"Ο νιός κι ο Χάρος" Βυζαντινό κεραμικό του 12ου αιώνα από την Κόρινθο

Βυζαντινό κεραμικό από την Κόρινθο, 11-12ος αιώνας.

Ένας νεαρός ιππέας με απλωμένα χέρια περιστοιχίζεται από δυο πουλιά και έναν λαγό, στο περιθώριο υπάρχουν σχηματοποιημένα φυτά, ενώ από τον ουρανό προβάλλει ένας άγγελος.

Ο νεαρός ήρωας φορά φολιδωτό θώρακα, και "μανικόψελλα" στους καρπούς.
Δεν ξέρουμε αν απεικονίζονται τα μαλλιά του ή αλυσσιδωτό κάλυμμα κεφαλής.
Το πουλί αριστερά του δεν είναι κυνηγετικό γεράκι, αλλά πέρδικα.

Ο άγγελος. Είναι πάνοπλος.
Φορά αλυσιδωτό χιτώνιο και μικρό θώρακα στο στήθος.
Κρατά κοντάρι στραμμένο προς τα κάτω, με σταυρό στο άλλο άκρο του.
Τα φτερά του είναι ιδιαίτερα μικρά.

Ο λαγός στα πόδια του αλόγου.

Ο νεαρός ήρωας.

Η προφανέστερη ερμηνεία είναι πως εδώ απεικονίζεται ένας νεαρός ήρωας που κυνηγά και συνομιλεί με έναν άγγελο, αποδεχόμενος την ευλογία του.

Η παρούσα σύνθεση όμως, συμπυκνώνει διάφορες σκηνές από τα ακριτικά έπη και τα δημοτικά τραγούδια:

Αρχικά μας θυμίζει το Άσμα του Αρμούρη, όπου ο νεαρός ήρωας εκστρατεύοντας για να απελευθερώσει τον πατέρα του, που είναι αιχμάλωτος των Σαρακηνών, δέχεται τις οδηγίες ενός αγγέλου για να περάσει τον ξεχειλισμένο Ευφράτη. Βέβαια, τα πουλιά και τα ζώα δεν έχουν θέση εδώ αν αποδεχτούμε αυτήν την εκδοχή.

Δεύτερη ερμηνεία είναι οι σκηνές κυνηγιού που αναφέρει το γραπτό έπος του Διγενή, όπου ο Ήρωας καυχιέται πως πιάνει πέρδικες με τα χέρια και είναι τόσο γοργοπόδαρος που μπορεί να τρέχει γύρω από ένα λαγό στην ανηφόρα. Εδώ, όμως, δεν αναφέρεται ούτε το άλογο, ούτε ο άγγελος. Να σημειωθεί πως το πουλί στο αριστερό χέρι του ακρίτα δεν μπορεί να είναι κυνηγετικό γεράκι, μια που δεν έχει το ιδιάζον καμπυλωτό ράμφος.

Τρίτη ερμηνεία είναι η σύγκρουση του Διγενή (ή άλλου ανώνυμου ήρωα που ταυτίζεται με αυτόν) με τον Χάρο, που εδώ απεικονίζεται σαν οπλισμένος άγγελος, διαφορετικός όμως από την “συνήθη” εμφάνιση των αγγέλων (κοντά μαλλιά ή κάλυμμα κεφαλής- μικρά φτερά). Πράγματι, σε πολλά ποιήματα η σύγκρουση με τον Χάρο γίνεται στην διάρκεια κυνηγιού. 

Παραθέτουμε το “ριζίτικο” τραγούδι που είναι το πλησιέστερο στο κεραμικό που εξετάζουμε.

Συμπερασματικά, 

αυτό το ταπεινό Βυζαντινό κεραμικό περικλείει τα αρχέτυπα της προγενέστερης αλλά και της μεταγενέστερης από αυτό ελληνικής δημοτικής ποίησης, καθώς και των γραπτών ακριτικών επών.

Αυτό, και πολλά άλλα ανάλογα, που βρέθηκαν κυρίως στην Αθήνα και την Κόρινθο, στους ίδιους χώρους που απλώνονταν οι αντίστοιχες αρχαίες πόλεις, επιβεβαιώνει πέρα από κάθε αμφιβολία την αρχαιότητα των σύγχρονων δημοτικών τραγουδιών.

Έρευνα, ανάλυση, φωτογράφιση: Δημήτρης Σκουρτέλης.

ΤΟΥ ΧΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΙΟΥ

Τρώτε και πίνετ', άρχοντες, κ' εγώ να σας δηγούμαι,

κ' εγώ να σάσε δηγηθώ για έναν αντρωμένο,

για ένα νιον, τον είδα γω 'ς τσοί κάμπους κ'εκυνήγα,

κυνήγα κ' ελαγώνευγεν ο νιος κι' αγριμολόγα.

'Σ το γλάκιο πιάνει ο νιος λαγό, 'ς τον πήδο πιάνει αγρίμι,

την πέρδικα την πλουμιστή οπίσω την αφήνει.

Μα ο Χάροντας επέρασε κ' ήτονε μανισμένος.

Έβγαλε, νιε, τα ρούχα σου και θέσε τάρματά σου,

δέσε τα χέρια σου σταυρό, να πάρω τη ψυχή σου.

-Δε βγάνω γω τα ρούχα μου, δε θέτω τάρματά μου,

μηδέ τα χέρια μου σταυρό, να πάρης τη ψυχή μου.

Μ' άντρας εσύ, άντρας κ' εγώ, κ' οι δυο καλ' αντρωμένοι,

κι' άιντε να πα απαλαίψωμε 'ς το σιδερόν αλώνι,

να μη ραΐσουν τα βουνά και να χαλάση η χώρα."

Και πάνε κι' απαλεύγανε 'ς το σιδερόν αλώνι.

Κ' εννιά φοραίς τον έβαλεν ο νιος το Χάρο κάτω.

Μ' απάνω εις τς εννιά φοραίς του Χάρο βαροφάνη.

Πιάνει το νιο 'που τα μαλλιά, χάμαις τον γονατίζει.

Άφις με, Χάρο, τα μαλλιά και πιάσ' μ' απού τη μέση,

και τοτεσάς σου δείχνω γω πώς ειν' τα παλληκάρια.

-Αποκειδά τα πιάνω γω ούλα τα παλληκάρια,

πιάνω κοπέλλαις όμορφαις, κι' άντρες πολεμιστάδες,

και πιάνω και μωρά παιδιά μαζί με τσοι μαννάδες."

Βυζαντινό σπαθί από την Κόρινθο.