Η μάχη του Μουτάχ. Το Βυζάντιο απωθεί τους Μουσουλμάνους στην Έρημο.

 Μια ενδοαραβική σύρραξη υπήρξε η αφορμή για την πρώτη ένοπλη αναμέτρηση Μουσουλμάνων και Βυζαντίου, το 629, στο χωριό Μουτάχ, ανατολικά του Ιορδάνη. Οι επιδρομές του Ισλάμ στις Βυζαντινές περιοχές δεν είχαν αρχίσει ακόμα, και ο Προφήτης Μωχάμετ, τότε, προσπαθούσε να κυριαρχήσει στις διάφορες Αραβικές φυλές και να τις προσηλυτίσει στην νέα θρησκεία. Όταν λοιπόν οι Μουσουλμάνοι ήρθαν σε επαφή με τους Χασανίδες, μια φυλή που παραδοσιακά ήταν πιστός σύμμαχος των Βυζαντινών, η Αυτοκρατορία επενέβη για να υπερασπίσει τους συμμάχους της, και να ελέγξει τον ακατάσχετο προσηλυτισμό στο Ισλάμ, που απευθύνονταν στους Χριστιανούς Άραβες.

Αυτή είναι η κοινή βάση των αφηγήσεων, γιατί οι Άραβες δίνουν μια εκδοχή της συνέχειας των γεγονότων που είναι απίστευτη. Τόσο οι λεπτομέρειες, όσο και ο σκελετός της αφήγησης, αγγίζουν τον μύθο. Κατ΄ αρχάς μιλούν για... καταπίεση των Μουσουλμάνων από τους Βυζαντινούς (οι οποίοι όμως δεν είχαν καμιά εξουσία στην αραβική χερσόνησο) και για καταλήστευση των εμπορικών τους καραβανιών από τους Χριστιανούς Άραβες και τους Βυζαντινούς. (αυτό είναι πιο πιστευτό) Αυτή η συμπεριφορά τους οδήγησε σε ενέργειες αυτοάμυνας.

Παραδέχονται, όμως, πως ο Αλ Χαρίθ Ιμπν Αλ Αζντί, στάλθηκε από τον Προφήτη στον Χασανίδη βασιλιά Σουραμπίλ Ιμπν Αμρ αλ Χασαανί για να τον προσηλυτίσει στο Ισλάμ. Ο Χασανίδης βασιλιάς αποκεφάλισε τον απεσταλμένο του Προφήτη καταπατώντας κάθε έθιμο της εποχής. Ο Μωχάμετ προσπάθησε να συμβιβάσει τα πράγματα υπονοώντας πως κάποιος άνθρωπος του βασιλιά σκότωσε τον απεσταλμένο χωρίς διαταγή, αλλά ο Σουραμπίλ ανέλαβε ολόκληρη την ευθύνη. (σημειώνουμε πως τα ονόματα παραλλάσσουν σε κάθε αφήγηση) 

Ετσι οι Μουσουλμάνοι αποφάσισαν να εκδικηθούν στέλνοντας στρατό.  Οι Βυζαντινοί, τότε, λένε οι Άραβες ιστορικοί, συγκέντρωσαν μια στρατιά ...200.000 ανδρών με διοικητή τον Θεόδωρο, τον αδελφό του Ηράκλειου, την οποία οι Μουσουλμάνοι αντιμετώπισαν με τρεις χιλιάδες άντρες. Η μάχη, λένε οι Μουσουλμάνοι, τελείωσε με ισοπαλία, αν και σκοτώθηκαν οι αρχηγοί τους. Η αφηγήσεις, ακόμα και από σύγχρονες Μουσουλμανικές πηγές, καλύπτονται από ένα νέφος ευλαβούς μυθολογίας που κάνει πολύ δύσκολη την ανακάλυψη της αλήθειας.

Η βυζαντινή πλευρά έλεγε πως ο Θεόδωρος, μαθαίνοντας πως οι Μουσουλμάνοι ήθελαν να επιτεθούν μια μέρα γιορτής σε μια σειρά Αραβικές φυλές που ήταν σύμμαχοι του Βυζαντίου, επιτέθηκε πρώτος με μια δύναμη που συγκροτήθηκε από μερικές συνοριακές φρουρές. Οι Βυζαντινοί και οι Άραβες σύμμαχοί τους σκότωσαν στη μάχη τους αρχηγούς του Ισλαμικού στρατού, εκτός από τον Χαλίντ, που διέφυγε, και εξόντωσαν το μεγαλύτερο μέρος του ισλαμικού στρατού. Οι υπόλοιποι Άραβες αποσύρθηκαν στην Έρημο.

