The Horse Charge

15th Century fighting demonstration

Βυζαντινή δημοτική ποίηση. Η ρίζα του Νέου Ελληνισμού

Από τα ψηφιδωτά του Μεγάλου Παλατίου της Κωνσταντινούπολης

Για την Βυζαντινή Δημώδη παράδοση.

Πρόλογος στην έκδοση των ποιημάτων του Σπανέα, του Πτωχοπρόδρομου, των “ιπποτικών” ποιημάτων και των “Τρωικών” μεσαιωνικών αφηγημάτων. 

Δ. Ι. Μαυροφρύδης (αποσπάσματα) 1866

“Τώρα δύναται τις να είπη: /.../ διατί να δαπανηθεί τόσος κόπος /../ εις έκδοσιν τοιούτων αθλίων ψελλισμάτων της αθλίας χυδαίας Μούσης των σκυθρωπών τούτων αιώνων; /../

Κυριωτάτη αξία των οιωνδήποτε τούτων μνημείων είναι αυτό τούτο, ότι είναι μνημεία της κατ΄ εκείνους τους αιώνας καταστάσεως της γλώσσης του ελληνικού έθνους κατά την νεωτάτην φάσιν της, την ρωμαίικην ή νεοελληνικήν. /../

Οι τότε προπάτορές μας, οι αμαθείς, ναι, οι δυστυχείς και άθλιοι, αλλ' όμως προπάτορες ημών, εγγύτεροι των λαμπρών και πολυυμνήτων εκείνων Μαραθωνομάχων και Σαλαμινομάχων και Μηδοκτόνων.

Ούτοι λοιπόν οι εγγύτεροι εν όλη τη δυστυχία των είχαν και αυτοί γραμματολογίαν τινά καθ' εαυτούς δημοτικήν, χωριστήν από την σχολαστικώς αττικίζουσαν και εν γένει αρχαΐζουσαν των συγχρόνων γραμματισμένων. *

Ότι η γραμματολογία αύτη ήτο κυρίως ποιητική, τ. έ. έμμετρος, /.../

Ότι η γραμματολογία αύτη ποικίλας μεν υποθέσεις ελάμβανεν, αρχαίας και νεωτέρας, μυθικάς και ρωμαντικάς και ηθικάς, ποικίλως δε κατά την εσωτερικήν ιδέαν, όχι το εξωτερικόν, μετρικόν είδος τας διεχειρίζετο.” **

------------

* Οχι μόνο των σύγχρονων, αλλά και των τότε, δηλαδή των Βυζαντινών αρχαιόπληκτων. Δείτε την γνώμη τους για τα δημοτικά εδώ

** Δηλαδή, το περιεχόμενο κυριαρχούσε στην μορφή, δεν επεδίωκαν τέλεια στιχουργία. 

Φυσικά δεν πρόκειται για μετάφραση,
αλλά διασκευή της Ιλιάδας, καθώς και συμπίλημα
διάφορων σχετικών αφηγήσεων

Δείτε και εδώ

ΙΛΙΑΔΑ, Π 102 κ. έ.

Κι ο Αίαντας που τον ζόριζαν τα χτυπήματα, δεν άντεχε άλλο.

τον γονάτιζε η θέληση του Δία και οι λυσσασμένοι Τρώες που του ΄ριχναν.

Γύρω απ’ τους κροτάφους του το λαμπερό του κράνος

αντιβούιζε απ’  τα χτυπήματα, γιατί τον χτυπάγανε ασταμάτητα

πάνω στα καλοφτιαγμένα αφάλια. Κι ο αριστερός του ώμος μούδιασε

να σηκώνει συνέχεια την λαμπρή ασπίδα του.

Μα όσο και να του ρίχνανε οι γύρω του, αυτός κράταγε.

Τον έπνιγε το βαρύ λαχάνιασμα, και απ το κορμί του

ποτάμι έτρεχε ο ιδρώτας, κι ανάσα δεν μπόραγε να πάρει.

