Στοιχεία του ακριτικού έπους στην ιστορία του Συμεών του Μάγιστρου.

9ος αιώνας. Ο Αυτοκράτορας λέει τον “άρτο” “ψωμί” και ο Ακρίτας είναι πια τοπωνύμιο...
Από τις πρώτες μαρτυρίες για την γέννηση της Δημοτικής και τα Ακριτικά Έπη.

Συμεών ο Μάγιστρος.

(μετάφραση: Δημ. Σκουρτέλης)

Ο Μιχαήλ και ο Βασίλειος ο Α

“Αλλά θα πω γι αυτόν [τον εικονομάχο αυτοκράτορα Μιχαήλ τον Γ΄] και κάτι άλλο, ακόμα χειρότερο, που όχι μόνο δεν είναι αξιοπρεπές, αλλά και ξένο από κάθε βασιλική αξία. [σχόλιο: Δηλαδή ορισμένα αναξιοπρεπή ταιριάζουν με την βασιλική αξία;]

Είχε υιοθετήσει το γιο ενός γύναιου, και την είδε, ενώ πήγαινε καβαλάρης, να βγαίνει από το λουτρό κρατώντας ένα καλάθι. Τότε πέζεψε, και έστειλε τους άλλους [την βασιλική σωματοφυλακή, ίσως και τους αξιωματούχους που τον συνόδευαν] στο Παλάτι, και αφού μάζωξε κάτι ανθρωπάκια μυστήρια και ανήθικα, έφυγε μαζί με τη γυναίκα, παίρνοντας το καλάθι από τα χέρια της.

Και είπε: “Άντε καλέ, πάρε θάρρος. Θα με φιλοξενήσεις στο σπίτι σου, γιατί θέλω να φάω ακοσκίνιστο ψωμί και ασβεστοτύρι.” [φέτα] {ψωμοῦ πιτυρώδους καὶ ἀσβεστοτύρου ἐπιθυμοῦντα} Φαίνεται πως επειδή είχε δώσει στον άντρα της 50 χρυσά νομίσματα, πίστευε πως η γυναίκα ήταν ιδιοκτησία του. Βλέποντας αυτά τα παράξενα, η γυναίκα απόρησε, και επειδή δεν έκανε τίποτα, ο ίδιος ο Μιχαήλ πήρε την ακόμα βρεγμένη πετσέτα της [από το λουτρό] και την άπλωσε για τραπεζομάντηλο στο σκαμνί (γιατί ούτε τραπέζι δεν είχε) και αφού της πήρε τα κλειδιά, τα έκανε όλα ο βασιλιάς, έκανε τον σερβιτόρο, τον μάγερα, τον καλεσμένο, βγάζοντας ότι είχε και δεν είχε το φτωχικό της ντουλάπι.

Έφαγε κι αυτή μαζί του στο ίδιο τραπέζι [πράγμα ασύνηθες τότε] και μετά [ο Μιχαήλ] γύρισε αμέσως στο Παλάτι πεζός.” ¹

Όσα είναι σε αγκύλες [ ] είναι σχόλια του μεταφραστή. Οι παρενθέσεις ( ) είναι του συγγραφέα.

Αχ αυτή η Δημοτική, η “μαλλιαρή”...

Κακή αρχή που έκανε, με ασεβείς εικονομάχους, γύναια, μυστήρια ανθρωπάκια του υποκόσμου και σπίτια που δεν είχαν ούτε τραπέζι...

Αλλά και με έναν κοτζάμ Αυτοκράτορα...

Στη συνέχεια μαθαίνουμε πως ήδη η λέξη “Ακρίτας” είναι το όνομα μια αγοράς στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό σημαίνει πως τα Ακριτικά τραγούδια ήταν ήδη μια πολύχρονη παράδοση και είχαν διαδοθεί πολύ μακρύτερα από τα σύνορα, πιθανά σε όλη την Αυτοκρατορία και πέρα από αυτήν.

