Η αρπαγή της γυναικός του ακρίτα

Ένα Ακριτικό τραγούδι στην ποντιακή διάλεκτο.

Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Ακρίτας όντες έλαμνεν ’ς σην παραποταμέαν,

Επέγ’νεν κι’ έρ’τον κι’ έλαμνεν την ώραν πέντ’ αυλάκâ,

επέγνεν κι’ έρ’τον κι έσπερνεν εννέα κότâ σπόρον.

Έρθεν πουλίν κι’ εκόνεψεν ’ς ση ζυγονί την άκραν,

σκούται και καλοκάθεται ’ς ση ζυγονί την μέσεν.

-Οπίσ’, πουλίν, οπίσ’, πουλίν, μη τρως την βουκεντρέαν.

Και το πουλίν κελάηδεσεν σαν άνθρωπι’ λαλίαν.

-Ακρίτα μου, ντο κάθεσαι, ντο στέκεις και περμένεις;

το ένοικο σ’ εχάλασαν και την κάλη σ’ επαίραν,

τ’ όλον καλλίον τ’ άλογο σ’ στρών’νε και καβαλκεύν’νε

και τ’ άλλα τα καθέτερα στέκ’νε και χλιμιτίζ’νε.

Ακρίτας παραθύμωσεν, Ακρίτας εθερέθεν.

Κάρφωσεν το βουκέντριν ατ’ και έστεσεν τα βούδια ’τ’.

Όλâ τα όρνâ φοβερίζ’, τ’ όρνâ και τα ρα≤ία,

τους κλέφτες εφοβέριζεν, να μη κλέφ’νε το γίνιν

και τα πουλιά εφοβέριζεν, να μη τρώγ’νε το σπόρον.

Αφήν’ και πάει Ακρίτας ιμ’, ο κρίαρον Ακρίτας,

ευρίκ’ τα πόρτας ανοιχτά, τα παραθύρâ ακλείδâ,

πάει κι ευρήκ’ τους μαύρους ατ’, στέκ’νε και χλιμιτίζ’νε.

-Τσ’ αστράφτει ’ςσην Ανατολήν, να ’βρίεται ’ς σην Δύσιν;

’ς σον Θον έσουν, ναι μαύροι μου, τσ’ εφτάν’ και κοντοφτάνει;

Κανείς, κανείς œ ελάλεσεν, κανείς œ επελογέθεν

και το γιαγούζιν τ’ άλογον λαλεί κι’ απολογάται.

-Ασά κρυφοταΐσματα σ’ εφτάνω, κοντοφτάνω.

Απάν’ σ’ ατό ελάγγε_εν, εχπάστεν κι έ≤’ και πάει.

Βουτσοκοπά τον μαύρον ατ’, να φτάν’ και κοντοφτάνει.

Ακρίτας ιμ’ πριν να προφτάν’, η κόρ’ έρθεν κι εδέβεν.

Ουτζόπουλα επέντεσεν απάν’ ’ς σό σταυροδρόμ’ιν.

-Σον Θον έσουν, ουτζόπουλα, πουθέν χαράν εδέβεν;

-Κάθαν ώραν χαράν δâβαίν’, κάθαν ημέραν γάμος,

άμον τ’ ατώρνον τη χαράν, άλλο χαράν œ εδέβεν,

κάθαν τ®ατ®ίν μαλλίν κρατεί, κάθαν λιθάριν αίμαν.

Βουτσοκοπά τον μαύρον ατ’, να φτάν’ και κοντοφτάνει.

Ακρίτας ιμ’ œ επρόφτασεν, η κόρ’ έρθεν κι εδέβεν.

Επήγεν κι εταγιάνεψεν ’ς ση Δέβας το γεφύριν.

Εκεί κάθουνταν Έλλενοι, ατόναν φοβερίζνε.

-Δεβάστε με, ναι Έλλενοι, τη Δέβαν ας δâβαίνω,

ο μαύρον εν’ νέον πουλάρ’, χωρίς ταΐν œ μένει,

η κάλη μ’ νέον κόρασον, χωρίς εμέν œ στέκει.

(Τον θάνατόν ατ œ νουνίζ’, την κάλην ατ’ θυμάται).

Αν κρούω και σκοτώνω σας, θα λέγ’ν εμέμ φονέαν

Κι’ αν œ σκοτώνω σας εγώ, θα λέγ’νε, εφοβέθεν,

καλλίον œ σκοτώνω σας κι’ ας λέγ’νε εφοβέθεν.

Κλώ®κεται συρ’ τον μαύρον ατ’ και ’ς σο βαθύν λιμνίτ®ιν,

βουτσοκοπά τον μαύρον ατ’, να φτάν’ και κοντοφτάνει.

Επήγεν κι εταγιάνεψεν και ’ς σου Καστρί’ την πόρταν,

ο μαύρον εχλιμίτιξεν κι’ ο Κάστρον όλ’ εσείεν.

