Ο Πτωχολέων -ένα βυζαντινό ποίημα

Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Ο Πτωχολέων (λέξη που αφορά το κεντρικό πρόσωπο, μα τη βρίσκουμε μόνο σε ένα από τα χειρόγραφα) γνωστός και με τον τίτλο:

«Περί του γέροντος του φρονίμου, Μουτζοκουρεμένου»

είναι ένα ανώνυμο δημώδες ποίημα σε σπάνιο, ακόμα, κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, ανομοιοκατάληκτο τροχαϊκό οκτασύλλαβο.

Είχε γνωρίσει αξιοσημείωτη χειρόγραφη διάδοση. Είναι ένα από τα σπάνια δημιουργήματα του προφορικού, λαϊκού λόγου της Βυζαντινής εποχής που οι τότε λόγιοι “καλαμαράδες” (αυτοαποκαλούνται “γραφιάδες” σήμερα) καταδέχτηκαν να καταγράψουν, “κατεβαίνοντας” από τα πνευματικά τους... ύψη.

Δείγματα όπως ο Πτωχολέων, ο Πτωχοπρόδρομος, ο Αρμούρης, που κατά τύχη σχεδόν καταγράφτηκαν από την τότε λόγια διανόηση, (δες εδώ) ενώ τα μισούσε θανάσιμα, αρκούν για να αποδείξουν πως η κατά 99% χαμένη, προφορική λαϊκή δημιουργία του Βυζαντίου ήταν η πλουσιότερη του Μεσαίωνα.

Ο Πτωχολέων αφηγείται τη φιλοσοφική, διδακτική και τολμηρή ιστορία ενός γέρου με διορατικό χάρισμα. Για να αποφύγει την φτώχεια, το χρησιμοποιεί και γίνεται απαραίτητος στον Αυτοκράτορα. Μέχρι που και αυτός να βρεθεί στο στόχαστρο του γέρου...

Ο Πτωχολέων ανήκει σε ένα διεθνές πλαίσιο ανάλογων διηγήσεων, και παρά την έμμετρη μορφή του, θα τον κατατάσσαμε στα Παραμύθια, ή τους Διδακτικούς Μύθους. Φυσικά, δεν θυμίζει σε τίποτα τα σημερινά διασκευασμένα (μάλλον διαστρεβλωμένα) “παραδοσιακά παραμύθια” που έχουν αποστειρωθεί από διάφορους αυτόκλητους παιδαγωγούς που θέτουν εαυτόν υπεράνω Παραδόσεως.

Το αρχικό Παραμύθι ήταν, όπου χρειαζόταν, και αθυρόστομο, και σκληρό, και δεν απευθυνόταν μόνο σε παιδιά.

Τα παιδιά, όμως, που το άκουγαν έμπαιναν ομαλά στον κύκλο της ζωής, χωρίς να χρειαστεί η σημερινή απότομη μετάβαση από τον δήθεν “παραμυθένιο” κόσμο στον πραγματικό...

Επένετον: Πένομαι, είμαι φτωχός, φτωχαίνω

Βυζαντίς: Το αρχαίο όνομα της Κωνσταντινούπολης

Φόρος: Η κεντρική αγορά

Πολιτική: Κατά λέξη, γυναίκα της πόλης,
δημόσια, δηλαδή πόρνη 

Μάγκιπος: Φούρναρης, αρτοποιός
Κατσίβελος: Γύφτος