Προφανώς επρόκειτο για ένα συνοριακό επεισόδιο που επιλύθηκε γρήγορα και αποτελεσματικά από το Βυζάντιο. Είναι σίγουρο πως οι Άραβες νικήθηκαν, γιατί οι Βυζαντινοί έκτοτε δεν έδωσαν την πρέπουσα σημασία στην άνοδο του Ισλάμ, μια που αρχικά επικράτησαν τόσο εύκολα. Έπρεπε όμως να καταλάβουν πως, αφού αυτοί οι “ληστές” της Ερήμου δεν διαλύθηκαν με ένα τόσο δυνατό χτύπημα, υπήρχε κάτι βαθύτερο στη δράση τους, πράγμα που φάνηκε πολύ σύντομα. Φυσικά, ο Βυζαντινός στρατός δεν μπορούσε να τους καταδιώξει στην Έρημο, και αυτό ήταν το πλεονέκτημα που έδινε αρχικά ασφάλεια στο Ισλάμ, και χώρο για να αναπτυχθεί σχετικά ανεπηρέαστο από τις Υπερδυνάμεις της εποχής, την Περσία και το Βυζάντιο.

Ας περάσουμε ξανά στην Ισλαμική αφήγηση.

Ο Μωχάμετ, λοιπόν, αφού είχε υποτάξει τις Νότιες φυλές της Αραβικής χερσονήσου, στράφηκε προς τους Άραβες του Βορρά. Αυτοί ήταν Χριστιανοί, ή Εβραίοι ή και παγανιστές. Οι απεσταλμένοι του προς τις φυλές Μπανού Σουλαγιούμ και Ντάτ αλ Ταλχ, όμως, αποκεφαλίστηκαν. Για να τιμωρήσει αυτήν την πρόκληση, ο Προφήτης έστειλε ένα στρατό από 3.000 άντρες υπό την διοίκηση των Ζαΐντ Ιμπν Χαρίθα, με υποδιοικητές τους Τζαφάρ Ιμπν Αμπί Ταλίμπ και Αμπντουλάχ Ιμπν Ραβαλάχ.

Η φυλή των Χασανιδών ετοιμάστηκε για να τους αντιμετωπίσει, καλώντας ταυτόχρονα και τον Βυζαντινό στρατό σε βοήθεια. Οι φυλές Λακχμ, Τζουντάμ, Αλ Καγιούν, Μπάχρα και Μπάλι συνασπίστηκαν. Όταν οι Μουσουλμάνοι είδαν τον όγκο του στρατού που επέδραμε εναντίον τους, σκέφτηκαν να υποχωρήσουν περιμένοντας ενισχύσεις, αλλά ο Αμπτουλάχ Ιμπν Ραβαλάχ τόνισε πως δεν έπρεπε να χάσουν την ευκαιρία να γίνουν Μάρτυρες του Ισλάμ. Έτσι οι Μουσουλμάνοι επιτέθηκαν στο βυζαντινό στρατόπεδο στο Μασαρίφ και μετά υποχώρησαν στο Μουτάχ, σε ένα στενό μέρος που εμπόδιζε τους Χριστιανούς να αναπτύξουν την οπωσδήποτε μεγαλύτερη δύναμή τους.

Στη επακόλουθη σύγκρουση σκοτώθηκαν και οι τρεις αρχηγοί των Μουσουλμάνων, πρώτος ο Ζαΐντ Ιμπν Χαρίθα, και μετά οι Τζαφάρ Ιμπν Αμπί Ταλίμπ και Αμπντουλάχ Ιμπν Ραβαλάχ, όπως αναλάμβαναν την διοίκηση. Λένε πως ο ίδιος ο Προφήτης είχε ορίσει την διαδοχή των ηγετών μετά τον θάνατο του καθενός, γνωρίζοντας υπερφυσικά την έκβαση της μάχης. Φυσικά, αυτό έρχεται σε αντίφαση με την εκλογή του Χαλίντ στο πεδίο της μάχης κατόπιν συζήτησης, όπως θα δούμε σε λίγο. Επίσης, ο Μωχάμετ άρχισε να μεταχειρίζεται τα παιδιά του Τζαφάρ σαν ορφανά, πριν έρθουν τα νέα της μάχης.

Ο Τζαφάρ, λένε, αφού έχασε το ένα χέρι του, κράτησε την σημαία με το άλλο, και αφού οι Χριστιανοί του το έκοψαν κι αυτό, πίεσε την σημαία στο στήθος του με τα μπράτσα, ώσπου σκοτώθηκε. Ο Αλλάχ, πάντως, του χάρισε ένα ζευγάρι ρουμπινένια φτερά για να πορεύεται στην μέλλουσα ζωή χωρίς χέρια. Μερικοί έγκριτοι Μουσουλμάνοι ιστορικοί διαφωνούν για το χρώμα των φτερών του Τζαφάρ, αλλά και για τον αριθμό των πληγών που δέχτηκε. Πενήντα ή ενενήντα. Πάντως και οι τρεις νεκροί ηγέτες εγκαταστάθηκαν πάνω σε θρόνους στο Παράδεισο, αλλά οι Χαρίθα και Ραβαλλάχ είναι πλέον μόνιμα στραβολαιμιασμένοι, γιατί για μια στιγμή τους πέρασε από το μυαλό να το σκάσουν και να μην μαρτυρήσουν για το Ισλάμ!

