Ο Διγενής

Εργο του Δημήτρη Σκουρτέλη εμπνευσμένο από τα
βυζαντινά κεραμικά με Ακρίτες που βρέθηκαν στην Αθήνα

Το "Στρατηγικόν" του Μαυρικίου

Το "Στρατηγικόν του Μαυρικίου", γραμμένο ίσως από τον Αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602) είναι από τα θεμελιώδη στρατηγικά συγγράμματα του Βυζαντίου. 

Κυρίως, σημαδεύει το οριστικό πέρασμα στο ιππικό, που πλέον γίνεται το κύριο Σώμα του Βυζαντινού στρατού, σε αντίθεση με την "Φάλαγγα" ή την "Λεγεώνα", το βαρύ πεζικό της αρχαιότητας. 

Το Βυζάντιο αφομοίωσε όλα τα διδάγματα των διεθνών εξελίξεων στην πολεμική τέχνη, και βρίσκεται πάντα στην πρωτοπορία. 

Πρόκειται για ένα κείμενο πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι μεταγενέστεροι στρατιωτικοί συγγραφείς του Βυζαντίου, γραμμένο με τρόπο σαφή και επιστημονικό. 

Φυσικά το "Στρατηγικόν" του Μαυρικίου δεν έχει εκδοθεί στα Νέα Ελληνικά, ούτε μπόρεσα να ανακαλύψω κάποια παλιότερη Ελληνική έκδοσή του. 

Υπάρχει μια υπόσχεση έκδοσής του, έστω και διαδικτυακής, Εδώ .

Το ανακάλυψα όμως  (μαζί με τα 'Τακτικά" του Αρριανού) σε μια έκδοση από τον Joannes Scheffer στην Ουψάλα το 1664

(Arriani Tactica & Mauricii Artis Militaris Libri Duodecim, 1664 Joannes Schefferus) 

και σας το παραδίδω. 

Από Εδώ, μπορείτε να το αποθηκεύσετε σε μορφή pdf.

Υποσχέσεις δεν δίνω, όπως δεν έδωσα υποσχέσεις για την "Παραδρομή"...

  


Ελληνικός Διαφωτισμός. 

Μοντεσκιέ, Βολταίρος, Μαρξ και Φρόυντ...

Ποιος χέ τον Μαυρίκιο τώρα..
Κο(έ)λο και ξερό ψωμί!!!

Πως θα καταλάβετε αν είστε άνθρωπος του Μεσαίωνα;

Ζείτε στον Μεσαίωνα; Θέλετε να μάθετε στα σίγουρα;
Απαντήστε στις πιο κάτω ερωτήσεις που διατύπωσαν οι ειδικοί μας Κουροπαλάτες σε συνεργασία με τον Πραιπόζιτο: 

-------------------------------------------------------

1. Βλέπετε εφιάλτες ότι κολλήσατε πανώλη;

2. Θεωρείτε την Γοτθική αρχιτεκτονική πολύ μοντέρνα;

3. Ολο ξεχνάτε ποιος Στρατηγός ανέτρεψε τον τελευταίο Αυτοκράτορα και έγινε Αυτοκράτορας;

4. Πηγαίνετε στον Ιππόδρομο κάθε Κυριακή;

5. Όταν σας μιλάει ένας δουλοπάροικος (σιχαμένοι άνθρωποι)δεν καταλαβαίνετε ούτε λέξη από όσα λέει;

6. Πιστεύετε ότι οι Βούλγαροι έχουν δυο μυτερούς κυνόδοντες;

7. Εχετε μια τάση να διαβάζετε στο φως του λυχναριού;

8. Απεχθάνεστε τις νέες τεχνολογίες, όπως το τόξο Μογγολικού τύπου, και πάντα εμπιστεύεστε το πατροπαράδοτο σκυθικό σας τόξο;

9. Απεχθάνεστε τους Νορμανδούς;

10. Αναρωτιέστε πάντα αν το σπαθί ή το παλούκωμα είναι η καλύτερη απάντηση στους αιρετικούς;

11. Προσθέτετε πάντα Γάρο στο φαγητό σας; (σάλτσα από εντόσθια ψαριών)

12. Φροντίζετε συχνά την γενειάδα σας;

13. Μελετάτε ωροσκόπια και αστρολογία καθαρά για εκπαιδευτικούς λόγους;

14. Όταν επισκέπετεσθε την Εφορία συνήθως προσάγεσθε εκεί δεμένος και δαρμένος;

Εάν έχετε συγκεντρώσει πάνω από 7 «ναι» τότε είστε πολίτης της Αυτοκρατορίας!

Νέο Βίντεο.

Η "Παραδρομή" Ο τρόπος που πολέμαγαν οι Ακρίτες (πλήρες)

Ο ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΔΡΟΜΗΝ [1] ΠΟΛΕΜΟΣ

Η πολεμική μέθοδος των Ακριτών [2]

της Ανατολικής Αυτοκρατορίας

από το μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Περίληψη: Δημήτρης Σκουρτέλης

"Δεν λέω πως προτιμάω να έχω λίγο στρατό, ούτε πως η Παραδρομή είναι η ανώτερη μορφή στρατηγικής, αλλά λέω πως, όταν έχει κανείς λίγο στρατό και δεν μπορεί να αντισταθεί στον εχθρό κατά μέτωπο, με αυτήν  μπορεί να διατηρήσει την χώρα και τον στρατό του άθικτο." 

(Ο ανώνυμος συγγραφέας της Παραδρομής)

Ο στρατηγός Κεκαυμένος μας δίνει μια περίληψη της μεθόδου:

"Αν εκστρατεύσει ο εχθρός στην επαρχία σου και δεις πως πραγματικά δεν μπορείς να του αντισταθείς κατά μέτωπο, μην ντραπείς να τον αποφύγεις αλλά να του ξεγλιστράς ακολουθώντας τον από πίσω ή από το πλάι. Έτσι, διατηρώντας σώες τις δυνάμεις σου, αυτός δεν θα τολμήσει να απλώσει τις δικές του όπως θέλει, ούτε και θα λεηλατήσει την επαρχία σου, γιατί θα τις έχει συγκεντρωμένες. Και αν προσπαθήσει να λεηλατήσει, θα τον βρείς διασκορπισμένο, και αν δεν διστάσεις, θα τον κατακόψεις. Αλλά και να μην τον κατακόψεις, πάλι δεν θα απλωθεί όπως θέλει. 

Κάνοντας αυτά, θα διαφυλάξεις και την επαρχία σου και τον στρατό σου. Αν όμως τον πολεμήσεις με έπαρση, τότε και τον στρατό σου θα καταστρέψεις και ο εχθρός θα λεηλατήσει την επαρχία άφοβα, και η ευθύνη θα είναι δικιά σου, γιατί καλά δεν στρατήγησες. "

("Στρατηγικόν")

Οι "Πύλες της Κιλικίας"
Κύριο σημείο εισόδου των Σαρακηνών επιδρομέων.
Θέατρο αμέτρητων συγκρούσεων
που μόνο τα Δημοτικά τραγούδια θυμούνται

                                                                                                                                                                                                        

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Λίγες μόνο εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα κέντρα του Ισλαμισμού, μια τιτάνια μάχη δίνονταν ανάμεσα στους Σαρακηνούς και το Βυζάντιο. Εκτός από τις μεγάλες εισβολές που κατέγραψε η Ιστορία, οι αψιμαχίες, οι λεηλασίες και οι επιδρομές διεξάγονταν σε ετήσια βάση στα Ανατολικά Σύνορα.

Κανείς δεν θα τις θυμόταν αν δεν σώζονταν το Βυζαντινό στρατιωτικό εγχειρίδιο του συνοριακού πολέμου, η "Παραδρομή"  (=παρακολούθηση) ένας οδηγός για την διεξαγωγή αυτού του ακήρυχτου πόλεμου. Αλλά και αυτό θα είχε αγνοηθεί αν ο λαός δεν θυμόταν μέχρι σήμερα αυτές τις μάχες και δεν τις υμνούσε στα Ακριτικά δημοτικά τραγούδια.

Μέσα από τις σελίδες της "Παραδρομής", που παρουσιάζουμε εδώ σε εκτεταμένη περίληψη και μεταφορά στην Δημοτική,  διαφαίνεται ο αγώνας των ολιγάριθμων, συχνά άσκημα εξοπλισμένων και πολλές φορές εξαθλιωμένων κατοίκων των Ανατολικών Συνόρων, να διαφυλάξουν τις ζωές τις περιουσίες και τις οικογένειές τους από άπονους επιδρομείς, με έναν στρατό ντόπιο, απαρτιζόμενο από αγρότες και κτηματίες, τον λεγόμενο "Θεματικό", όπου η στρατιωτική υπηρεσία προσφέρονταν με αντάλλαγμα την γη που οι ίδιοι οι πολεμιστές καλλιεργούσαν.

 Πάντα λίγοι, πάντα εκτεθειμένοι στον κίνδυνο, και πάντα νικητές, αυτοί οι άντρες διαφύλαξαν όχι μόνο τις περιοχές τους, αλλά και την Αυτοκρατορία και όλη την Δύση από το Ισλάμ για αιώνες. Και το μεγαλύτερο όπλο τους, όπως θα δούμε στις παρακάτω σελίδες, ήταν η εξυπνάδα και η οργάνωσή τους.

    Δημ. Σκουρτέλης                                                                                                 

Ενας πολεμιστής σε βυζαντινό κεραμικό. 
Φορά φολιδωτό θώρακα και  παρόμοιο (σπάνιο) κράνος. Η σαγή του αλόγου, που επεκτεινεται και  στο στήθος του
και μάλλον και πιο κάτω,   και η διακόσμηση στο λαιμό του  
υποδείχνουν πως φορά και αυτό  πανοπλία. 
Πρόκειται για την δεύτερη γνωστή     αναπαράσταση
πανοπλίας αλόγου   σε όλη την  Βυζαντινή τέχνη. 
Η άλλη προέρχεται από την    εικονογράφηση
του βίου του    Μεγαλέξαντρου.

                                                                               

                                                      

                                                         

                                                        

ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΔΡΟΜΗΣ 

ΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ 

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ

Εισαγωγή του ανώνυμου συγγραφέα

Θέλω να παραδώσω την μέθοδο της Παραδρομής, αν και στις μέρες μας δεν είναι και τόσο αναγκαία στην Ανατολή, μια που ο Χριστός, ο αληθινός μας Θεός, μετρίασε πολύ την δύναμη των Σαρακηνών και έκαμε να σταματήσουν οι πολλές επιθέσεις τους. 

Αλλά για να μην ξεχαστεί, και ο χρόνος φθείρει την ωφέλειά της, και εξαφανιστεί, θεώρησα σωστό να την βάλω σε γραπτό, ώστε αν ποτέ χρειαστεί στους Χριστιανούς στο μέλλον, να είναι έτοιμη και να σταθεί καλός βοηθός σε όσους την χρησιμοποιήσουν.

Δεν είναι μόνο από όσα άκουσα, αλλά και με όσα από την την δική μου πείρα διδάχτηκα, όσο ήμουν άξιος, αυτά που γράφω. Η χρησιμότητα αυτής της μεθόδου είναι πως όσοι την μεταχειρίστηκαν κατόρθωσαν μεγάλα και αξιομνημόνευτα έργα με λίγο στρατό. Αυτά που δεν κατάφερε όλος ο Ρωμαίικος στρατός τότε που άκμαζαν οι Κίλικες (Μουσουλμάνοι της Κιλικίας) και ο Χαμδάς, τα κατάφερε ένας μόνος στρατηγός, έχοντας μόνο τον στρατό από το "Θέμα" του. (την επαρχία του) Κατόρθωσε να νικήσει τους εχθρούς, διοικώντας σοφά και φρόνιμα.

