Λέοντος Σοφού Περί του κατά Σαρακηνών πολέμου

 Λέοντος Σοφού

“Τακτικά”

Περί του κατά Σαρακηνών πολέμου

(Εκτεταμένα αποσπάσματα)

Μεταφορά στην Νεοελληνική: Δημήτρης Σκουρτέλης

Οι Σαρακηνοί λοιπόν, είναι Άραβες το γένος, που παλιά κατοικούσαν στην είσοδο της Ευδαίμονος Αραβίας. Με τον χρόνο, διείσδυσαν στην Συρία και την Παλαιστίνη, αρχικά σαν μετανάστες. ¹ Όταν έγινε αρχηγός της δεισιδαιμονίας τους ο Μουχαμέτ, πήραν αυτές τις περιοχές με τα όπλα, αλλά και την Μεσοποταμία και την Αίγυπτο, και όσες άλλες χώρες είχαν κατορθώσει να αποσπάσουν από τους Πέρσες οι Ρωμιοί.

Όσο και να νομίζουν πως είναι ευσεβείς, μόνοι τους φανερώνουν πως αυτό που θεωρούν ευσέβεια είναι βλασφημία, γιατί δεν παραδέχονται να λέμε πως ο αληθινός Θεός και Σωτήρας του Κόσμου Ιησούς Χριστός είναι Θεός. Υποθέτουν ακόμη πως ο Θεός είναι υπεύθυνος για όλα τα κακά που συμβαίνουν. Λένε πως ο Θεός χαίρεται όταν κάνουν πόλεμο, ποιος; ο Θεός που διαλύει τα έθνη που αποζητούν τον πόλεμο... ²

Κρατούν αυστηρά τους νόμους τους, λιπαίνοντας το σώμα και ατιμάζοντας την ψυχή. Αυτή την ασέβεια θα την αντιμετωπίσουμε με την δική μας ευσέβεια και θα τους αντισταθούμε κρατώντας τους θεσμούς μας απαραβίαστους.

Αντί για κάρα και μουλάρια ή γαϊδούρια, για υποζύγια έχουν καμήλες. Έχουν συνηθίσει τα άλογά τους στον χτύπο των κυμβάλων και των τυμπάνων που έχουν στην παράταξή τους και κάνουν έτσι τα άλογα των εχθρών τους να τρέπονται σε φυγή. Αλλά και η θέα των καμήλων φοβίζει και ανησυχεί τα άλογα που δεν είναι συνηθισμένα και δεν τα αφήνει να προχωρήσουν.

Πολλές φορές χρησιμοποιούν αυτές τις αποσκευές και τα υποζύγια για να δημιουργούν εντύπωση μεγάλου πλήθους, βάζοντάς τα στη μέση της παράταξης με πολλά φλάμπουρα (φλάμουλα) από πάνω τους ώστε να νομίζεις πως είναι στρατιώτες.

Είναι αψίκοροι γιατί σε θερμό κλίμα κατοικούν. Για πεζικό, λέγεται, χρησιμοποιούν μαύρους, χωρίς θωράκιση, παραταγμένους μπροστά από το ιππικό, σαν ένα είδος ψιλών (ελαφρύ πεζικό) Όσο αυτοί κρατούν τόξα και ρίχνουν, φαίνονται ακαταμάχητοι σε όποιον επιτίθεται.

Το πεζικό τους ή το μεταφέρουν διπλοκάβαλα με το ιππικό, αν εκστρατεύουν κοντά στη χώρα τους, ή με δικά του άλογα. Ο οπλισμός του ιππικού είναι τόξα, σπαθιά, κοντάρια, ασπίδες και τσεκούρια. Είναι και θωρακισμένοι. Πάει να πει έχουν κλιβάνια (θώρακες) κασσίδες (κράνη) και χειρόψελλα, και ποδόψελλα, και οτιδήποτε άλλο υπάρχει, σύμφωνα με το Ρωμαίικο σύστημα. ³ Τις ζώνες, τα χαλινάρια και τα σπαθιά τους, αρέσκονται να διακοσμούν με ασήμι.

Δεν σπάνε την παράταξή τους ούτε όταν καταδιώκονται ούτε όταν καταδιώκουν. Αν τύχει και διαλυθούν, δεν μπορούν αυτόβουλα να ανασυνταχθούν και το σκάνε για να σωθούν.

Γίνονται θρασείς όταν βλέπουν πως νικάνε, αλλά δειλιάζουν όταν βλέπουν πως χάνουν. Επειδή πιστεύουν πως όλα, ακόμα και τα κακά, έρχονται από τον Θεό, αν τους συμβεί κάτι αντίξοο, μια που το έχει -λένε- ορίσει ο Θεός, δεν αντιστέκονται αλλά τα παρατάνε μόλις χτυπηθούν.