Αφού οι ηγέτες τους σκοτώθηκαν, οι Μουσουλμάνοι άρχισαν να υποχωρούν. Κάποιος Θαμπίτ Ιμπν Αλ Ακράμ, όμως, σήκωσε την σημαία και έδωσε θάρρος στον στρατό. Πρότεινε μάλιστα για νέο αρχηγό τον Χαλίντ Ιμπν Αλ Γουαλίντ. Αυτόν δεν τον είχε δει σε όραμα ο Προφήτης... Ο Χαλίντ θα γίνονταν στο μέλλον ένας από τους πιο πετυχημένους στρατηγούς του Ισλάμ, και θα έπαιρνε εκδίκηση από τους Βυζαντινούς στο Γιαρμούκ.

Αφού έσπασε εννιά σπαθιά στη μάχη, ο Χαλίντ επιχείρησε μια πετυχημένη υποχώρηση με τάξη, και εμπόδιζε τους Χριστιανούς να συνεχίσουν την μάχη κατά παράταξη, με αψιμαχίες. Κατόπιν έφερε κρυφά την οπισθοφυλακή του στην πρώτη γραμμή, με νέες σημαίες, παραπλανώντας τους Χριστιανούς πως έφτασαν ενισχύσεις. (κατά τον Λέοντα τον Σοφό, η χρήση πολλών σημαιών χωρίς... στρατό να αντιστοιχεί σε αυτές, ήταν ένα τυπικό Αραβικό στρατήγημα) Έτσι, ο Χαλίντ μπόρεσε να αποσυρθεί και να καταφύγει στην Μεδίνα, την πρωτεύουσα του Ισλάμ. Στην ουσία, οι Βυζαντινοί δεν καταδίωξαν τους υποχωρούντες Άραβες γιατί δεν θέλησαν να παρασυρθούν στην Έρημο, την τελική ασφάλεια των Ισλαμιστών.

Φυσικά ο Χαλίντ, φτάνοντας στην Μεδίνα, κατηγορήθηκε πως έδειξε δειλία, δεν κάθισε να γίνει Μάρτυρας του Ισλάμ, και υποχώρησε. Ήταν, λέει, η πρώτη φορά που ένας Ισλαμικός στρατός επέστρεψε χωρίς να έχει νικήσει. Οι ίδιες οι οικογένειες των πολεμιστών του Μουτάχ δεν τους άνοιξαν την πόρτα, γιατί είχαν υποχωρήσει, και ο κόσμος τους πέταγε πέτρες και σκουπίδια. Ο ίδιος ο Προφήτης όμως δικαιολόγησε τους ηττημένους πολεμιστές του. Η υπόθεση ερμηνεύθηκε σαν θρίαμβος του Ισλάμ, μια που οι Μουσουλμάνοι συγκρούστηκαν για πρώτη φορά με το Βυζάντιο και ...έζησαν.

Όλες αυτές οι αφηγήσεις δείχνουν μάλλον μια συντριπτική ήττα, και μια πανικόβλητη υποχώρηση, και ακυρώνουν τα μυθικά στοιχεία περί αντίστασης μέχρι θανάτου. Η αφήγηση πως οι Μουσουλμάνοι είχαν μόνο 12 νεκρούς, (άλλοι λένε 150) ενώ οι Χριστιανοί είχαν... χιλιάδες απώλειες, μάλλον δείχνει πως οι Άραβες υποχώρησαν πανικόβλητοι μετά μια μικρή αψιμαχία, βλέποντας την τάξη και την οργάνωση του καλύτερου στρατού της εποχής, του Βυζαντινού, που όπως οι ίδιοι γράφουν, είχε “σιδερένιες πανοπλίες νέου τύπου, μεγάλες ασπίδες, και ιδιαίτερα μακριά σπαθιά και κοντάρια, και γνώριζε όλες τις πολεμικές μεθόδους”.

Η ήττα των Μουσουλμάνων στο Μουτάχ, δεν θεωρήθηκε ταπεινωτική, λοιπόν, αντίθετα χρησιμοποιήθηκε προπαγανδιστικά σαν απόδειξη πως ο Ισλαμικός στρατός μπορούσε να σταθεί, έστω και με αυτόν τον τρόπο, απέναντι στον Βυζαντινό. Η αλήθεια είναι βέβαια, πως ο Χαλίντ χρησιμοποίησε ένα στρατήγημα για να συγκρατήσει για λίγο την Βυζαντινή επίθεση, και έτσι κέρδισε τον χρόνο που χρειάζονταν για να εξαφανιστεί στην έρημο. Αυτό έδωσε στην Χριστιανική πλευρά ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας και υπεροχής, που πληρώθηκε ακριβά αργότερα.

Agnolo Gaddi: Το όνειρο του Αυτοκράτορα Ηράκλειου. 1385-87