Δεν λέω πως προτιμάω να έχω λίγο στρατό, ούτε πως η Παραδρομή είναι η ανώτερη μορφή στρατηγικής, αλλά λέω πως, όταν έχει κανείς λίγο στρατό και δεν μπορεί να αντισταθεί στον εχθρό κατά μέτωπο, με την αυτήν μπορεί να διατηρήσει την χώρα και τον στρατό του άθικτο.

Κόντευε να εξαφανιστεί η μέθοδος αυτή, όταν ο μακαρίτης ο Καίσαρας Βάρδας την εφάρμοσε ξανά στο έπακρο. Δεν μνημονεύω τους παλιότερους στρατηγούς, παρά μόνο τους γνωστούς και όσους έδρασαν στα μέρη μας, στα Θέματα που συνορεύουν με την Ταρσό, και το “Ανατολικών “ και της Καππαδοκίας. Μύριες φορές χτύπησε ο Βάρδας τις δυνάμεις των Ταρσιτών και των άλλων Κιλίκων, και ύψωσε μεγάλα τρόπαια. Από αυτόν γυμνάστηκα και έμαθα την Παραδρομή. 

Αλλά και ο Πατρίκιος Κωνσταντίνος ο Μαλεΐνος, για πολύ καιρό ήταν στρατηγός της Καππαδοκίας, και με αυτήν την μέθοδο δεν έκανε λιγότερα. 

Και ο κυρ-Νικηφόρος ο σχωρεμένος, ο Βασιλιάς, την χρησιμοποίησε όσο γίνεται, και κατόρθωσε πολλά, νικώντας άπειρες φορές τους εχθρούς και εξοντώνοντας μεγάλα στρατεύματά τους. Θα γίνω βαρετός να απαριθμώ τα κατορθώματά του, τόσα πολλά που είναι.

Επειδή λοιπόν είδε πως κάτεχα την μέθοδο τέλεια, και την ύμνησε εγγράφως, μου παράγγειλε να την γράψω για τους επόμενους, λεπτομερώς. Δεν χρησιμεύει η μέθοδος αυτή μόνο για την Ανατολή, αλλά και στη Δύση (το Ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας) γιατί και εκεί πολέμησα, και απέκτησα τόση πείρα όση μπορούσα να αφομοιώσω με τις δυνάμεις μου. Αλλά για την Δύση θα γράψω αλλού, τώρα το θέμα μας είναι η Ανατολή. 

Έτσι, τηρώντας την εντολή του Βασιλιά και με του Θεού τη χάρη, ξεκινάω:  

ΠΕΡΙ ΒΙΓΛΩΝ

(σκοπιάς)

Οσοι διοικούν τα μεγάλα ακριτικά θέματα, και έχουν υπό την ευθύνη τους κλεισούρες και περάσματα, οφείλουν να προστατεύουν τις Ρωμαίικες περιοχές με κάθε τρόπο, διορίζοντας δυνατούς και επιδέξιους σκοπούς (Βιγλάτορες) να φυλάνε τους δρόμους στα σύνορα.

Κι αν έχει βουνά ψηλά και κακοτράχαλα στην πολεμική μεθόριο, να στέκουν εκεί οι βίγλες. Οι σκοποί να απέχουν μεταξύ τους τρία ή τέσσερα μίλια, και μόλις δουν να έρχονται εχθροί, να τρέχουν όσο πιο γρήγορα γίνεται στον επόμενο σκοπό και να του λένε αυτά που είδαν. Με αυτόν τον τρόπο να φτάνουν μέχρι τους έφιππους σκοπούς που περιπολούν τους ομαλούς τόπους και αυτοί να λένε στον στρατηγό για την έφοδο των απίστων. [3]

Οι βιγλάτορες θα φυλάνε σκοπιά για δεκαπέντε μέρες, και θα έχουν μαζί τους και την ανάλογη τροφή. Όταν τελειώνουν, θα αντικαθιστώνται από άλλους, και θα είναι καλά διαλεγμένοι και εφοδιασμένοι από τον διοικητή τους που δεν θα τους επιτρέπει να πληρώνονται ενώ κάθονται σπίτι τους σώοι και αβλαβείς, βγάζοντας αισχρό κέρδος.

Συνήθως, οι βιγλάτορες επιβλέπουν τα μέρη όπου οι εχθροί μπορούν να στρατοπεδεύσουν, δηλαδή συνήθως όπου είναι τόπος ομαλός με τρεχούμενο νερό. Άλλοι πάλι θα προσέχουν εκεί που το μέρος είναι στενό ή εκεί που ένα ποτάμι περνιέται δύσκολα. Αν αυτά τα μέρη επιτηρούνται καλά, οι εχθροί δεν θα μπορέσουν να περάσουν κρυφά. 

Πρέπει να στέλνονται και πιστοί και έμπειροι άνθρωποι να επιβλέπουν αν οι βιγλάτορες φυλάνε το πόστο τους καλά και άγρυπνα. Και να είναι αρκετός ο αριθμός τους, να μην είναι ολιγάριθμοι, να μην εγκαταλείπουν τις σκοπιές τους, εκεί που προστάχθηκαν να παρακολουθούν και να φυλάνε τους δρόμους. Αλλά δεν πρέπει να γίνονται και μόνιμοι στην κάθε σκοπιά, γιατί τους μαθαίνουν οι εχθροί και κινδυνεύουν.

Αναγκαία είναι και η χρήση των «καμινοβιγλατόρων», των προωθημένων φρουρών - κατασκόπων, γιατί από αυτούς γίνεται μεγάλη ωφέλεια. Ο στρατηγός πρέπει να κανονίζει με μεγάλη επιμέλεια τις θέσεις τους, ώστε με την παραμικρή κίνηση του εχθρού τα καμινοβίγλια να ειδοποιούν τους βιγλάτορες και έτσι να μαθαίνει ο στρατηγός την διαδρομή των εχθρών και να ειδοποιούνται οι κάτοικοι στην περιοχή να καταφεύγουν στα οχυρώματα με τα πράγματά τους και τα ζώα τους.

Μαθαίνοντας λοιπόν ο στρατηγός τις κινήσεις των εχθρών, συνάζει και οπλίζει τον δικό του στρατό και πηγαίνει στα σύνορα. Παρατάσσει όλο το πεζικό πάνω στο δρόμο από όπου θα έρθουν οι εχθροί. Κι αν είναι λίγοι, τους αντιμετωπίζει με όλον τον όγκο του στρατού, ειδικά αν πρόφτασε να έρθει το πεζικό. Μάλιστα, επειδή στα στενά και δύσβατα μέρη καλύτερα πολεμούνε οι πεζοί, εκεί πρέπει να τους παρατάσσει, και στα δυο μέρη του περάσματος.

Αν ο τόπος κάνει για άλογα τότε να παρατάσσει μαζί πεζούς και ιππείς, ώστε βλέποντας τέτοια παράταξη και κατοχή των περασμάτων, οι εχθροί ή να χάνουν την ορμή τους ή να ηττηθούν, με την βοήθεια του Θεού.

Όπου δεν μπορεί να καταλάβει και τα δυο μέρη του περάσματος, τότε να πιάσει το υψηλότερο. Αν το πεδίο είναι ανώμαλο, με ανηφοριές και ρέματα, και είναι και στενό, τότε να το φράζει και να κρατάει τον δρόμο με πεζούς ασπιδοφόρους και ακοντιστές, πίσω από αυτούς να ταχθούν αυτοί που ρίχνουν πέτρες με τα χέρια, και μαζί τους οι τοξότες και οι σφενδονιστές. Μετά από αυτήν την παράταξη, να τάσσει και μια δεύτερη όμοια, τα δε πλευρά να φυλάγουν οι ακοντιστές, οι ελαφρά οπλισμένοι και οι σφενδονιστές. 

Αν έχει μονοπάτια από τις δυο μεριές παράλληλα με τον κυρίως δρόμο, αυτά που οι ακρίτες ονομάζουν «ατραπούς» πρέπει και αυτά να τα φυλάει με ασφάλεια, με πεζικό,  γιατί αν μάθουν οι εχθροί πως ο κεντρικός δρόμος κλείστηκε, μπορεί να ξαμοληθούν μέσα από αυτά και να βγουν στο πλάι ή πίσω από την παράταξη, και να δημιουργήσουν πανικό.

Αν συναντήσουν τέτοια άμυνα, οι εχθροί, με την βοήθεια του Θεού, ή θα νικηθούν, ή θα απογοητευθούν, ή θα ψάξουν για άλλο δρόμο εισβολής, που θα απέχει πολλές μέρες, και θα χάσουν την ορμή τους. Θα ταλαιπωρηθούν έτσι μακραίνοντας από τα στρατόπεδά τους και χάνοντας τον ίσιο δρόμο, και θα αποθαρρυνθούν και θα δειλιάσουν, ενώ οι Ρωμιοί θα γίνονται πιο τολμηροί και όλο και προθυμότεροι να τους πολεμήσουν.

Και όμως, πολύ πιο αποτελεσματικό είναι να τους αντιμετωπίζει κανείς όταν φεύγουν από τις περιοχές της Ρωμανίας, παρά όταν εισβάλλουν. Γιατί, τότε, έχοντας κουραστεί για μέρες, είναι ήδη τσακισμένοι. Εάν δε έχουν κουρσέψει πλήθος αγαθών, ζώων και αιχμαλώτων, θα έχουν εξαντληθεί, αυτοί και τα ζώα τους, και το μόνο που θα θέλουν θα είναι να γυρίσουν στην πατρίδα τους. 

Ενώ όταν εισβάλλουν, είναι ακμαίοι και θαρραλέοι. Από την άλλη, και ο Ρωμαίικος στρατός θα έχει καιρό να παραταχθεί, συνάζοντας και όσα τμήματα είναι μακριά από την περιοχή. Και αριθμό μεγάλο θα έχει, και θα έχει χρόνο να εξοπλισθεί καλά.  Γι αυτό ο στρατηγός δεν πρέπει ποτέ να αμελεί τον εχθρό που φεύγει.

Αυτό άλλωστε θα δημιουργήσει στο εχθρό αρνητική ψυχολογία, γνωρίζοντας πως θα δέχεται επίθεση όταν αποχωρεί, και δεν θα έχει πια όρεξη να εισβάλλει.

Όταν πιάνει τα στενώματα, ο στρατηγός πρέπει να φροντίζει να κατέχει και την πηγή του νερού, αν υπάρχει, πράγμα που θα διευκολύνει πολύ τους άντρες του. Θα φροντίσει κι όλας να μην θολώσουν τα νερά της. Αν δεν υπάρχει πηγή εκεί κοντά, θα ορίσει δέκα άντρες ανά εκατό να φέρνουν νερό για να ανακουφίζονται όσοι πολεμάνε.

Η ΠΑΡΑΔΡΟΜΗ

          Αλλά, ας αρχίσουμε να μιλάμε για την Παραδρομή, (παρακολούθηση) που με αυτήν μπορούν να αχρηστευθούν μεγάλα πλήθη εχθρών από λιγοστό στρατό.

 Αυτά που τα λέμε "μονόκουρσα", είναι ταχύτατες επιδρομές των εχθρών που γίνονται μόνο με ιππικό. Συγκροτούνται από λίγους και εκλεκτούς πολεμιστές. Πουθενά δεν στρατοπεδεύουν, προχωράνε και όλη τη νύχτα, σταματάνε μόνο για λίγο να ξεκουράσουν και να ταΐσουν τα άλογα, προσπαθώντας να φτάσουν το γρηγορότερο στον στόχο τους.