Το ‘να κακό πάνω στ΄ άλλο ερχόντανε…

Η Βυζαντινή Ιλιάδα

Εχουμε αλλού γράψει (δες εδώ) για τις φράγκικες μεσαιωνικές διασκευές της Ιλιάδας, που οι περισσότερες ήταν φιλοτρωικές. Σε αυτές οι Ομηρικοί ήρωες περιγράφονται σαν δυτικοί ιππότες
Η Βυζαντινή απάντηση δεν άργησε... Να ένα δείγμα, έργο ανώνυμου:
(οποιαδήποτε σχέση με την πραγματική Ιλιάδα είναι απλά... συμπτωματική)

Και τότε Έκτωρ και Αχιλλεύς οι δυο συναπαντιώνται
όπου τίποτε ουκ αμελούν απαί τον θάνατό τους
τα κονδάρια έριψαν, βάνονται εις τα σπαθία
μέγαν καιρόν εκόπτοντο οι δυο καλοί στρατιώται
τον Έκτορα εδώκασιν ένα καλόν κονδάρι
μετά των δύο του χειρών κρούει τον Αχιλλέα
κακά και τον ελάβωσεν εις το μηρίν απάνω
ο Αχιλλεύς ως ένοιωσεν οτι ένι λαβωμένος
χωρίζεται τον Έκτορα, εξήλθεν του πολέμου
πολλά θλιμμένος λέγω σας πολλά ήτον λαβωμένος
ανεθυμώθη, τίποτε κανείς μηδέν ηρώτα
την πληγήν του εστύψασι και δυνατά την δένουν
πυρ απετά εκ το πρόσωπον, φαίνεται εκ τον θυμόν του
εδά ας φυλάγεται Έκτορας αν θέλει την ζωήν του
κονδάριν απήρεν φοβερό, χονδρό, ακονισμένον
και στρέφεται στον πόλεμον, τον Έκτορα γυρεύει
κάλλιον έχει τον θάνατον παρά να τον εγλύσει
πόλεμος ήτον φοβερός και μέγας υπερ μέτρου
μεγάλην βίαν έπαθον γυρεύοντα ο εις τον άλλον
ο Αχιλλεύς εδιάβανεν. όλοι άδειαν του κάμνουν
φωνή εσηκώθη φοβερά εις όλον το φουσσάτο
ότι Έκτορας εκρέμνισεν Έλληναν βασιλέα
μετά βίας ετράβησεν έξω να τον εβγάλη
το σκουτάριν απόσκεπον είχεν, και παραχρήμα
όθεν έρχεται η φωνή εκεί τρέχει και ο Αχιλλέας
ως είδεν και τον Έκτοραν εχάρηκεν μεγάλως
εις αύτον εκατέβηκεν, κονδαρέαν τον εδώκεν
λουρίκιν ουκ εμπόρεσε αϊλή να τον κρατήσει    λουρίκιν = θώρακας
το συκωτοπλεμμόνιν του έχυσεν απάνω εις την σέλλαν
ως ότου στρέψεις οφθαλμόν εξέψυξεν ο ήρως
εις την γην τον εξάπλωσεν όλον αποθαμμένον



Να και ο θρήνος της Ωραίας Ελένης, που απευθύνεται στον Πρίαμο και την “κυρά 'Κουβά” (Εκάβη) και που την θέλανε τόσοι... “Αμιράδες” (Εμίρηδες) και “Κόντοι” (Κόμητες)

Βασιλείς τόσα πλούσιοι, ευγενικοί αμιράδες
δουκάδες τόσοι ευγενικοί, κόντοι και μεγιστάνοι
οπόυ δι εμέν εχάθηκαν και πως να ζω στον κόσμον;
δι εμέ χήραις εγίνησαν οι αρχόντισσες του κόσμου
ποτέ μην είχα γεννηθεί, μ΄είχα φανεί εις τον κόσμον
δίκαιον να ποικεν Πρίαμος να βάλει να με σφάξουν
ότι δι εμέν χάνεται αυτός και η γενεά του
και τα καλά του τα παιδία, οι λαμπροί καβαλλάροι
κυρά 'Κουβά βασίλισσα, τι κάμνεις εξ εμένα;
ποτέ γυνή ουκ έκαμεν καλλιώτερα παιδία
ωσάν εσύ τα έποικες κυρά μου δέσποινά μου
δι εμένα εθανατώθησαν διατί δεν με σκοτώνεις;

Ζηλωτές...

Τρία ποιήματα του Πισίδη

Ο Γεώργιος Πισίδης είναι ο μεγαλύτερος, ίσως κοσμικός Βυζαντινός ποιητής.
Έζησε την εποχή του Ηρακλείου και εξύμνησε τα πολεμικά του κατορθώματα  σε τρία μεγάλα ποιήματα που παραθέτουμε.
ΕΔΩ

 "Εις την κατά Περσών εκστρατείαν Ηρακλείου"

"Εις την γενομένην έφοδον των βαρβάρων"  

"Ηρακλειάδα"

Πολλοί λένε πως ο Πισίδης έγραψε και τον "Ακάθιστο Ύμνο"

Μια μαρτυρία για την προέλευση των Δημοτικών τραγουδιών

(Η σύγκρουση λαϊκού και λόγιου πολιτισμού στην Ελλάδα)

“Αλλά, προφέροντας δια μιας και το αίσχος και τη γλώσσα, σκαρώνουν κάτι στίχους που μόνοι τους τους λένε “πολιτικούς” ¹ [δεκαπεντασύλλαβους] και νομίζουν πως με ένα μέτρο ομοιόμορφο κάτι κάνουν.