Η κόρ’ επαραγνώριξεν, είπεν: Έρθεν Ακρίτας.

-Ανοίξετέ με, ναι πορτάρ’, ανοίξτε κι’ ας εμπαίνω,

ο μαύρον νέον πουλάριν εν’, χωρίς ταΐν œ μένει,

η κόρ’ νέον κόρασον εν’, χωρίς εμέν œ στέκει.

Ένοιξαν άτον οι πορτάρ’, εμπαίν’ απέσ’ Ακρίτας.

Άλλοι σκαμνία δίγ’ ν άτον, άλλοι καυκίν απλών’νε

Και σο σκαμνίν ατ’ κάθεται και το καυκίν επαίρεν.

-Για σους, για σους Ακρίτα μου και μη πολυλογίζεις,

αδά μεγάλον στράτεμαν, εσέναν κυνηγάει.

Έσυρεν το σπαθίτ®ιν ατ’ ασ’ σο χρυσόν θεκάριν,

≤ίλιους μπροστά τ’ εσκότωσεν και μύριους από πίσω,

άλλα τρακόσιους Βάραγγους ’ς ση Δέβας το γεφύρι.

Επαίρεν την κόρ’ κι έφυεν εννέα πουρνοβράδια,

έβγαλεν ασόν κόλφον ατ’ απ’ όλα τα γεννέας.

-Για φα, κόρη, για φα, κόρη, κιοζέτεψον τα στράτας.

Ακρίτας επεκούμπιßεν, έναν ύπνον επαίρεν.

Η κόρ’ τερεί το πέραν κιαν, φουσάτον κατηβαίνει,

εντρέπεται να λέει ατον, φουσάτον κατηβαίνει.

Τα δάκρâ τ’ ς εκατήβαιναν σ’ Ακρίτα την καρδίαν.

Εγνέφιξεν κι’ Ακρίτας μου ασ’ σο γλυκήν τον ύπνον.

-Κόρη, εκείν’ που έρχουνταν, κανέναν œ εγνωρίζεις;

-Μπροστά που έρτ’ ο καβαλάρ ’τς, ομäζ’ να εν’ ο κύρη μ’

κι εκείν’ οι μαύροι αλογάν ατ’, ομäζ’ν να είν’ τα’ αδέλφâ μ’

κι’ εκείνε η γερανόφορος, ομäζ’ να εν’ η μάννα μ’.

Λεξιλόγιο

έλαμνεν = όργωνε,

κότια, ενικ. κότ’ = μέτρο βάρους (16 οκάδες),

ζυγονί = ζυγού (ενικ. ζυγόν’),

βουκεντρέαν = βουκεντριά (βουκέντρ’ = ράβδος με κέντρον),

καθέτερα = κατώτερα, λιγότερο άξια,

γίνιν = ινί (το μυτερόν σημείο στο αλέτρι),

ακλείδια = ακλείδωτα, ανοιγμένα,

γιαγούζιν = αυτό που έχει μαύρο στιλπνό χρώμα (νεαρό),

ελάγγεψεν = πήδησε,

ουτζόπουλα = πουλιά πετούμενα,

ατώρνον = τωρινό, σημερινό,

τσατσίν = λεπτό και ξερό κλαδί θάμνου, φρύγανον,

εταγιάνεψεν = έφτασε, κατέφτασε,

Δέβας = της Διάβασης (ονομαστή θέση γεφυριού),

ταίν = τροφή ζώου,

καυκίν = ποτήρι κεράσματος,

βάραγγους = ξένους μισθοφόρους, (φρουροί στα ανάκτορα ή σύνορα),

γεννέας =είδη, ποικιλίες,

κιοζέτεψον = κοίταξε, έλεγξε, φύλαγε,

εγνέφιξεν = ξύπνησε,

γερανόφορος = ντυμένη στα γαλάζια.

Πηγή εδώ

Σχόλια Δημήτρη Σκουρτέλη

Τυπική η αναφορά στον όρο "Ελληνας", που εδώ σημαίνει "Γίγαντας", μια που οι μεσαιωνικοί άνθρωποι πίστευαν πως έτσι ήταν οι αρχαίοι Έλληνες.

Οι Βάραγγοι ήταν μισθοφόροι σωματοφύλακες του Αυτοκράτορα. Εδώ έχουμε υπαινιγμό για κάποια εξέγερση των Ακριτών των συνόρων κατά της Αυτοκρατορίας.

Το τέλος του ποιήματος δεν ανήκει στη υπόθεση, Προέρχεται από το τραγούδι όπου ο Διγενής κλέβει την γυναίκα του και τον καταδιώκει η οικογένειά της.

Το "κρυφοτάισμα" που αναφέρεται, εξηγείται σε άλλα τραγούδια. Ο Ακρίτας δεν περιποιόταν πια το γέρικο άλογο, αλλά το έκανε κρυφά η γυναίκα του, και γι αυτό τώρα το άλογο είναι πρόθυμο να την σώσει.