Είναι και υπναράδες, και γι αυτό φοβούνται τον νυχτοπόλεμο και τα στρατηγήματα που γίνονται σε αυτόν, ειδικά όταν βρίσκονται σε εχθρική χώρα. Γι αυτό, τη νύχτα, ή καταφεύγουν σε οχυρό μέρος ή περιφράσσουν καλά το στρατόπεδό τους, για να μην φοβώνται τις νυχτερινές επιθέσεις.

Σχηματίζουν παραλληλόγραμμη επιμήκη παράταξη, για να είναι πιο ασφαλής και να μην διαλύεται εύκολα. Την ίδια παράταξη έχουν και στη μάχη και στην πορεία. Ως επί το πλείστον μας μιμούνται και στα άλλα σχήματα παρατάξεων, παίρνοντας μαθήματα από όσα έπαθαν από εμάς.

Σταθεροί και ενεργοί παραμένουν στην παράταξη, είτε τους χτυπάνε με ορμή οι εχθροί είτε προσποιούνται αναβολή. Σταθερά και μακρόθυμα υπομένουν τις βολές όσο σκληρές και να είναι, και μόλις δουν πως οι εχθροί χάνουν την ορμή τους, τότε σηκώνονται και πολεμάνε γερά.
Αυτό δεν το κάνουν μόνο στην ξηρά, αλλά και στις ναυμαχίες που γίνονται χέρι με χέρι από τα πλοία. Κάνουν σύσκουτο (τείχος ασπίδων) και αντέχουν μέχρι να εξαντληθούν όσοι τους ρίχνουν, και μετά σηκώνονται απότομα και αρχίζουν μάχη σώμα προς σώμα. Γι αυτό πρέπει να αντιμετωπίζονται με εξυπνάδα.

Μάθαμε, από τις αναφορές των στρατηγών μας και από όσα αναφέρθηκαν στους προηγούμενους βασιλιάδες, και από όσα ακούσαμε από τον δικό μας θειότατο πατέρα, που εκστράτευσε πολλές φορές εναντίον τους, πως χρησιμοποιούν έξυπνα τις πολεμικές μεθόδους κάθε λαού αν τις κρίνουν κατάλληλες.

Δεν αντέχει όμως αυτό το έθνος τα κρύα, τον χειμώνα και τις βροχές. Έτσι σε αυτόν καιρό συμφέρει να τους πολεμάμε παρά στην καλοκαιρία. Άλλωστε και τα τόξα τους αχρηστεύονται από την υγρασία, και το σώμα τους ατονεί από το κρύο. Είναι πολλές οι φορές που όταν έκαναν επιδρομές, τους έπιασε τέτοιος καιρός, και τότε τους εξόντωσαν οι Ρωμιοί.

Απολαμβάνοντας λοιπόν την καλοκαιρία και την ζεστή εποχή, τότε μαζεύονται, ειδικά το καλοκαίρι, και ενώνονται με τους ντόπιους της Ταρσού και των Αδάνων και των άλλων πόλεων της Κιλικίας και κάνουν επιδρομές στους Ρωμιούς.

Τότε να τους χτυπάμε, και ειδικά τον χειμώνα, όταν βγαίνουν για λεηλασία. Αυτό θα γίνει όταν ο στρατός μας παραμένει κάπου κρυμμένος, και μόλις αντιληφθεί τη έξοδό τους, τους χτυπήσει. Έτσι εξοντώνονται, και όχι όταν είναι όλοι μαζί παραταγμένοι και έτοιμοι για μάχη.

Πολλές φορές είπαμε πως είναι σφάλμα να ριψοκινδυνεύουμε ανοιχτή μάχη, ακόμα και όταν νομίζουμε πως είμαστε πολύ περισσότεροι από τους αντιπάλους. Τι φέρνει η τύχη, κανείς δεν ξέρει. (το γαρ της τύχης αόρατον) ⁴

Οι Σαρακηνοί μαζεύονται όχι με επιστράτευση, αλλά με δικιά τους πρωτοβουλία, οικογενειακώς (“πανοικεί”, σαν φυλές;) οι μέν πλούσιοι για να πεθάνουν για την δόξα της πατρίδας, οι δε φτωχοί για να πάρουν λάφυρα. Και όπλα τους δίνουν οι ομόφυλοι, άντρες και γυναίκες, και χρήματα δίνουν για εξοπλισμό των στρατιωτών όσοι δεν μπορούν να πολεμήσουν λόγω ασθενείας. Αυτά, τα κάνουν οι Σαρακηνοί, που τους λέμε βάρβαρους και άπιστους...