“καὶ εὐθὺς ὑποστρέφουσι πρὸς τὴν πόλιν. ἐλθόντων δὲ αὐτῶν κατὰ τὸ ἐμπόριον τοῦ Ἀκρίτα, μοναχός τις ἐφ' ὑψηλῆς τῆς πέτρας ἐπεφώνει μεγάλως τῷ βασιλεῖ”

Βρίσκουμε και έναν “απελάτη” να “εργάζεται” συμμετέχοντας με διαταγή του Βασίλειου Α στην δολοφονία του Μιχαήλ. Άγνωστο αν πρόκειται για ληστή των συνόρων που είχε καταλήξει στην Πρωτεύουσα, ή -το πιθανότερο- αν ο όρος είχε γενικευθεί ήδη.

“ἐν τούτῳ ἔξυπνος γίνεται ὁ βασιλεύς, καὶ παρευθὺ Ἰωάννης ὁ Χάλδος κόπτει τὰς χεῖρας αὐτοῦ. ὁ δὲ ἀπελάτης Ἰακωβίτζης τὸν Βασιλισκιανὸν ξίφει τρώσας ἔρριψεν ἀνωκάτω.”

Ο Μιχαήλ Γ κάνει τον αρματοδρόμο...

Οι περιγραφές των κήπων του Αυτοκράτορα Θεόφιλου θυμίζουν τις περιγραφές των παλατιών του Διγενή (που οι ερευνητές συνήθως ανάγουν στην... αρχαία γραμματεία)

“καὶ ἐλθὼν μέχρι τοῦ Βρύα προσέταξε παλάτιον οἰκοδομηθῆναι καὶ παραδείσους φυτευθῆναι καὶ ὕδατα ἀγαγεῖν” [και στη συνέχεια ο αυτοκράτορας επευφημήθηκε από τον λαό.]

Αλλά και οι παπαγάλοι του παλατιού του Διγενή βρίσκονται και στην βασιλική αυλή:

“ἦν τι ζῷον πτηνὸν ἐν ταλάρῳ πλεκτῷ κατὰ τὰ βασίλεια αἰωρούμενον, μιμηλὸν καὶ πολύφωνον, ὃ ψιττακὸς ὀνομάζεται, ὅπερ εἴτε πρός τινων διδαχθὲν εἴτ' ἄλλως πως πολλάκις "αἲ αἲ κύριε Λέων" ἐφθέγγετο.”

(Στα δημοτικά: “Πάντα να ζει ο Ακρίτας”)

Έχουμε και μαρτυρίες για άντρες με υπερφυσική δύναμη που λυγίζουν σίδερα...

“Παρεγένετο δὲ ἐν τῇ πόλει καὶ Ἀσώτιος, ἀνὴρ ἐπὶ ῥώμῃ ὀνομαστότατος, υἱὸς ὢν τοῦ ἄρχοντος τῶν ἀρχόντων· ὅν φασι σιδηρᾶν ῥάβδον ἐκ τῶν ἄκρων ἑκατέρων κρατοῦντα ταῖς χερσὶ τῇ ὑπερβαλλούσῃ ἀλκῇ διακάμπτειν καὶ πρὸς τὸ κυκλικὸν σχῆμα μεταγαγεῖν, τῆς ἀντιτύπου τοῦ σιδήρου φύσεως τῇ βίᾳ τῶν χειρῶν ὑπεικούσης. “

Και για Σαρακηνούς που συμμαχούν ομαδικά με το Βυζάντιο, όπως ο πατέρας του Διγενή και οι άντρες του:

”Ἔρχονται πρέσβεις ἀπὸ Μελιτηνῆς, καὶ μετ' αὐτῶν καὶ ὁ στρατηγὸς αὐτῶν Ἀπαλάσαθ. καὶ ὑποδεχθέντες παρὰ Ῥωμανοῦ μετὰ τῆς προσηκούσης τιμῆς, σύμφωνά τε εἰρήνης ποιήσαντες, ὑπέστρεψαν εἰς τὰ ἴδια, καὶ ἔκτοτε συνεστρατεύοντο Ῥωμαίοις κατὰ τῶν ὁμοφύλων Σαρακηνῶν, καὶ ἐν τοῖς ἐπινικίοις συνήρχοντο τοῖς Ῥωμαίοις ἐν τῇ πόλει, αἰχμαλώτους ἄγοντες Ἀγαρηνούς· ὅπερ ἦν θαυμαστὸν καὶ παράδοξον καὶ δεῖγμα τῆς τῶν ἀθέων Ἀγαρηνῶν δυστυχίας. “

Και μια καταδίωξη στις “Πύλες της Συρίας” που μοιάζει με το αντίστοιχο απόσπασμα από το “Άσμα του Αρμούρη”...