 Μόλις λοιπόν ο στρατηγός μάθει από τις βίγλες και τα καμινοβίγλια πως έρχονται, θα καταλάβει τα μέρη των συνόρων, στέλνοντας πρώτα ένα τουρμάρχη ή άλλο διοικητή, από τους εμπειρότερους και όσους έχουν τα καλύτερα άλογα ("καλοιππαράτοι") για να τους απαντήσει και να παραμένει κοντά τους και με την πείρα του να ειδοποιεί για τον τόπο που κατέλαβαν και για τον αριθμό τους.

 Δεν χρειάζεται κανείς να τους δει για να τους μετρήσει. Οι έμπειροι άντρες μπορούν να καταλάβουν τον αριθμό των εχθρών από τις οπλές των αλόγων. Από το πατημένο χόρτο στους κάμπους, από τα (ίχνη στα) περάσματα των ποταμών, αλλά και από τα μέρη όπου οι εχθροί είχαν στρατοπεδεύσει.

Ο στρατηγός, μαθαίνοντας λοιπόν, την άφιξη των εχθρών και προβλέποντας σε ποια μέρη θα επιδράμουν, θα κινηθεί προς τα εκεί, κρύβοντας σε κατάλληλο μέρος τον στρατό του, βάζοντας παντού γύρω  σκοπιές ιππέων ("βίγλες καβαλλαρίων")

 Αφού ειδοποιηθεί πως έφτασαν οι εχθροί, και μόλις διασκορπισθούν (για λεηλασία) θα πέσει απάνω τους όπως είναι σκόρπιοι θα τους νικήσει χωρίς κόπο. Μάλιστα, αν οι εχθροί έχουν συλλάβει και κάποιον ντόπιο και μάθουν από αυτόν πως ο στρατηγός είναι εκεί κοντά,  δεν θα τολμήσουν να λεηλατήσουν, και θα επιστρέψουν στην χώρα τους άπρακτοι και απογοητευμένοι.

Τι γίνεται όταν επιδράμει "φοσσάτο" (μεγάλος στρατός)

Συνήθως τον Αύγουστο συναθροίζονται μεγάλα στρατεύματα στην Αίγυπτο, την Φοινίκη, την Συρία, και ανεβαίνουν στα μέρη της Κιλικίας, του Χαλεπιού και της Αντιόχειας, μαζεύουν Άραβες, και εξορμούν κατά τον Σεπτέμβριο στους Ρωμιούς.

 Εκείνο τον καιρό πρέπει να στέλνουμε συχνότερα κατασκόπους, από τους πιο καλούς. Πρέπει, ακόμα, να επιτρέπεται να περνούν τα σύνορα οι έμποροι, και οι στρατηγοί να προσποιούνται μεγάλες φιλίες με τους συνοριακούς εμίρηδες, να τους γράφουν και να τους στέλνουν δώρα, ώστε με όλα αυτά τα κόλπα να μπορέσουμε να καταλάβουμε τους στόχους των εχθρών, τον αριθμό του στρατού τους, ιππικού και πεζικού, τους αρχηγούς τους, καθώς και το ποιες περιοχές σκοπεύουν να λεηλατήσουν.

Μόλις λοιπόν ο στρατηγός μάθει για τις κινήσεις του εχθρικού φοσσάτου, μαζεύει όλα τα στρατεύματα και στέλνει στα σύνορα έναν έμπειρο αξιωματικό να παρακολουθεί και να ειδοποιεί για τις κινήσεις του εχθρού.

Ο στρατηγός και ο στρατός παραμένουν σε οχυρό τόπο, ενώ οι κάτοικοι φυγαδεύονται από τους "εκσπηλάτορες" στα κάστρα, κι αν δεν υπάρχουν κάστρα, σε ψηλά και απόρθητα βουνά, μαζί με τα ζώα τους.

 Αποστέλλεται δε ένα απόσπασμα ελαφρών ιππέων, αφήνοντας τις αποσκευές τους στον στρατηγό, κουβαλώντας μόνο μιας μέρας τροφή, και αυτή μόνο ψωμοτύρι και παστά, και την ταγή των αλόγων και των μουλαριών. Θα στρατοπεδεύει σε χωριά και εκεί θα βρίσκει τα εφόδια που χρειάζεται, θα αναπαύεται και θα βόσκει τα άλογα, έχοντας πάντα σκοπιές σε υψηλούς τόπους.

 Αλλά, και ο ίδιος ο αρχηγός του αποσπάσματος θα ανεβαίνει στα ψηλά και θα βλέπει τις σκόνες και τους καπνούς των εισβολέων και θα κατανοεί από πού θα περάσουν και που θα στρατοπεδεύσουν. Οι έμπειροι καταλαβαίνουν εύκολα ποιοί τόποι είναι κατάλληλοι για στρατοπέδευση.

 Μόλις στρατοπεδεύουν οι εχθροί, ο στρατηγός, με τους άντρες να σκεπάζονται με μανδύες ή να φοράνε τα λεγόμενα επανωκλίβανα, (υφασμάτινους παραγεμιστούς θώρακες) που να μην είναι λευκά, με το όπλο στο χέρι, πορεύεται προς τα εκεί.

 Όταν δύει ο ήλιος, και επιστρέφουν στο στρατόπεδό τους τα αποσπάσματα των εχθρών που είχαν βγει για λεηλασία, προστατευόμενα από άλλα αποσπάσματα που τα λένε"φούλκα" τότε ο στρατός να πλησιάζει τους εχθρούς, βαδίζοντας με προσοχή, να μην γίνει αντιληπτός. Θα φτάνει πολύ κοντά αφού έχει πέσει η νύχτα.

 Ταυτόχρονα ο στρατηγός θα στέλνει πεζούς σε υψηλά σημεία να βλέπουν το στρατόπεδο αλλά και ιππείς από τις τέσσερις πλευρές του στρατοπέδου, σε απόσταση που να ακούν την οχλαγωγία και τα χλιμιντρίσματα των αλόγων. Αυτοί θα συνεννοούνται με σφυρίγματα ή χαμηλόφωνα.  Θα αλλάζουν δε δυο-τρεις φορές τη νύχτα, να ξεκουράζονται αυτοί και τα άλογά τους. Θα τους επιβλέπει συχνά ένας τουρμάρχης και θα κάνει και τις αλλαγές.

 Μόλις αντιληφθούν αναταραχή και κίνηση στο εχθρικό φοσσάτο, οι τέσσερις έφιππες σκοπιές θα μακρύνουν λιγάκι, όχι όμως πολύ, και θα ειδοποιήσουν τον τουρμάρχη. Αυτός θα ειδοποιήσει τον στρατηγό, πότε ξεκίνησαν και ποια ώρα, [4] για να καταλάβει αυτός που μπορεί να κατευθύνονται. Αν ο στρατηγός έχει μετακινηθεί από τότε, θα αφήνει τους λεγόμενους "υποδοχαρίους" που θα φωνάζει ο τουρμάρχης για να μεταφέρουν τις ειδήσεις. Άμα φεύγουν αυτοί για να ειδοποιήσουν τον στρατηγό, πρέπει να αντικαθίστανται με άλλους, ειδικά αν αυτός έχει μετακινηθεί.

Γιατί πρέπει ο στρατηγός μια και δυο φορές κάθε νύχτα να αλλάζει στρατόπεδο, για ασφάλεια, και να έχει παντού διπλές σκοπιές, μην τυχόν πέσει σε εχθρική ενέδρα.

 Μόλις μάθει ο στρατηγός πως το φοσσάτο μετακινείται, θα στείλει εκλεκτούς ιππείς με καλό διοικητή, που θα υπάγεται στον τουρμάρχη που είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση, Πίσω από αυτόν, θα ξεκινάει και το κύριο σώμα, ακολουθώντας εκείνων την πορεία. Ο τουρμάρχης θα στέλνει τρία ζευγάρια σκοπών. Το πρώτο θα είναι τόσο κοντά στον εχθρό που να τον ακούει μόνο, Το δεύτερο ζευγάρι θα είναι σε οπτική απόσταση από το πρώτο, αλλά στο όριο. Την ίδια απόσταση θα κρατά η τρίτη ομάδα με το δεύτερο ζευγάρι. Αυτή θα έχει έξη άντρες, για να στέλνει ζευγάρι στον τουρμάρχη και να ειδοποιεί, ώστε ο τουρμάρχης και ο στρατηγός να μην βαδίζουν πιο αργά από τον εχθρό ή γρηγορότερα, οπότε θα τους αντιληφθεί.

 Άμα οι επιδρομείς σταματήσουν για να ταΐσουν τα άλογα, το ίδιο θα κάνει και ο στρατηγός, σε κατάλληλο τόπο, και στέλνοντας πάντα σκοπούς προς τα έξω. Μόλις αρχίσουν πάλι την πορεία οι εχθροί, θα ξεκινήσει και αυτός, στέλνοντας από τριάντα ιππείς σε κάθε του πλευρά, σε απόσταση ακοής, και πίσω του θα έχει έναν αξιωματικό με ιππείς, απόσπασμα που ονομάζεται "σάκα" (οπισθοφυλακή)  Θα κινείται αρκετά μακριά από τον αντίπαλο ο στρατηγός, με ασφάλεια, και θα φροντίζει να επαγρυπνούν οι σκοπιές που έχει στείλει κοντύτερα στον εχθρό, μήπως αυτός έχει στήσει ενέδρα, πράγμα που κάνουν συχνά οι Ταρσίτες. Και αν ο τουρμάρχης που παρακολουθεί τον αντίπαλο δεν ελέγχει τα μέρη κατάλληλα για ενέδρα, όπου μπορεί να κρυφτεί στρατός, όπως τα ρέματα, θα το πετύχουν. Θέλει μεγάλη προσοχή.

Αφού ο στρατηγός καταλήξει στο που φαίνεται πως κατευθύνονται οι εχθροί, θα βαδίσει γρηγορότερα, όσο κρατά ακόμα η νύχτα, για να μην φαίνεται η σκόνη, και θα τους βγει στο πλάι, και σε τόπο οχυρό και υψηλό, όχι κοντύτερα από δυο μίλια. Εκεί θα κρύψει τον στρατό του για τη  μέρα και ο ίδιος, με λίγους ιππείς θα πάει κοντά να δει τον εχθρικό στρατό.

 Όσο οι εχθροί διασκορπίζονται για λεηλασία, ο στρατηγός θα καρτεράει εκεί, παρακολουθώντας την παράταξη και το πλήθος του στρατού που έχει ο Εμίρης. Και όταν τα αποσπάσματα που λεηλατούν έχουν απομακρυνθεί τόσο ώστε να μην μπορούν να μάθουν τι γίνεται στο στρατόπεδό τους, και ο Εμίρης έχει πια λίγους άντρες μαζί του, τότε ο στρατηγός θα παρατάξει τον στρατό του και θα επιτεθεί, και με την βοήθεια του Θεού, θα σκορπίσει πανωλεθρία.

 Αν δε στο στρατόπεδο παραμένει αξιόλογη δύναμη, μεγαλύτερη από την δύναμη του στρατηγού, και φοβηθεί να της επιτεθεί, τότε, κρυφά, και με ταχύτητα, θα προλάβει τα αποσπάσματα του εχθρού που λεηλατούν. Όλη μέρα θα τα καταδιώκει, όπως είναι σκόρπια, και θα κάνει καλή δουλειά με σύμμαχο τον Θεό. Θα έχει βέβαια αφήσει έναν αξιωματικό με ιππείς να παρακολουθεί το στρατόπεδο του Αμιρά.