Οι Ρωμιοί λοιπόν, όχι μόνο ετούτα πρέπει να κάνουν, αλλά και να είναι γενναίοι και πρόθυμοι, και να πολεμάνε στο πλευρό όσων εκστρατεύουν εναντίον όσων βλασφημούν τον Βασιλέα των πάντων Χριστό, τον Θεό μας. Όλοι πρέπει να ενισχύουν όσους πολεμούν γι Αυτόν εναντίον των Εθνών, και με όπλα, και με δωρεές, και με προπεμπτικές ευχές, αλλά και κάτι παραπάνω να κάνουν. Να φροντίζουν τις ανάγκες των σπιτιών όσων πολεμάνε με ανδρεία και προθυμία, και αν κάτι λείπει στον στρατό, είτε άλογα, είτε εφόδια, είτε πανοπλίες, να τα προσφέρουν με κοινή συμμετοχή και οργάνωση. ⁵

Αν γίνουν αυτά, και επειδή ο στρατός μας είναι πολλαπλάσιος, και αν έχει εξοπλιστεί καλά όπως είπαμε, και μάλιστα όταν οι επίλεκτοι, οι γενναιότεροι και ανδρείοι δεν στερούνται από τα απαραίτητα, ⁶ σύν Θεώ εύκολα θα παίρνει τη νίκη από τους Σαρακηνούς.

Με τον οπλισμό, με τα πολλά βέλη και τόξα μάλιστα, ⁷ και με τους αριθμούς μας, και με την ανδρεία μας, και με τα κατάλληλα στρατηγήματα και τεχνάσματα, μια που είμαστε Ρωμιοί που πολεμάμε βαρβάρους, και έχουμε και την συμμαχία του Θεού, εύκολα θα τους νικήσουμε.

.......

Πρέπει, όποτε κάνουν καταδρομή για να ληστέψουν, να τους στριμώχνουμε στα στενά περάσματα του όρους Ταύρου και μάλιστα όταν επιστρέφουν κατάκοποι, και πιθανά κουβαλάνε μαζί τους λεία ή ζώα που έκλεψαν. Πρέπει να ανεβαίνουν σε υψώματα οι τοξότες και οι σφενδονιστές και να τους ρίχνουν, να τους χτυπάει και το ιππικό, αν χρειαστεί, και να στήνονται και ενέδρες, και άλλα στρατηγήματα, ή να κυλιώνται βράχοι από τους γκρεμούς, ή να φράζεται ο δρόμος με κορμούς δέντρων, και τέλος πάντων, οτιδήποτε άλλο κατάλληλο σκεφτεί ο στρατηγός κατά την περίσταση.

Δεν λύνουν την παράταξή τους ακόμα κι αν κάποιος τους επιτεθεί δυο και τρεις φορές, μέχρι να πάρουν θάρρος και να να ριχτούν σε καταδίωξη των εχθρών, η να δειλιάσουν και να το σκάσουν. Γι αυτό πρέπει η επίθεση εναντίον τους να υποστηρίζεται με τοξοβολία. Να ρίχνουν και οι πίσω γραμμές (σε καμπύλη τροχιά, ψηλοκρεμαστά) και οι μπροστινές (σε ευθεία) Με αυτόν τον τρόπο, θα τοξεύονται τα άλογά τους -που τα λένε φαρία- και οι μαύροι, ή οι άλλοι τοξότες τους, που είναι αθωράκιστοι. Έτσι, για δυο λόγους θα υποχωρήσουν, για να σώσουν τά άλογά τους που τα έχουν ακριβά και τα αποκτούν δύσκολα, αλλά και γιατί σώζοντας τα άλογα, σώζουν και τον εαυτό τους...

Γιατί αν εξολοθρεύονται τα άλογά τους με βέλη, και μάλιστα δηλητηριασμένα, χάνονται και οι καβαλάρηδες, ή αν καταλάβουν πως υπάρχει δηλητήριο, θα φύγουν πριν καν δεχτούν βολή.

Οι περισσότεροι Σαρακηνοί δεν πολεμάνε τόσο πολύ για δόξα και για όνομα, αλλά για το κέρδος. Δεν ξέρουν από καλλιέργειες, ώστε να τρέφονται οι φτωχοί, αλλά από μικροί μαθαίνουν να ζουν με το σπαθί τους. Έτσι, ακόμα και μια μόνη νίκη εναντίον τους, θα γλυτώσει τους Ρωμιούς από πολλές συμφορές, γατί οι άλλοι θα βλέπουν πως όσοι εκστράτευσαν δεν γύρισαν, αλλά τους πενθούν οι δικοί τους.