Διατηρούν δυο τόνους, έναν κάπου στη μέση ² και έναν στο τέλος, και είναι εντάξει ο στίχος λένε. Βάζουν τόνους σαν το "ώ γη και ήλιε" στα γράμματα, κάνοντας τα μακρά [φωνήεντα] βραχέα, και αμέσως πετυχαίνουν το μέτρο.

Καλά θα ήταν να γράφαμε με τόνους και όχι με γράμματα. Θα το νικάγαμε το κακό.

Αν κάποιος κάτσει να ψαχουλέψει το κατόρθωμά τους, θα βρει πως το έχουν αντιγράψει από τις γυναικούλες της Ιωνίας. ³ Με αυτόν τον ρυθμό αυτές θρηνούν τους νεκρούς που κηδεύουν.

Εγώ, επειδή πρόκειται για ομότεχνους μου που κατασκεύασαν αυτήν την βλασφημία, τόσο σιχαίνομαι, που δεν θα κατηγορήσω καν όποιον τόλμησε να παραφωνήσει με αυτόν τον τρόπο.”

----------------------------

Το γνήσιο κείμενο:
" Αλλά γαρ αισχύνη και γλώττη ταυτί προφέρειν, πολιτικούς τινάς αυτοίς καλουμένους στίχους ποιούσι. μέτρον μεν άπαν εν τούτοις λήτρον ηγούμενοι. τόνους δε δύο περί που τα μέσα και το τέλος τηρούντες, καλώς έχειν τον στίχον φασί. τόνους "ώ γη και ήλιε" προ των στοιχείων εξ ων τα μακρά βραχέα των δ' αύθις το μέτρον τιθέντες. ώσπερ ει τόνοις εγράφομεν και μη γράμμασι και ήδηγε το κακόν εξενίκησεν. εκείνων μεν ουν αν τις επιτωθάζων τω εγχειρήματι, εξ Ιωνικών γυναικαρίων είπεν αυτούς το τοιούτο γε υφελέσθαι. τώδε γαρ τω ρυθμώ κακείνα θρηνεί τους των εκφερομένων νεκρούς. εγώ δε τοσούτου δέω τουτί το βλάσφημον των της αυτής μοι μετεσχόντων τέχνης κατασκευάσαι, ώστε καν επιτημήσαιμι τω τολμήσαντι τι παραφθέγξασθαι κατά τάδε."

Ετυμολογικόν, 657

(από την γραμματική του Μάξιμου Πλανούδη,(13ος αι)

Σημειώσεις

1 Η λέξη “πολιτική”, με την έννοια “δημόσια” σήμαινε και “πόρνη”. Επί της ποίησης, σήμαινε, από τότε, λαϊκή, κοινή ποίηση.

2 Εννοεί την διαίρεση του δεκαπεντασύλλαβου σε δυο ημιστίχια, οχτώ και εφτά στίχων

3 Μια που έχουμε να κάνουμε με αρχαιολάτρη, δεν ξέρουμε αν εννοεί την Μικρασιατική Ιωνία ή την Αττική, την πιο αρχαία. Δεν ξέρουμε καν αν εννοεί τα μοιρολόγια της εποχής του ή τα αρχαία.

Ο Δημήτρης Σκουρτέλης ζωγραφίζει ζωντανά

ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΧΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡ ΝΙΚΗΤΑ

(Απόσπασμα)

Οὐ πολλαὶ δ᾿ ἡμέραι παρήλθοσαν ὕστερον, καὶ λογίζονται τῷ Ἀνδρονίκῳ δευτέρου λόγου καὶ πάρεργα ἀνδροκτασίαι καὶ μάχαι καὶ πόλεμοι καὶ σάλπιγξ ἠχοῦσα τὸ ἐνυάλιον Δεῖμός τε Φόβος τε καὶ Ἄρης βροτολοιγός, καὶ ἔργα πολέμια παρωσάμενος τὰ τῆς Ἀφροδίτης μέτεισιν ὄργια. 