Αν αυτοί που λεηλατούν έχουν αφήσει τμήμα προστασίας, το λεγόμενο "φούλκον" τότε θα χωρίσει τις δικές του δυνάμεις στα δυο. Το πρώτο απόσπασμα θα εμπλακεί με το"φούλκον" και άμα ανάψει η μάχη, τότε θα επελάσει τολμηρά και ορμητικά το δεύτερο απόσπασμα με κραυγές και αλαλαγμούς, και με βοήθεια του Θεού θα τους καταδιώξει και θα τους νικήσει οριστικά.

 Αν σημειωθεί τέτοια νίκη, θα είναι τόσο αξιόλογη, που ο εχθρός θα επιστρέψει στην χώρα του ντροπιασμένος. Μόλις αντιληφθεί πως αποχωρούν, ο στρατηγός θα πιάσει τα περάσματα με πεζικό, και ο ίδιος, χωρίς να ξεκουραστεί ούτε νύχτα ούτε ημέρα, θα πάει εκεί, προσπαθώντας να τους προσπεράσει, και θα παρατάξει τον στρατό, πεζικό και ιππικό, όπως έχουμε πει. 

Αν όμως ο εχθρός επιλέξει να παραμείνει στη χώρα μας, τότε ο στρατηγός θα απομακρύνει τον στρατό του για να τον ξεκουράσει, αφήνοντας βέβαια τις κατάλληλες σκοπιές που έχουν προαναφερθεί λεπτομερώς.

Κάτοψη στρατοπέδου (=Απλήκτου)

Αυτά που εγώ είδα θα σας τα πώ χωρίς να το βαρεθώ

Οταν ο εχθρός ξεκινά, ιππείς και πεζοί βαδίζουν μαζί, συνήθως για δυο μέρες, και μετά, διαχωρίζονται. Οι μεν ιππείς πέφτουν πάνω στα χωριά μας, αφήνοντας πίσω τους πεζούς για να μην προφτάσουν να γίνουν αντιληπτοί, και να πιάσουν τους κατοίκους στα σπίτια τους ανύποπτους.  Τα δε εφόδια ("τούλδον")  οι πεζοί και οι αποσκευές μένουν πίσω ειδικά όταν βρίσκουν δύσκολα περάσματα, αλλά και για να βρουν κατάλληλο τόπο για να στρατοπεδεύσουν ώστε να έχουν οι ιππείς βάση.

Αν ο στρατηγός καταλάβει πως το στρατόπεδο θα μετακινηθεί, ειδικά αν ανακρίνει αιχμαλώτους ή αυτόμολους, θα στείλει ιππείς να στήσουν ενέδρα στις δυο μεριές του δρόμου που θα πάρουν οι εχθροί. Θα στείλει και λόχο από εκατό ιππείς σε κάθε χωριό που βρίσκεται κοντά στην διαδρομή που θα πάρουν οι εχθροί.  ενώ ο στρατηγός με το κύριο σώμα θα παρακολουθεί από κοντά. 

Οι ιππείς των εχθρών, ψάχνοντας για εφόδια, θα μπουν στα κοντινά χωριά, και τότε οι εκατό ιππείς του λόχου  θα πέσουν απάνω τους, θα σκοτώσουν ή αιχμαλωτίσουν όσους γίνεται, και αμέσως θα το σκάσουν, παίρνοντας τον δρόμο όπου έχει στηθεί η ενέδρα, κάνοντας τους εχθρούς να τους καταδιώξουν.  Έτσι οι εχθροί θα πέσουν στην ενέδρα, και θα σκοτωθούν πολλοί. Ταυτόχρονα ο στρατηγός θα εμπλακεί στην μάχη με όλο το στρατό, αφού αφήσει ένα τμήμα που θα επιτεθεί στον εχθρό από πίσω. Τότε, αν δεν μας εμποδίσουν οι αμαρτίες μας, θα κυριαρχήσουμε.

Αν δε οι εχθροί αντισταθούν και αγκιστρωθούν επί τόπου, ξεφορτώνοντας τα ζώα και στήνοντας υποτυπώδες στρατόπεδο, τότε ο στρατηγός πρέπει να τους κυκλώσει και αν προφταίνει, να φέρει και πεζικό. Χωρίς πεζικό, πρέπει να χρησιμοποιήσει τους καβαλάρηδες σαν πεζούς, και να τους βάλει να πολεμήσουν με σφεντόνες, τόξα, δόρατα και ασπίδες. Αλλά και το δικό του "τούλδον" (αποσκευές) πρέπει να φέρει κοντά, και να στήσει στρατόπεδο ("άπληκτον") Αυτό θα απογοητεύσει τους αμυνόμενους, όπως και το αν δεν υπάρχει νερό εκεί κοντά. 

Αν υπάρχει καλά εξοπλισμένο και γυμνασμένο  πεζικό, [5] και περικυκλώσει τον εχθρό, θα τον αφανίσει τελείως. Και την πρώτη μέρα να μην τους νικήσει, να παραμείνει εκεί, να φέρει πιο πολύ πεζικό, και όλη τη νύχτα να ανάβει φωτιές ολόγυρα, να τους χτυπάει με σφεντόνες και να παρακινεί τους "ψιλούς" (ελαφρά οπλισμένους) να έρχονται σε μάχη χέρι με χέρι, μέχρι να μπουν στο στρατόπεδο και να αρπάζουν άλογα, μουλάρια και αγαθά. Άμα γίνει αυτό, με την βοήθεια του Θεού, θα γίνει γνωστό στο υπόλοιπο στράτευμα και όλοι θα ορμήσουν στο ρήγμα για να αρπάξουν λάφυρα και ελπίζοντας σε κέρδος. [6]

Ακόμα και αν δεν τους εξοντώσει ολοσχερώς, ο στρατηγός θα σκοτώσει και θα αιχμαλωτίσει πολλούς, θα τους σβήσει την αλαζονεία και θα τους μάθει πως δεν μπορούν να κουρσεύουν το Ρωμαίικο ατιμώρητα.

Αν ο στρατηγός μάθει από αυτόμολους ή αιχμάλωτους την διαδρομή του εχθρικού τούλδου, παρομοίως να στήσει ενέδρα και να τους πολεμήσει στα φανερά, μέρα μεσημέρι. Γιατί, ποτέ πόλεμος εναντίον εφοδιοπομπής (τούλδου) έβλαψε τους Ρωμιούς, αλλά είναι πάντα ωφέλιμος, γιατί συνοδεύεται πάντα από λιγοστούς ιππείς. Πάντα κέρδιζαν από αυτό πολλά ζώα και φορτώματα, και σκότωναν και πολλούς εχθρούς, χωρίς αυτοί να πάθουν καμιά βλάβη.
Μπορεί ακόμα ο στρατηγός, να στείλει έναν έμπειρο αξιωματικό με σαράντα ιππείς να ενεδρεύσουν στον δρόμο που επιστρέφουν προς το κυρίως φοσσάτον αυτοί που λεηλατούν. Συνηθίζουν οι Ταρσίτες να έχουν μπροστά το λεγόμενο "Βέρεδο" στη γλώσσα τους, που ειδοποιεί για την άφιξή τους. Αμα το βέρεδο είναι μακριά από τους λαφυραγωγούς, να του ορμήσει και να το εξουδετερώσει, αν είναι δυνατόν, αθόρυβα.  Αμα είναι κοντά, ας αρκεσθεί σε όσα έχουν ήδη γίνει.

Οπως το φοσσάτον συνεχίζει την πορεία του, φορτώνεται συνεχώς με όσα οι λαφυραγωγοί φέρνουν, ζώα και αιχμαλώτους, και αγωνίζεται να περάσει από τα δύσβατα εμπόδια. Ευκαιρία για τον στρατηγό να βγει μπροστά τους και να πιάσει τα περάσματα με στρατό, πεζούς και ιππείς, και να πολεμήσει όπως αναφέραμε. Δεν θα μπορέσει να τους νικήσει ολοκληρωτικά αν δεν έχει πολύ και καλό πεζικό, αλλά τουλάχιστον θα καταφέρει να πάρει πίσω όσα άρπαξαν, και να τραυματίσει και να σκοτώσει πολλούς εχθρούς.

Τι γίνεται όταν οι Ρωμιοί έχουν λίγο στρατό

Ο στρατηγός οφείλει να νικήσει ακόμα και με λίγους άντρες στην διάθεσή του.  Θα βρει κατάλληλο οχυρό τόπο, κοντά σε κάστρο αν γίνεται, μια που μπορεί να τον κρατήσει με πεζούς. Από εκεί θα στήσει ενέδρα με πεζούς από τις δυο μεριές του δρόμου, και από πίσω θα είναι ο στρατηγός με το ιππικό, σχεδόν ακουμπιστά, και κρυμμένοι καλά. Αυτό θα γίνει νύχτα. 

Θα στήσει και άλλη ενέδρα, με σαράντα ιππείς. Την μέρα θα παρακολουθεί τους λαφυραγωγούς, και όταν τους δει να μπαίνουν στα χωριά και να πεζεύουν, θα τους επιτεθεί με ένα απόσπασμα 60-70 καλών ιππέων που να είναι οπωσδήποτε περισσότεροι από αυτούς. Το πιθανότερο είναι να τους νικήσουν, αλλά αν τυχόν οι λαφυραγωγοί επικρατήσουν, θα επέμβουν οι άλλοι σαράντα ιππείς που ενεδρεύουν, θα σκοτώσουν τους τυχόν αιχμαλώτους ή θα τους αμολήσουν ανάμεσα σε αυτούς και τον εχθρό, και θα φύγουν γρήγορα προς το οχύρωμα.  Οι υπόλοιποι ιππείς θα πολεμάνε σκληρά, και μια θα ορμάνε και μια θα το σκάνε και θα παρασύρουν τους αντίπαλους σε καταδίωξη προς την κυρίως ενέδρα. 

Τότε, οι πεζοί θα αφήσουν αρκετούς να περάσουν και θα σταματήσουν τους υπόλοιπους. Όσοι πέρασαν, θα εξοντωθούν από το ιππικό. Επειδή ο τόπος θα είναι κατάλληλος, οι πεζοί δεν θα νικηθούν και δεν θα περάσει κανείς εχθρός. [7] Θα απογοητευθούν λοιπόν, και θα γυρίσουν πίσω, έχοντας μεγάλες απώλειες. 

 Όταν επιτεθούν πολλοί εχθροί πριν μαζευτούν τα βασιλικά στρατεύματα αλλά και ούτε και ο ίδιος ο στρατηγός του Θέματος προφτάσει να συνάξει όλα τα δικά του, [8] παρά μόνο λίγα, και οι εχθροί κουρσεύουν με μεγάλη ταχύτητα, και η "εκσπήλευση", η απόκρυψη δηλ του πληθυσμού και των αγαθών στα οχυρά δεν έχει ολοκληρωθεί, τότε η πρώτη μέριμνα είναι να σταλεί αξιωματικός να επιβλέψει την εκσπήλευση. Και, όπως ο στρατηγός βλέπει τους αντιπάλους να ετοιμάζονται να λεηλατήσουν την ημέρα, να τους ακολουθεί από πίσω, όπως ήδη είπαμε, και να εμφανίζεται στους εχθρούς τη νύκτα, [9] σαν δήθεν έτοιμος να τους επιτεθεί, ώστε να τους κόψει την ορμή.

 Όταν δε στον δρόμο του εχθρικού φοσσάτου υπάρχει δύσβατο πέρασμα ή ποταμός, τότε να στέλνει από πίσω τους, την ώρα που περνάνε, καλούς ιππείς, και να εμφανίζεται και ο ίδιος στρατηγός, και να προσποιείται πως θα επιτεθεί, ενώ οι ιππείς με αχαμνότερα άλογα (παριππαράτοι) και γενικά οι κατώτερα εξοπλισμένοι να διαχωρίζονται και να κλείνονται στα οχυρά. Αν δεν υπάρχει τέτοιο στένωμα, και πάλι πρέπει να τους δείχνει πως πρόκειται να επιτεθεί τη νύκτα, μέχρι του σημείου να τον καταδιώξουν.