Οι Σαρακηνοί της Κιλικίας εκπαιδεύουν το πεζικό τους και στον πόλεμο της στεριάς, στα περάσματα του Ταύρου, και της θάλασσας, με τα πλοία τους που τα λένε “κουμβάρια”. Όταν δεν εκστρατεύουν δια ξηράς, βγαίνουν στην θάλασσα, και καταληστεύουν τα παράκτια μέρη. Καμιά φορά και από τη θάλασσα και από την στεριά εκστρατεύουν κατά των Ρωμιών.

Γι αυτό στρατηγέ, πρέπει να πληροφορείσαι με καλούς κατασκόπους τι συμβαίνει, και όταν εκστρατεύουν δια θαλάσσης εσύ να χτυπάς κατά το δυνατόν την περιοχή τους δια ξηράς. Όταν δε εκστρατεύουν δια ξηράς, να στέλνεις μήνυμα στον στρατηγό (του Θέματος) του πλωίμου των Κιβυραιωτών και με τους δρόμωνές του να πέφτεις πάνω στα παραθαλάσσια των Αδάνων και της Ταρσού. Γιατί δεν έχουν τόσο πολύ στρατό που να επανδρώνουν και το στεριανό και το θαλασσινό μέτωπο.

Και η επιτομή της καταστροφής τους είναι αν με αρκετό στόλο και στρατό ξηράς περνώντας τον Ταύρο, με όσους συστρατηγούς χρειάζεται, τους επιτεθείς και τους ερημώσεις την χώρα, αυτών των ληστών, όπως είχε διατάξει παλιά, με θεϊκή έμπνευση, ο πατέρας μας και αυτοκράτωρ Ρωμαίων.

.....

Επειδή τα Ρωμέικα άλογα είναι ασυνήθιστα στις καμήλες και περισσότερο στα τύμπανα, τσινάνε και το σκάνε, και πολλές φορές οι Ρωμιοί τρέπονται σε φυγή εξ αιτίας τους, πρέπει να συνηθίζουν τα στρατιωτικά άλογα, και περισσότερο αυτά της πρώτης γραμμής και των διοικητών, στον ήχο των κυμβάλων και των τυμπάνων, και στην συνύπαρξη με καμήλες, ώστε να μην παραξενεύονται όταν τις βλέπουν.

Κι άλλα να κάνεις, στρατηγέ, όσα μπορέσει κανείς να σκεφτεί, βασισμένος στη μελέτη όσων γράφονται εδώ...

1 Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν οι σύγχρονοι ιστορικοί. Η ευκολία των αρχικών Αραβικών κατακτήσεων εξηγείται από τον ήδη υπάρχοντα πληθυσμό τους σε αυτές τις περιοχές.

2 Ο μόνος πόλεμος που θεωρείται δικαιολογημένος στο Βυζάντιο είναι ο αμυντικός, ο λεγόμενος “Δίκαιος Πόλεμος”, μια φράση που έχει επιζήσει αυτούσια στα Ακριτικά Τραγούδια.

3 Η ομοιότητα τεχνολογίας και εξοπλισμού Βυζαντινών και Σαρακηνών θεωρείται δεδομένη

4 Πρόκειται για βασική αρχή της στρατηγικής των Βυζαντινών. Έτσι, οι δυτικοί ιστορικοί των περασμένων αιώνων τους χαρακτήρισαν “δειλούς”, αλλά η εξέλιξη της Στρατηγικής στην ίδια την Δύση, σήμερα, τους έχει δικαιώσει.

5 Σαφής υπαινιγμός για την αδιαφορία πολλών για την άμυνα του κράτους, και μάλιστα σε σύγκριση με τον πατριωτισμό των Σαρακηνών.

6 Σωστά υπογραμμίζεται η καταλυτική σημασία του σωστού εξοπλισμού και εφοδιασμού του στρατού, πλάι στην γενναιότητα και την προθυμία του.

7 Ο Λέων υπογραμμίζει την μεγάλη αξία των τοξοτών. Αυτό, αν και δική του ιδέα και εμμονή (Κάθε άνδρας πρέπει να έχει τόξο, γράφει αλλού) δεν εφαρμόστηκε στο Βυζάντιο. Την ιδέα πήραν οι Άγγλοι βασιλείς, καθιερώνοντας ειδικό σώμα τοξοτών, ανθρώπων του λαού και όχι ευγενών, με το οποίο κατόρθωσαν να νικήσουν τους Γάλλους ιππότες πολλές φορές κατά τον Εκατονταετή πόλεμο.

Δες και εδώ

Η "Παραδρομή" Ο τρόπος που πολέμαγαν οι Ακρίτες