνής, ανιψιάς του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού. -Η ιστορία της Άννας Κομνηνής και το χρονικό του Ιωάννη Ζωναρά που συμπληρώνει το έργο της, μαρτυρούν το κύρος και την σημασία των γυναικών του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (1081-1118).

Νάρθηκας Αγίου Νικολάου του Κασνίτζη Καστοριάς.
 Η σύζυγος του κτήτορα Νικηφόρου Κασνίτζη Άννα (1170-1180).

Πληθώρα άλλων κειμένων επιβεβαιώνει το συγκεκριμένο status των γυναικών της πρωτευουσιάνικης κομνήνειας élite και για το υπόλοιπο του 12ου αιώνα.

Θα ήταν αδύνατο να μην παραλληλιστεί αυτό το φαινόμενο με την αναφορά στις γυναίκες που κάνουν τα ακριτικά Έπη, όπου εμφανίζονται ακόμα και σαν πολεμίστριες, αλλά, οπωσδήποτε, σαν άτομα κύρους που η γνώμη και η επιρροή τους γίνεται πάντα σεβαστή και συχνά επιβεβλημένη.

Εδώ, στη Σερβία

Τα περισσότερα στοιχεία πάρθηκαν από τα "Βυζαντινά σύμμεικτα" και το άρθρο του Δ. Μαμαγκάκη για την Άννα Ραδηνή.