 Όταν οι εχθροί καταλάβουν πως ο στρατηγός τους ακολουθεί, δεν θα τολμήσουν να λεηλατήσουν τα χωριά.  [10] Να σχεδιάζει προσεκτικά αυτήν του την εμφάνιση, να την κάνει με λίγους και εκλεκτούς ιππείς, όπως είπαμε, που να υποχωρούν αμέσως σε οχύρωμα, και να μην ορμάνε στον εχθρό χωρίς περίσκεψη, γιατί με το πλήθος του θα τους εξοντώσει, ειδικά αν η νύχτα είναι φωτεινή. Πιο εύκολα θα είναι μια σκοτεινή νύχτα.

Με αυτόν τον τρόπο, οι εχθροί δεν θα τολμήσουν (να διαχωριστούν για) να λεηλατήσουν, ή έστω θα περιορίζονται σε λίγες λεηλασίες, μόνο τη μέρα. Οι περισσότεροι, βλέποντας τον στρατηγό, θα θέλουν να παραμένουν στο στρατόπεδο του Αμιρά. Στο μεταξύ, θα προφτάσουν οι κάτοικοι να καταφύγουν στα οχυρά.

Τι γίνεται όταν ο εχθρός προχωρά χωρίς να διασπάται

Αν ο εχθρός δεν διασκορπίζεται για λεηλασία αλλά προχωράει συντεταγμένος και με ασφάλεια, τότε ο στρατηγός πρέπει να καταφύγει σε άλλα κόλπα. Θα διαγνώσει σε ποια μέρη θα στρατοπεδεύσουν κάθε μέρα, και θα διαλέξει μια διαδρομή μεταξύ του τωρινού και του μελλοντικού στρατοπέδου (απλήκτου) που να είναι μεγάλη, πάνω από δεκάξι μίλια, ώστε να είναι κουρασμένοι οι άντρες τους και τα άλογα. Θα βάλει τριακόσιους άντρες εκλεκτούς να κρυφτούν στο μέρος που θα στρατοπεδεύσει ο εχθρός, ενώ ο ίδιος θα στήσει άλλη ενέδρα με το κύριο σώμα, αν είναι δυνατόν κοντά σε κάστρο ή οχυρό τόπο.

Οι εχθροί συνήθως στέλνουν μπροστά τους αποκαλούμενους από μας τους Ρωμιούς"μινσουράτορες" να προετοιμάσουν το μέρος που θέλουν να στρατοπεδεύσουν. Σε αυτούς θα επιτεθούν με μεγάλη ορμή οι τριακόσιοι και θα τους εξοντώσουν. Και αν οι εχθροί τους καταδιώξουν, θα τους παρασύρουν εκεί που ενεδρεύει ο στρατηγός, τότε θα τους πολεμήσει με ανδρεία και θα στήσει τρόπαιο. Αν δε στο μεταξύ καταφθάσουν μεγάλες δυνάμεις του εχθρού, τότε θα τους σταματήσει με την βοήθεια του πεζικού, θα καταφύγει στο πλησίον οχυρό, και αυτοί θα μείνουν άπρακτοι, και με μεγάλες απώλειες.

Ένα άλλο κόλπο που κάνουν οι εχθροί, είναι να προελαύνουν συντεταγμένοι, με το πεζικό και τα εφόδια και τους βοηθητικούς, αλλά αφού στρατοπεδεύσουν το δειλινό, τότε, τη νύχτα, στα κρυφά, για να μην φαίνεται η σκόνη τους, να βγαίνουν οι ιππείς για λεηλασία. 

Γι αυτό πρέπει έμπειροι αξιωματικοί να παρακολουθούν το εχθρικό στρατόπεδο, πλησιάζοντας τη νύχτα, για να καταλάβουν αν τυχόν λείπουν οι καβαλάρηδες, ακούγοντας τους θορύβους του στρατού και τα χλιμιντρίσματα των αλόγων, και να το μηνάνε στο στρατηγό. Βέβαια, αυτό είναι πολύ δύσκολο αν οι εχθροί είναι πολλές χιλιάδες. Πρέπει, λοιπόν, να στέλνονται οχτώ έμπειροι ιππείς και να ερευνούν τους δρόμους, και θα μπορούν να καταλάβουν αν πέρασαν οι εχθροί, κι αν είναι έστω και διακόσιοι, από τα ίχνη. Από αυτά θα καταλάβουν πόσοι εχθροί λείπουν. Τότε θα ειδοποιούν τον στρατηγό.

 Τότε ο στρατηγός θα συμβουλεύεται τους υπ' αυτόν διοικητές και έμπειρους άντρες, και θα αποφασίζει αν θα επιτεθεί στο στρατόπεδο, ειδικά αν έχει μαζί του πεζούς. Αν ο χώρος του στρατοπέδου είναι οχυρός και έχει και ρέμα κοντά, να μην το κάνει. Αν ο τόπος είναι ανοιχτός και έχει πεζούς στη διάθεσή του, να επιτεθεί. Στην αντίθετη περίπτωση, να σχεδιάσει επίθεση κατά όσων λεηλατούν. Να πάρει λοιπόν τον δρόμο που πήραν αυτοί από το πλάι, και να ακολουθεί τα ίχνη τους. Κατά το ξημέρωμα να βάλει βιγλάτορες να τους δουν, ενώ ο ίδιος να κρυφτεί για να μην φαίνεται η σκόνη του. 

 Όταν βρεθεί ο εχθρός, και του πουν ποια παράταξη έχει και που είναι ο αρχηγός τους, να πάει και ο ίδιος ο στρατηγός να τους δει, με λίγους άντρες. Αν κρίνει πως έχει περισσότερους άντρες από τους εχθρoύς, να τους επιτεθεί όπως έχουμε πει. Αλλιώς, να τους επιτεθεί όταν έχουν διασκορπιστεί για λεηλασία. Θα τους νικήσει, γιατί θα είναι κουρασμένοι από τον ολονύκτιο καλπασμό, και θα τους ξετρυπώνει όλη μέρα στα χωριά και θα τους εξοντώνει. Θα τους αιχμαλωτίσει, και θα τους κάνει ότι θέλει, και θα ελευθερώσει και τους χωριάτες. Αν έχουν "φούλκο" (ομάδα προστασίας) θα επιτεθεί σε αυτό, όπως έχουμε ήδη πει.

 Εάν συμβούν καθυστερήσεις και εμπλοκές όσων καταδιώκουν τους λαφυραγωγούς και κινδυνεύσει να τους ακούσει το στρατόπεδο των εχθρών, ή αν οι ειδήσεις φτάσουν αργά στον στρατηγό, και δεν προφταίνει να επιτεθεί στους λαφυραγωγούς όσο είναι σκόρπιοι, τότε πρέπει να επιτεθεί στο στρατόπεδο. Αν αυτό παραμείνει επί τόπου για δεύτερη μέρα, θα τους επιτεθεί όπως αναλύσαμε πριν. Αν όμως μετακινηθούν, θέλοντας να ενωθούν το ταχύτερο με τους λαφυραγωγούς, τότε ο στρατηγός θα τους επιτεθεί όσο κάνουν πορεία, όπως αναλύσαμε πριν, τον τρόπο επίθεσης σε τούλδο διαχωρισμένο από τους λαφυραγωγούς. 

 Και αν ο στρατηγός κάνει όπως είπαμε, και με την βοήθεια του Θεού και της Παναγίας, θα κατορθώσει πολλά και μεγάλα έργα.

Η ασφάλεια

Πρέπει, στρατηγέ, να δίνεις μεγάλη προσοχή στο να μην σε αιφνιδιάσουν οι εχθροί. Κάθε μέρα θα στέλνεις όσους πρέπει να παρακολουθούν το εχθρικό στρατόπεδο, γιατί αυτοί θα χρησιμοποιήσουν κάθε κόλπο για να σε νικήσουν, και αν γίνει αυτό, θα είναι καταστροφή για τον Λαό του Χριστού, θα είναι ντροπή για το ισχυρότατο κράτος των Ρωμιών, και περηφάνια και έπαρση για τους Γιους της Αγαρ, τους αρνητές του Χριστού, του Θεού μας.

 Μπορεί να έχουν πιάσει αιχμαλώτους ή να πάνε αυτόμολοι σε αυτούς και έτσι να μάθουν που στρατοπεδεύεις. Γι αυτό πρέπει όσοι παρακολουθούν το εχθρικό στρατόπεδο να ειδοποιούν αμέσως μόλις καταλάβουν κάποια κινητοποίηση εκεί, και ποια πορεία πήραν, και αν είναι ιππικό μόνο ή έχουν και πεζικό μαζί, και πόσοι είναι.

Αλλά να μην βασίζεται μόνο σε αυτούς ο στρατηγός, αλλά να να έχει διπλές σκοπιές, εξώβιγλα και εσώβιγλα, καμιά φορά και τριπλές. Τη νύχτα να επιτηρεί τους δρόμους από όπου είναι δυνατόν να περάσει εχθρικό στράτευμα, και τη μέρα να στέλνει επιπλέον βιγλάτορες σε υψηλά μέρη, από όπου μπορούν να βλέπουν και καπνούς, και σκόνη, αλλά και το ίδιο το εχθρικό στράτευμα.

Λέμε να υπάρχουν πολλές σκοπιές (σε απόσταση μεταξύ τους) ώστε αν η μια εξοντωθεί από τους εχθρούς, να το αντιλαμβάνεται η άλλη και να ειδοποιεί. Ακόμα, ο στρατηγός πρέπει να αλλάζει στρατόπεδο δυο φορές κάθε νύχτα, το ίδιο και τη μέρα. Και να αφήνει έξη ως οχτώ άντρες"υποδοχαρίους" με έναν αρχηγό, για να μεταφέρουν τα νέα από όσους παρακολουθούν τους εχθρούς. Στο νέο στρατόπεδο, να βάζει βίγλες, τέσσερις άντρες σε κάθε θέση, δυο να κοιμούνται και δυο να φυλάνε.

Διαχωρισμός του "τούλδου"

Όταν πλησιάζεις τον εχθρό, στρατηγέ, πρέπει να απομακρύνεις την εφοδιοπομπή σου ("τούλδον")σε οχυρό τόπο ή κάστρο, να βάζεις ικανό άντρα να την διοικεί, και να του δίνεις λίγους πολεμιστές για να κρατάνε τις σκοπιές γι αυτήν. Και όταν την χρειαστείς, να του μηνάς να έρθει. Όταν χωριστείς από το τούλδο, να έχεις προμήθειες δυο ημερών για τους άντρες και ταγή των αλόγων φορτωμένες σε γρήγορα άλογα ή μουλάρια.

 Αν πρόκειται να παρακολουθήσεις λαφυραγωγούς των εχθρών τη νύχτα, φρόντισε να είναι όλο το στράτευμα θωρακισμένο, με τα όπλα του στο χέρι. Και το "σάκα" (οπισθοφυλακή) να είναι πίσω σου. Αν περνάς μέρη δύσβατα, κάθε μονάδα πρέπει να πεζεύει. Μπροστά θα είναι ο στρατηγός, ακολουθώντας από πολύ μακριά τον τουρμάρχη που παρακολουθεί τους εχθρούς , και με τον ίδιο τρόπο θα ακολουθούν τα Τάγματα, το ένα πίσω από το άλλο χωρίς φωνές και θορύβους.