Ο στρατηγὸς Μανουὴλ, πέφτοντας σε δυσμένεια:

“λάθρα τῆς πόλεως ἐξελθὼν μέχρι Πυλῶν καὶ τοῖς δημίοις ὀχήμασιν ἐπιβὰς ἀπῆλθε φυγὰς μέχρι τῶν κλεισουρῶν Συρίας, τὰς τῶν ἵππων ἰγνύας ἐκκόπτων.”

Βλέπουμε λοιπόν πόσα από τα στοιχεία του Ακριτικού έπους προέρχονται από πραγματικά γεγονότα, αλλά κυρίως, το ότι ο Ακριτικός κύκλος και η Δημοτική γλώσσα είχαν περάσει από τον 9ο αιώνα ήδη, μέσα στα τείχη της ίδιας της Πόλης...

Νόμισμα του Μιχαήλ Γ.

1Ἀλλὰ καὶ τούτου ἕτερόν τι διηγήσομαι χαλεπώτερον, οὐ μόνον ἐκπῖπτον τοῦ πρέποντος, ἀλλὰ καὶ τῆς βασιλικῆς ἀξίας ὅτι μάλιστα ἀλλότριον. γυναίῳ τινὶ ἧς τὸν παῖδα υἱοθετησάμενος ἦν, ἐκ βαλανείου ἐρχομένην καὶ τὴν ἑαυτῆς κάλπην ἐπὶ χεῖρας ἐχούσῃ συναντήσας τοῦ ἵππου ἀπέβη, καὶ τοὺς μὲν ἄλλους κατὰ τὰ ἀνάκτορα ἀπέστειλεν, ἀκόλαστα δὲ καὶ μυστικὰ ἀνδράρια ἑταιρισάμενος ἀπῄει μετὰ τῆς γυναικός, τὴν κάλπην τῶν ἐκείνης χειρῶν ἀναλαβών. καὶ "ἄγε δή, ὦ γύναι, θαρροῦσα" ἔλεξεν "ἐμὲ κατὰ τὸ σὸν οἴκημα ὑπόδεξαι, ψωμοῦ πιτυρώδους καὶ ἀσβεστοτύρου ἐπιθυμοῦντα," τάχα που ἀπὸ τῶν νʹ νομισμάτων, ἅπερ δέδωκε τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς, ὑπολαμβάνων τι κεκτῆσθαι ταύτην. ἐπὶ δὲ τῷ ξένῳ τούτῳ θεάματι ἡ γυνὴ ἐκπλαγεῖσα, ἐπεὶ καὶ πάντων ἐν ἀπορίᾳ ἦν, αὐτὸς ὁ Μιχαὴλ τὸ σαβάνον αὐτῆς ἔτι διάβροχον ὂν ἀντὶ μεσσαλίου τῷ σκάμνῳ ἐπέθετο (οὐ γὰρ εἶχεν τράπεζαν), τήν τε κλεῖδα ἀφελὼν αὐτῆς ἦν τὰ πάντα ὁ βασιλεύς, τραπεζοποιὸς μάγειρος δαιτυμών. ἐκβαλὼν δὲ ἅπερ εἶχεν τῆς πενιχρᾶς ἐκείνης ἡ κιβωτός, συνειστιᾶτο ταύτῃ καὶ συνεδείπνει, κἀκεῖθεν βάδην αὖθις ἀπῄει πρὸς τὰ ἀνάκτορα.

Πηγή εικόνων: Βικιπαίδεια.