ἡ δὲ Ἑλένην μὲν οὐχ ὑποβάλλει οὐδ᾿ οἷον ὑπ᾿ ὄψιν παρίστησι καθ᾿ Ἑλλάδα καὶ μέσον Ἄργος τὴν οἴκησιν ἔχουσαν καὶ διαχεῖ τῷ κάλλει καὶ ἐκμαίνει πρὸς ἔρωτα καὶ πηγνύει σκάφη καὶ ναύαρχον ἐφίστησι Φέρεκλον, ἐκ γειτόνων δὲ ὂν τὸ τῆς Φιλίππας εἶδος καθυπογράφει καὶ μαστροπεύει τῷ δυσέρωτι Ἀνδρονίκῳ· ἦν γὰρ ἐξ ἀκοῆς ἐρωτόληπτος. 

ῥίψας οὖν τὴν ἀσπίδα καὶ τὸ κράνος ἀποβαλόμενος καὶ τὸν ὅλον στρατιώτην ἀποσεισάμενος πρὸς τὴν ἐρωμένην αὐτομολεῖ, οὖσαν κατὰ πόλιν τὴν Ἀντιόχειαν. ἔνθα καὶ δὴ γεγονὼς καὶ τὴν Ἐρώτων ἀγλαΐαν τῆς Ἄρεος σκευῆς ἀνθελόμενος μόνον οὐκ ἔξαινεν ἔρια οὐδ᾿ ἱστῷ προσανεῖχε καὶ συνεῖρεν ἠλάκατα, ὡς Ὀμφάλῃ πρὶν Ἡρακλῆς τῇ Φιλίππᾳ δουλεύων. ἡ δ᾿ ἄρα ἦν τῆς συναφθείσης τῷ τούτου ἐξαδέλφῳ τῷ βασιλεῖ Μανουὴλ πρώην, οὔπω πάνυ πρώην, θυγατρὸς τοῦ Πετεβίνου ἀδελφή.

Όχι, δεν πρόκειται για αρχαίους Έλληνες
Είναι οι Βυζαντινοί που... μισούσαν την Ελλάδα....
Ο συγγραφέας περιγράφει την εποχή του με στίχους από την Ιλιάδα.

Τι συνέβαινε στους εισηγητές του Μνημονίου τον Μεσαίωνα...

Από τον χρονογράφο Μιχαήλ Γλυκά

Νόμισμα του Μαυρικίου

"Ο στρατηγός του [Αυτοκράτορα] Μαυρικίου παράδωσε ένα Ρωμαίικο στράτευμα, ίσαμε δώδεκα χιλιάδες, στους βάρβαρους, τάχα μου γιατί στασίασε. 

Ο βασιλιάς των Σκυθών, ο Χαγάνος ζήτησε για κάθε ψυχή μισό [χρυσό] νόμισμα, αλλά ο Μαυρίκιος δεν συμφώνησε. 

Έτσι, όλοι εκτελέστηκαν από τους βαρβάρους. 

Γι αυτό και σε κάθε μοναστήρι ο βασιλιάς προσεύχονταν για την αμαρτία του [αυτή]. 

Ερχόμενος από εκεί, έμαθε από τον Μαγιστριανό πως η ψυχή του θα σωθεί, αρκεί να χάσει τον θρόνο του με πόνο και θλίψη. 

Δεν περνά πολύς καιρός και ο Μαυρίκιος βλέπει όνειρο φρικτό. 

Τον ίδιο τον Κύριο είδε, καθισμένο σε θρόνο, να του λέει: 

“Που θες να τιμωρηθείς, εδώ ή εκεί;” 

Και αυτός λέει: 

“Εδώ να τιμωρηθώ θέλω!”

 για να ακούσει: 

“Παραδώστε τον στον τύραννο Φωκά!” 

Ξύπνησε ο Μαυρίκιος και έμαθε πως ο Φωκάς φυλάγονταν στο Δυρράχιο. 

Είχε έρθει στον βασιλιά με το αίτημα να πληρωθούν οι μισθοί των συμπολεμιστών του, είχε φάει πολύ ξύλο, και γύρισε από 'κει που 'ρθε. 

Άξια του φάνηκε αυτή η απόφαση, αν ήταν να παραδοθεί από τον Κύριο σε αυτόν τον άντρα."

Μιχαήλ Γλυκάς, “Χρονογραφία”, κεφ IV, μτφρ. Δ. Σκουρτέλη

Το όνειρο του Μαυρικίου σε γαλλική μικρογραφία.

Βιογραφία του Μαυρικίου

Ο αυτοκράτορας της Ανατολικής Αυτοκρατορίας  Μαυρίκιος (539 - Νοέμβριος 602) βασίλεψε από το 582 έως το 602. Ήταν διακεκριμένος στρατηγός και χρίστηκε διάδοχος του Τιβέριου μια εβδομάδα πριν τον θάνατο του τελευταίου, νυμφευόμενος ταυτόχρονα την κόρη του Αυτοκράτορα. 