 Ο τουρμάρχης που ακολουθεί τους εχθρούς θα προσέχει πολύ μήπως οι εχθροί, έχοντας αντιληφθεί την παρακολούθηση, χωρίσουν τους καλούς πολεμιστές τους και τους βάλουν να σου στήσουν ενέδρα.

Έχω δει εγώ τέτοιες ενέδρες από τους Ταρσίτες παλιότερα. Ο στρατηγός έβλεπε, πράγματι, τη σκόνη αυτών που κούρσευαν, αλλά ήταν λίγοι. Βιάστηκε λοιπόν να τους επιτεθεί, και οτουρμάρχης δεν φρόντισε να ερευνήσει τις πιθανές κρυψώνες ένα γύρω, και έπεσε σε παγίδα.

Για να μην το πάθεις κι εσύ, στρατηγέ, να ερευνάς κάθε κοίλωμα με άντρες που ξέρουν τα μέρη και έχουν γρήγορα άλογα. Το ξημέρωμα, αν υποθέσουμε πως έχεις τρεις χιλιάδες άντρες, να τους διαιρείς στα δύο. Να στέλνεις σε οχυρό τόπο τους παριππαράτους (όσους δεν έχουν καλά άλογα)και τα ζώα με τα εφόδια, τους δε υπόλοιπους να τους παρατάσσεις ως εξής για περίπτωση ενέδρας:

Η πρώτη παράταξη, να προηγείται, ακολουθώντας πάντα τον τουρμάρχη που παρακολουθεί τον εχθρό. με το ένα τρίτο των ανδρών σου, με διοικητή από τους καλύτερους που διαθέτεις, Εσύ να ακολουθείς με τους περισσότερους, και πίσω να έχεις το σάκα με λίγους άντρες.

 Ετσι, αν ο τουρμάρχης συναντήσει εχθρούς που ενεδρεύουν, να τρέξει η πρώτη παράταξη να τον βοηθήσει, και αφού εμπλακούν σε μάχη, και σπάσουν οι γραμμές των αντιπάλων, τότε να επέμβεις εσύ με το κυρίως σώμα, και όπως είναι σκόρπιοι θα τους νικήσεις.

 Επειδή οι εχθροί δεν έχουν όρεξη να δίνουν μάχες, αλλά κυρίως θέλουν να κουρσέψουν, και μάλιστα όσο πιο γρήγορα μπορούν, πρέπει να μην φανερώνεις αμέσως τις δυνάμεις σου, να τις κρατάς καλά κρυμμένες, Μόνο όταν φύγουν για λεηλασία, μακριά από τον Αμιρά, και αφήσουν το στρατόπεδο με λίγους άντρες, τότε να επιτεθείς.

 Να αρχίσεις την μάχη με τρεις ισοδύναμες παρατάξεις. Εσύ να ακολουθείς με άλλες τρεις ή τέσσερις. Και όπως εμπλέκονται οι πρώτες παρατάξεις, και τους βλέπεις να αγωνίζονται, ανάλογα να στέλνεις βοήθεια. Αν γίνεται, πρώτα να στέλνεις τις ακρινές παρατάξεις να χτυπάνε από τα πλάγια, χέρι με χέρι. Τέλος, να μπεις και εσύ στη μάχη, αν βλέπεις πως δεν νικάς. Αλλά δεν υπάρχει περίπτωση, όπως είπαμε, αν έχεις τρεις χιλιάδες, να μην νικήσεις τους λίγους που έμειναν στο στρατόπεδο.

Αυτά διδάσκει η πείρα, και σου τα εκθέτω εδώ. Εσύ όμως, στρατηγέ, να ενεργήσεις όπως απαιτήσει η δύσκολη περίσταση και η επείγουσα ανάγκη του πολέμου. Γιατί, δεν είναι τα μαθήματα, αλλά όπως σε δυναμώσει η βοήθεια του Θεού, αυτό που καθορίζει το αποτέλεσμα. 

Αν διαθέτεις, στρατηγέ, μόνο τους άντρες από το Θέμα σου (την περιφέρειά σου) και έχεις μικρό στράτευμα  [11]  με τον ίδιο τρόπο να παρακολουθείς με ασφάλεια τους εχθρούς από μακριά, για να μην σε καταλάβουν, και να επιτίθεσαι μόνο εναντίον των σκόρπιων λαφυραγωγών στα χωριά, όπως έχουμε περιγράψει.

Μεγαλύτερες εμπλοκές

Αν το στράτευμα των εχθρών έχει μεγάλη δύναμη, και ληστεύει και διεισδύει βαθιά και με σύστημα, και έχει συμβεί να είναι πλήρως συναθροισμένο και το Ρωμαίικο στράτευμα, και το γνωρίζουν οι εχθροί και προφυλάσσονται, και προστατεύουν όσους λεηλατούν τα χωριά, και μάλλον σε εμάς ετοιμάζουν ενέδρες, και γυρεύουν να μας πιάσουν στον ύπνο, οφείλεις να προστατεύεσαι με κάθε τρόπο, και να σκαρφιστείς πως να τους νικήσεις και να κάνεις πράξεις γενναίες. Και αν τους χτυπάς συνέχεια, δεν θα παραμείνουν για πολύ στα εδάφη μας.

 Να βρίσκεις σε ποια χωριά θα πάνε για λεηλασία, για τρόφιμα και λάφυρα, και να τους στήνεις εκεί ενέδρα με ιππικό. Να είναι πάνω από διακόσιοι, και με έμπειρο και γενναίο αρχηγό. Αν έχεις τέσσερις-πέντε χιλιάδες ιππικό συνολικά, και του Θεού την βοήθεια, δεν θέλεις άλλο. Βάλε τις δυο χιλιάδες μπροστά, σε ενέδρα, και να έχουν και σκοπιά από ψηλά, να βλέπουν την συμπλοκή με τους λαφυραγωγούς. Από πίσω στήσε ενέδρα με τους άλλους τρεις χιλιάδες και το πεζικό σε οχυρό τόπο.

Θα βοηθούσε να έχει κοντά και κάστρο. Να μην έχει σκοπό ο στρατηγός, αν του επιτεθούν πολλοί, και γίνει γερός πόλεμος, να σώσει τον στρατό του κλείνοντάς τον στο κάστρο. Αυτό θα φέρει καταστροφή στη χώρα και θα τον καταφρονήσουν και θα χάσει την δόξα του. Εξω απ το κάστρο, μπροστά στα τείχη να πολεμάει, με πεζικό μαζί, και αν χρειαστεί να έχει βοήθεια και από όσους είναι στο κάστρο.

 Ο αρχηγός όσων έστησαν ενέδρα στα χωριά, με δύναμη τριακόσιους άντρες, μόλις δει τους λαφυραγωγούς να πεζεύουν για λάφυρα, και να ψάχνουν τα σπίτια, να στέλνει εκατό και πάνω άντρες να τους επιτεθούν με μανία. Να είναι περισσότεροι από τους εχθρούς και με του Χριστού την χάρη, θα σκοτώσουν και θα αιχμαλωτίσουν πολλούς. Οι υπόλοιποι άντρες να καταδιώξουν επίμονα όσους εχθρούς καταφέρουν να ιππεύσουν και να το σκάσουν, μέχρι να τους σταματήσουν τα παρευρισκόμενα "φούλκα" (ομάδες προστασίας των λαφυραγωγών)

 Ο διοικητής της ενέδρας, βλέποντας πως η καταδίωξη γίνεται με αταξία, θα παραμείνει κρυμμένος. Καταδιωκόμενοι, οι διακόσιοι θα παρασύρουν τον εχθρό. Θα βγει από την κρυψώνα του και θα τους χτυπήσει σκληρά με την δύναμη του Χριστού. Και αιχμάλωτους θα πάρει, και πολλούς θα τραυματίσει και θα σκοτώσει.

 Οπως θα συσσωρεύονται βαθμηδόν οι εχθροί, αυτός θα στείλει τους αιχμαλώτους και ότι άλλο κυρίευσε πίσω, στον στρατηγό που είναι με το κυρίως σώμα, και μετά θα υποχωρήσει με τάξη, προκαλώντας τους εχθρούς να τον καταδιώξουν, ενεργώντας έμπειρα. Κανείς από το στρατό του να μην γνωρίζει τον τόπο όπου ενεδρεύει ο στρατηγός, παρά μόνο ο ίδιος.

Όσο δε οι εχθροί τον καταδιώκουν με πλήθος και ασυγκράτητα, οι πιο γενναίοι άντρες του, με ζωηρά άλογα, να κάνουν αντεπιθέσεις και να χτυπάνε τους εχθρούς, ώστε αυτοί να καθυστερούν, και έτσι να δίνεται καιρός στους δικούς μας να φροντίζουν τους τραυματίες τους και να αλλάζουν τα κουρασμένα ή τραυματισμένα άλογα,  [12]ώστε έτσι να χτυπάνε δυνατότερα τον εχθρό. Όταν πλησιάζουν στην ενέδρα, να περνάνε από το πλάι, για να μην μπερδευτούν με τους δικούς μας. Έτσι, όταν φτάσουν οι εχθροί, οι καταδιωκόμενοι θα αναστρέψουν και θα επιτεθούν από το πλάι, και ο εχθρός θα χτυπηθεί από δυο πλευρές, μαζί με την ενέδρα, προς μεγάλη ωφέλεια για μας.

 Ο τόπος της ενέδρας να είναι κατάλληλος, να έχει φαρδιά έξοδο, μια που εκεί θα είναι δυο χιλιάδες άντρες, για να μην εμποδίσει την ορμητική τους έφοδο. Και το μέρος από όπου θα επιβλέπει ο διοικητής, να είναι κατάλληλο, να τα βλέπει όλα και από μακριά, να καταλαβαίνει πόσοι είναι οι εχθροί και πως εξελίσσεται η καταδίωξη. 

Μόλις φτάσουν οι εχθροί στην ενέδρα, θα επιτεθούν οι δικοί μας, επικαλούμενοι την βοήθεια του Θεού, με ανδρεία, ορμή και φωνές. Θα επιτεθούν και από άλλη μεριά οι καταδιωκόμενοι, όπως είπαμε. Άμα όλα αυτά γίνουν σωστά, και βοηθήσει και ο Θεός, οι εχθροί θα εξολοθρευτούν. Το ξέρουν όσοι έχουν ανάλογη πείρα, γιατί, πως θα τα καταφέρουν να αποφύγουν τα χειρότερα με κουρασμένα άλογα από την καταδίωξη, και ήδη έχοντας πολλούς νεκρούς και τραυματίες;

Αλλά και να καταφέρουν, ανέλπιστα, να αντισταθούν, και να ανάψει γερή μάχη, τότε ο αρχηγός του στρατού, με κάποιο σύνθημα ή σάλπιγγα, θα απεμπλέξει τους δικούς μας από τη μάχη, και θα υποχωρήσει, όχι άτακτα, αλλά ερεθίζοντας τους εχθρούς σε νέα καταδίωξη, με αντεπιθέσεις. Έτσι, θα παρασυρθούν οι εχθροί στην μεγάλη ενέδρα, όπου θα επαναληφθούν τα ίδια από εμάς, και με του Θεού την χάρη θα νικήσουμε και θα κερδίσουμε δόξα. 

Και να μην τους εξοντώσεις τελείως, στρατηγέ, εξ αιτίας σφαλμάτων, ή επειδή πολεμούν σε πανστρατιά, οπωσδήποτε θα υπερισχύσεις, ειδικά αν έχεις και πεζικό. Δεν θα νικηθούν κατά κράτος, ίσως, αλλά θα σκοτώσεις και θα αιχμαλωτίσεις πολλούς, και θα φοβηθούν να ληστεύουν την χώρα μας, και το πιθανότερο είναι να γυρίσουν πίσω.

Αυτά σου γράφω εγώ, βασισμένος σε όσα είπαν οι παλιοί, αλλά και από την δική μου πείρα. Εσύ όμως θα δράσεις προσαρμοζόμενος στην εκάστοτε κατάσταση όπως νομίζεις. Γιατί το αποτέλεσμα του πολέμου δεν εξαρτάται από την θέληση του ανθρώπου, αλλά όπως η Θεία Πρόνοια κινήσει τον καθένα.

Παρακολούθηση από δυο μέρη

Αν παρ' όλ' αυτά και αφού έχουν υποστεί τέτοια πλήγματα, οι εχθροί παραμένουν, και συνεχίζουν να διατρέχουν την χώρα μας καίγοντας και καταστρέφοντας, χωρίς να διακινδυνεύουν απομακρυσμένα "κούρσα" (λαφυραγωγίες) τότε ο στρατηγός πρέπει να στείλει ένα αξιόλογο τμήμα να παρακολουθεί τον εχθρό από άλλη μεριά, εκτός από αυτήν που βρίσκεται ο ίδιος. Να παρακολουθούν λοιπόν από απόσταση τριών ή τεσσάρων μιλίων τον εχθρό και να τον χτυπάνε συνέχεια, ώστε να του δυσκολέψουν την προμήθεια τροφών, και από την έλλειψή τους να αναγκαστούν να αποχωρήσουν.

 Όταν οι εχθροί προσέχουν πολύ, και λαφυραγωγούν με ισχυρά μέτρα προστασίας, και κοντά στο κυρίως στράτευμα, να τους στήσεις, στρατηγέ, την εξής ενέδρα:  Παρακολούθησε τα Φούλκα (ομάδες προστασίας των λαφυραγωγών) και δες ποιο από αυτά επιστρέφει στο στρατόπεδο τελευταίο, περιμένοντας και τους τελευταίους κουρσάτορες από τα χωριά. Να καταλάβεις, με έμπειρους βιγλάτορες, πόσοι είναι, και να τους παγιδεύσεις με μεγαλύτερη δύναμη.

 Ντύσε μερικούς στρατιώτες σαν γεωργούς, και βάλε ανάμεσά τους και μερικούς πραγματικούς αγρότες, με τα εργαλεία τους. Όλοι να είναι άοπλοι και ξεσκούφωτοι, και να έχεις και μερικούς ξυπόλητους. Να είναι όλοι έφιπποι και να βαστάνε κοντοράβδια ξύλινα. Έτσι θα ξεγελάσουν τον εχθρό, πως δεν είναι στρατιώτες, αλλά οι λεγόμενοι "οικοφύλακες" (αγροφύλακες, δραγάτες) Να είναι καμιά εικοσαριά. Να έχουν μαζί τους ζώα, βόδια, άλογα και μουλάρια. Να εμφανιστούν στους εχθρούς υποκρινόμενοι πως τρέχουν από χωριό σε χωριό για να μαζέψουν τα αδέσποτα ζώα και να τα κλείσουν στο κοντινότερο οχυρό για να τα προστατεύσουν.

 Οταν τους δουν οι εχθροί να τρέχουν με τα ζώα και καταλάβουν πως είναι απλοί αγρότες, θα τους καταδιώξουν άφοβα. Αυτοί θα φροντίσουν να τους οδηγήσουν στην ενέδρα, και όσο και να αντισταθούν, θα νικηθούν σίγουρα.

 Όταν όλα αυτά γίνονται πολύ κοντά στο εχθρικό στρατόπεδο, και βγουν πολλοί εχθροί για βοήθεια του παγιδευμένου τους φούλκου, ο στρατηγός πρέπει να έχει ετοιμάσει δεύτερη ενέδρα δυο μίλια πιο πίσω. Αν λοιπόν ο εχθρός καταδιώξει την πρώτη ενέδρα, θα πέσει στην δεύτερη. Αυτό το κόλπο, στρατηγέ, να το κάνεις προς το τέλος της ημέρας, ώστε αν τραβήξει η μάχη, να σταματήσει λόγω της νύχτας και έτσι να περισώσεις τον στρατό σου. Αν πάλι τολμήσουν να στείλουν μακρινά κούρσα, να τα πολεμήσεις όπως είπαμε, με καλά οπλισμένους και έμπειρους άντρες και χωρίς ποτέ να σπας τις γραμμές σου.

Αυτά σου γράφω, στρατηγέ να κάνεις, είτε έχεις πολούς, είτε λίγους άντρες. Αν έχεις πεντε-έξη χιλιάδες άντρες, μην πολεμάς κατά μέτωπο, αλλά με κόλπα και στρατηγήματα, και απρόσμενες επιθέσεις να τους διαλύσεις, με την βήθεια του Θεού, κάνοντας έργα σπουδαία.

Εκπαίδευση και προνόμια

Όμως, κανένα πόλεμο, αντάξιο του βαθμού σου, δεν θα μπορέσεις να κάνεις, στρατηγέ, αν δεν έχεις από πριν εκπαιδεύσει τον στρατό σου, τόσο στον χειρισμό των όπλων, όσο και αυξάνοντάς του την αντοχή στους βαριούς κόπους και πόνους.  Και να μην τους επιτρέπεις να τεμπελιάζουν, να μεθάνε και να ασωτεύουν με οποιονδήποτε τρόπο. Να τους παραχωρείς εγκαίρως τις "ρόγες" (μισθούς) και την τροφή τους και όσα άλλα οφέλη συνηθίζεται και έχει καθιερωθεί να παίρνουν, γιατί με αυτά θα αγοράσουν καλά άλογα και ότι άλλο όπλο και πανοπλία χρειάζεται, και έτσι, με προθυμία και χαρά στην καρδιά τους θα κινδυνεύσουν για τους άγιους Βασιλιάδες μας και τον Λαό του Χριστού.

 Αυτό που είναι το σημαντικότερο, όμως, και τους κάνει πρόθυμους και ριψοκίνδυνους, και τους αυξάνει την γενναιότητα, είναι να νοιώθουν πως είναι ελεύθεροι όσον αφορά τα σπίτια τους, τις οικογένειές τους, τους στρατιώτες που διοικούν,[13] και τους υπηρέτες τους. Αυτό το δικαίωμα ίσχυε από παλιά και πάντα προστατεύονταν. Θα το βρεις στους νόμους που εξέδωσαν οι άγιοι Βασιλιάδες μας, αλλά και στα παλιότερα στρατηγικά βιβλία.

 Εκτός από ελεύθεροι, πρέπει να είναι και τιμημένοι. Να μην ταπεινώνονται και να μην ατιμάζονται. Ντρέπομαι να πω πως κάποιοι τιμωρούν με ξυλοδαρμό τέτοιους άντρες, που αψηφούν την ζωή τους για το δίκιο των αγίων Βασιλέων μας και είναι εκδικητές και ελευθερωτές των Χριστιανών. Αυτά τα κάνουν εφοριακοί, ανθρωπάκια, που δεν ωφελούν σε τίποτα το κοινό καλό, αλλά κατατρέχουν τους φτωχούς και με την αδικία και τα αίματα της φτωχολογιάς μαζεύουν πολλά τάλαντα χρυσάφι.

Είσπραξη φόρων

                                                                                                                                  

Δεν πρέπει, λοιπόν, οι τοπικοί δικαστές να ατιμάζουν τους στρατιώτες, να τους σέρνουν σαν δούλους να τους μαστιγώνουν, να τους ρίχνουν σε δεσμά και κλοιούς. Τέτοια μαρτύρια δεν τα αξίζουν οι εκδικητές και οι σωτήρες, μετά τον Θεό, του λαού. Αυτοί πεθαίνουν σχεδόν κάθε μέρα για τους άγιους Βασιλιάδες μας, και ο Νόμος λέει πως πρέπει να δικάζονται από τον διοικητή τους και μόνον.

 Ποιός άλλος λοιπόν δικαιούται να τους κρίνει παρά ο στρατηγός τους, που τον έχει διορίσει ο ίδιος ο Βασιλιάς; Γι αυτό, ακόμα και από την εποχή της αρχαίας Ρώμης αλλά και από το Νόμο, ο στρατηγός του Θέματος ,μόνον, έχει εξουσία σε ότι σχετικό με τον στρατό, και οι Κριτές (δικαστές), οι Πρωτονοτάριοι και οι άλλοι δημόσιοι λειτουργοί είναι απλοί βοηθοί του. Παλιά και ο τουρμάρχης ειχε την ίδια εξουσία στους άντρες του, και μάλιστα σαν εκπρόσωπος του ίδιου του Βασιλιά, με όλους τους τύπους και τα προνόμια.

 Αν εφαρμοστούν αυτά, ο στρατός των αγίων Βασιλέων θα ξαναβρεί την παλιά του δόξα, και όσα οδηγούν στην φτώχια και την εξαθλίωση θα απομακρυνθούν. Οι πολεμιστές θα γίνουν πρόθυμοι και χαρούμενοι, γενναιότεροι και τολμηρότεροι, και θα φανούν ανίκητοι στους εχθρούς.

Αντεπιθέσεις

Αν οι εχθροί εισβάλλουν με πολύ μεγάλη δύναμη, και αλωνίζουν την χώρα παίρνοντας κάθε μέτρο προστασίας και ετοιμάζουν πολιορκίες κάστρων και στήνουν αυτοί ενέδρες αντί για εμάς, και δεν υπάρχει αρκετή Ρωμαίικη δύναμη να τους αντισταθεί, τότε, στρατηγέ, πρέπει να κάνεις κάτι που γίνονταν παλιά, και το γράφει και το βιβλίο του σχωρεμένου Βασιλιά Λέοντα, και το μολογάνε και όσοι έζησαν τα γεγονότα.

 Εκείνο τον καιρό όλος ο στρατός της Κιλικίας είχε εισβάλλει στο Θέμα των Ανατολικών και πολιορκούσε στενά το κάστρο της Μισθείας. Τότε ο Βασιλιάς διέταξε τα Θέματα και τα Τάγματα να εκστρατεύσουν στην χώρα της Κιλικίας, αφήνοντας μόνο δυο στρατηγούς των Θεμάτων του Ανατολικού και του Οψικίου να υπερασπίσουν το κάστρο και την χώρα.

 Αρχιστράτηγος τότε ήταν ο Νικηφόρος ο Φωκάς, που από τον λεγόμενο δρόμο του Μαυριανού πέρασε στην χώρα των Αδάνων και σήκωσε πολλή λεία. Βγήκε να τον αντιμετωπίσει ο στρατός των Αδάνων και χτυπήθηκαν δυο μίλια έξω από την πόλη και αμέσως το έσκασαν οι Γιοί του Ισμαήλ και χώθηκαν άτακτα μέσα στην πόλη. Ο Φωκάς σκότωσε και αιχμαλώτισε όσους δεν πρόφτασαν να μπουν στο κάστρο. Στρατοπέδευσε έξω από την πόλη, και κατάστρεψε όλη την ωραία εξοχή της με τα δέντρα και τα αμπέλια της. Μαύρη την έκανε, κι έφτασε μέχρι την θάλασσα παίρνοντας πολλούς αιχμάλωτους και ζώα. Με πορεία μια μέρας έφτασε στην γέφυρα του ποταμού Κύδνου που τον λένε Ιέρακα οι ντόπιοι και οδηγεί στα Άδανα, κι εκεί στρατοπέδευσε.

 Μόλις άκουσαν για την επίθεση, οι εχθροί που πολιορκούσαν την Μίσθεια έφυγαν για να υπερασπίσουν την χώρα τους κι έτσι απέτυχαν και στα δύο, Στο μεταξύ, ο αρχηγός των στρατευμάτων των Ρωμιών επέστρεψε φορτωμένος λάφυρα και σκλάβους από τον δρόμο που λένε "του Καρυδίου". Το ίδιο έγινε με τους στρατηγούς τωνΑνατολικών και της Καππαδοκίας παλιά, και στην Λυκανδό με τον Αλήμ το γιο του Χαμδά. 