Ικανός ηγέτης και διπλωμάτης, αντελήφθη την ανάγκη για ειρήνη με τους Πέρσες ύστερα από σχεδόν δύο δεκαετίες εξαντλητικού πολέμου. Με τον θάνατο του Χοσρόη Α' το 579, διαδέχεται τον τελευταίο ο γιος του Ορμίσδας ο οποίος συνέχισε ανεπιτυχώς τον πόλεμο κατά των Ρωμαίων και απέρριψε προτάσεις της Κωνσταντινούπολης για ειρήνη. Ο Ορμίσδας ανατράπηκε τελικώς το 590 και ο γιος του, Χοσρόης Β', κατέφυγε στο Βυζάντιο για να ζητήσει βοήθεια. Ο Μαυρίκιος, παρά τις αντιρρήσεις της Συγκλήτου, παρείχε βοήθεια και επανέφερε τον Χοσρόη Β' στον θρόνο, για να λάβει ως ανταμοιβή το μεγαλύτερο μέρος της περσικής Αρμενίας και το δυτικό τμήμα της Καυκάσιας Ιβηρίας, ολοκληρώνοντας έτσι επιτυχώς τον πόλεμο που μαινόταν από το 572.

Επί των ημερών του, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Ιωάννης, ο επονομαζόμενος Νηστευτής. Αυτός για πρώτη φορά στην ιστορία θα υιοθετήσει τον τίτλο "Οικουμενικός", γεγονός που θα πυροδοτήσει το μένος του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου. Ο Ιωάννης όμως, υποστηριζόμενος από τον Αυτοκράτορα, δεν υποχωρούσε μπροστά στις αντιδράσεις του Πάπα, με αποτέλεσμα η Εκκλησία να προχωρήσει ένα σημαντικό βήμα προς το Σχίσμα που έμελλε να οριστικοποιηθεί το 1054.

Ο Μαυρίκιος διεξήγαγε επιτυχείς αγώνες κατά των Αβάρων και Σλάβων στα δυτικά, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Βαλκανική. Για την αντιμετώπιση των Λομβαρδών που εισέβαλαν στην Ιταλία πραγματοποίησε διοικητικές μεταρρυθμίσεις, με βασική αυτήν της δημιουργίας των εξαρχάτων της Ιταλίας, με έδρα τη Ραβέννα, και της Αφρικής, με έδρα την Καρχηδόνα, αντί για τις παλαιότερες διοικητικές περιφέρειες των ομώνυμων επαρχιών. Μπόρεσε με αυτόν τον τρόπο να διατηρήσει τον έλεγχο της χερσονήσου, έως έναν βαθμό, ενόσω αυτή κατακλυζόταν από τους Λομβαρδούς. Λέγεται ότι σκόπευε να επαναφέρει το σύστημα της Τετραρχίας προκειμένου η Αυτοκρατορία να ανταποκρίνεται καλύτερα στις προκλήσεις των καιρών.

Σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσε να εξοικονομήσει χρήματα από το δημόσιο ταμείο καθώς, καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του, αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα. Έτσι έλαβε σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως η μείωση του μισθού των στρατιωτών. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός κατά το οποίο αρνήθηκε την εξαγορά με λύτρα 12.000 αιχμαλώτων βυζαντινών στρατιωτών από τους Αβάρους, με αποτέλεσμα τη θανάτωσή τους.

Το 602 διέταξε τα στρατεύματά του να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιά τους βόρεια του Δούναβη, προκειμένου να εξοικονομήσει τα έξοδα της επιστροφής τους στην Κωνσταντινούπολη. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ανταρσία στις τάξεις του στρατεύματος με την ηγεσία ενός χαμηλόβαθμου αξιωματικού (εκατόνταρχου) ονόματι Φωκά. Ο Φωκάς βάδισε κατά της πρωτεύουσας, όπου κατάφερε να συλλάβει τον Μαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει.

Ο Μαυρίκιος είναι επίσης γνωστός για τη συγγραφή ενός εξαιρετικού εγχειριδίου στρατιωτικής τακτικής, του Στρατηγικού, που αποτέλεσε τη βάση της βυζαντινής στρατιωτικής μηχανής μέχρι και τον 11ο αιώνα.

(Από την Βικιπαίδεια)

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από εδώ

Τα άρματα του Νίκου Κουζίνη

Ο φίλος του ιστολογίου Νίκος Κουζίνης φτιάχνει με μεράκι τα όπλα των Ακριτών.
Το Βυζάντιο ζει ανάμεσά μας.