 Έτσι λοιπόν κι εσύ, στρατηγέ, όταν αποτύχεις στο να παγιδεύσεις τους αντιπάλους γιατί αυτοί φυλάγονται με επιμέλεια, αυτό να κάνεις. Είτε θα αφήσεις έναν από τους ικανότερους στρατηγούς σου να κάνουν την παραδρομή στον αντίπαλο, είτε εσύ θα την κάνεις και θα στείλεις ένα ικανό στρατηγό, επαινούμενο για ανδρεία και ονομαστό, να πέσει στην εχθρική χώρα με αρκετό ιππικό και πεζικό, και να αλωνίζει εκεί, να καίει και να καταστρέφει, και να παίρνει κάστρα. Άμα το μάθουν οι εχθροί, θέλει δεν θέλει ο αρχηγός τους, θα γυρίσουν πίσω να υπερασπίσουν την πατρίδα τους.

 Εδώ παρεμβάλλουμε ένα απαραίτητο συμπλήρωμα, από το «Στρατηγικόν» του Κεκαυμένου:

«Οταν εισβάλλεις στην χώρα του [εχθρού για επιδρομή] και αν υπάρχουν στενά περάσματα [“κλεισούρες”] εκεί από όπου μπήκες, να μην επιστρέψεις από τον ίδιο δρόμο. Γιατί, γνωρίζοντας [ο εχθρός] την δυσκολία των περασμάτων, θα τα έχει πιασμένα και θα σε καταστρέψει όταν επιστρέφεις. Αυτό [το λάθος] έκανε ο Τριβούνιος ο Σέρβος στον Κατεπάνω του Δυρραχίου Μιχαήλ, τον γιο του Λογοθέτη, στην Διόκλεια, και έχασε τον στρατό του, πάνω από σαράντα χιλιάδες /.../ 

Να έχεις κατασκόπους και ανιχνευτές [“τοποδέτες”] που θα επιθεωρούν τους δρόμους. Και οταν εισβάλλεις και λεηλατήσεις [“κουρσεύσεις”] να αποχωρήσεις από άλλο δρόμο και μη σε νοιάζει τίποτε. Αν όμως δεν υπάρχει  άλλος δρόμος [εκτός από αυτόν που εισέβαλλες] τότε να επιτεθείς ξαφνικά και χωρίς να σε έχουν καταλάβει και αφού λεηλατήσεις να φύγεις το γρηγορότερο από όπου μπήκες. 

 Αλλιώς, όταν εισβάλλεις για να λεηλατήσεις, άσε στρατό να κρατήσει τα περάσματα και τις βουνοκορφές, και οι άντρες που τον διοικούν να είναι γενναίοι και έμπειροι. Τότε θα επιστρέψεις με την βοήθεια του Θεού χωρίς έγνοιες, χαρούμενος και ευχαριστημένος.»[14]

Πόλεμος στα βουνά

Άμα έχεις "εκσπηλεύσει" καλά την περιοχή σου, και ο λαός σου έχει κρυφτεί με την περιουσία και τα ζώα του σε μέρη υψηλά και δύσβατα, και οι εχθροί θελήσουν να τους πιάσουν, και βαδίσουν προς τα εκεί με όλο τον στρατό και αρχίσουν να ψάχνουν τα βουνά και  στρατοπεδεύσουν στα ορεινά,  τότε  εκεί πρέπει να πας, να υπερασπίσεις τους δικούς σου. Και άμα δεις τον τόπο που στρατοπέδευσαν, και αν έχει και βουνό ψηλό από όπου θα τους βλέπεις και θα τους επιτεθείς, ετοίμασε νυχτερινή επίθεση με πεζικό και ιππικό, όπως θα σου πω παρακάτω, για τον νυχτοπόλεμο. Ετσι θα τους κάνεις να φύγουν από εκεί.

Άμα επιμένουν, και ψάχνουν τα βουνά που είναι τα καταφύγια των αγροτών, τότε να πιάσεις τα περάσματα που οδηγούν στις κρυψώνες με ακοντιστές και "ψιλούς". Ετσι άμα θελήσουν να διαβούν από αυτά τα δύσκολα περάσματα, το πεζικό θα τους νικήσει. Αν προσπαθήσουν να ανέβουν με πεζικό, να μεταφέρεις τον λαό σε ακόμα πιο δύσβατα μέρη, έχοντας πιάσει τα όλα μονοπάτια με το σύνολο του στρατού σου πια.

Πολιορκίες

 Βλέποντας πως οι εχθροί ετοιμάζονται να πολιορκήσουν κάστρο, πρέπει εσύ, στρατηγέ, να έχεις ετοιμάσει όσα κινδυνεύουν άμεσα, αλλά και τα άλλα, με τεσσάρων μηνών εφόδια ή και περισσότερα αν γίνεται,  για τον λαό που θα καταφύγει εκεί. Θα επιμεληθείς τις στέρνες, και όλα άλλα χρειάζονται σε ένα κάστρο. Επειδή αυτά είναι πολλά, δεν θα τα αναφέρουμε εδώ. Γιατί, τα περί καστροπολέμου τα έχουν γράψει άλλοι, για τα πολιορκητικά μηχανήματα, και το πως ακριβώς αντιμετωπίζονται οι πολιορκητές.  Εμένα με πρόσταξαν να γράψω για την παραδρομή και για το πιάσιμο των κλεισουρών.

 Οταν οι εχθροί πολιορκήσουν το κάστρο, συνήθως στρατοπεδεύουν γύρω από αυτό, ώστε κανείς να μην μπορεί να μπει και να βγει. Επειδή τα περισσότερα κάστρα μας  χτίστηκαν σε μέρη ορεινά και δύσβατα, δεν θα έχουν "χάρακα" (χαντάκι) στο στρατόπεδό τους, δεν θα είναι ασφαλισμένοι, και θα τους νικήσεις εύκολα στρατηγέ, αν τους επιτεθείς νύχτα με πεζικό. Να έχεις ειδοποιήσει με σύνθημα και τους πολιορκημένους να επιτεθούν ταυτόχρονα.  Με Θεού πρόνοια, θα βοηθήσει και ο τόπος ο ίδιος.

Αν ο τόπος δεν επιτρέπει στον εχθρό να στρατοπεδεύσει κυκλικά, αλλά είναι σε ένα ή δυο σημεία, τότε πρέπει να εξαφανίσεις κάθε τροφή αλόγων και ανθρώπων από τα γύρω χωριά. Αν ο τόπος δεν έχει δάση, να κάψεις ακόμα και τις στέγες των σπιτιών. Έτσι, αν δεν έχουν κοντά ξύλα και τροφές, οι εχθροί θα πηγαίνουν μακριά για να βρουν και θα τους νικάς με ενέδρες και στρατηγήματα. Τότε, θα λύσουν την πολιορκία από την πείνα.

 Αν τους βλέπεις να επιμένουν, και οι πολιορκημένοι να υποφέρουν, να τους κάνεις ανοιχτά νυχτοπόλεμο με πεζικό και ιππικό.  Αν αποτύχεις και εκεί για κάποιο λόγο, και οι πολιορκημένοι έχουν έλλειψη ανδρών, και αρκετή τροφή, να τους δώσεις άντρες, αλλά και τροφές, με τον εξής τρόπο: Το μισό σου στράτευμα θα φορτώσει στα άλογά του από τέσσερα μόδια στάρι και θα συνοδεύονται για προστασία από άντρες που θα έχουν μόνο τα όπλα τους. Εσύ θα είσαι σε άλλο μέρος με τον υπόλοιπο στρατό και θα επιτεθείς με φωνές και σαλπίσματα. Έτσι, οι σταροκουβαλητές θα μπουν και βγουν ανενόχλητοι. Με αυτόν τον τρόπο θα τους προμηθεύσεις τροφή, η και άντρες, αν χρειάζεται.

Αλλες μέθοδοι κούρσου

Αν οι εχθροί έχουν μεγάλο πλήθος, ίσως χρησιμοποιήσουν άλλη μέθοδο. Χωρίζοντας το μισό ή το ένα τρίτο, απομακρύνονται για πολλές μέρες πορείας από το κυρίως στρατόπεδο, σε περιοχές που πιστεύουν πως θα βρουν περισσότερα. Μπορούν να μείνουν εκεί δυο και τρεις μέρες. Αφού το μάθεις αυτό, στρατηγέ,  να τους πλησιάσεις νύχτα και να κρύψεις κατάλληλα τον στρατό σου.

Επειδή λοιπόν αυτοί σκορπίζονται σε πολλά χωριά, αφήνοντας το λεγόμενο φούλκο για προστασία,  εσύ να χωρίσεις τον στρατό σου στα δύο, προσέχοντας να τον κρύβεις καλά, μην σε καταλάβουν και στήσουν σε σένα παγίδα. Να μείνεις στην ενέδρα μέχρι την δύση του ήλιου. Και αν τότε το φούλκο πλησιάσει στα χωριά που βρίσκονται οι λαφυραγωγοί,  τότε να στείλεις τον μισό στρατό στα πιο απομακρυσμένα. Από κοντά να ακολουθείς και εσύ με τους υπόλοιπους, και όσο σου επιτρέπει ο τόπος, στα κρυφά, όσο πιο κοντά τους μπορείς. Όταν πια δεν έχει τρόπο να κρυφτείς, να επιτεθείς με νεανική ορμή, και θα σκοτώσεις και θα πιάσεις πολλούς.

Αν το φούλκο είναι κοντά, αυτό να χτυπήσουν πρώτα όσοι έστειλες μπροστά, όπως είπαμε, κατά το δειλινό. Και εσύ θα τους χτυπήσεις δεύτερος και θα νικήσεις, με την χάρη του Θεού. Και ας πούμε, αν και απίθανο, πως οι αρχηγοί των εχθρών κατορθώσουν να αποφύγουν την ήττα,  αν έχουν πολύ στρατό, επειδή θα πέσει σύντομα η νύχτα, εσύ δεν θα πάθεις τίποτα. Κάνοντας αυτά, θα σε θαυμάσουν οι εχθροί και δεν θα τολμάνε να λαφυραγωγούν, και σύντομα θα γυρίσουν πίσω από έλλειψη εφοδίων.

Η αποχώρηση των εχθρών

Οταν οι εχθροί επιστρέφουν και βιάζονται να φτάσουν στην πατρίδα τους, να έχεις στείλει από πριν  πεζικό να κρατάει τους δρόμους επιστροφής. Σε οποιοδήποτε πέρασμα και να τους πολεμήσεις, θα νικήσεις, με την βοήθεια του Θεού, σε αυτά των κλεισουρών της Σελεύκειας και του Θέματος της Λυκανδού, εκεί που τα βουνά του Ταύρου ορίζουν και την Κιλικία, είτε στην Καππαδοκία και την Λυκανδό, και τα κοντινά περάσματα της Γερμανικείας και του Αδατά, και το Καησούν και του Δαουθά, και της Μελιτινής, και στα Καλούδια, και αυτά που είναι πέρα από τον Ευφράτη, που χωρίζουν την περιοχή την λεγόμενη Χανζήτι και μέχρι την Ρωμανούπολη.

Τέσσερις σταθμούς, δηλαδή τέσσερα στησίματα στρατοπέδου πριν, να φύγεις γρήγορα να βρεις τους πεζούς που έχεις ήδη στείλει στα περάσματα, αφήνοντας τον καλύτερο από τους στρατηγούς να παρακολουθεί τον εχθρό για τις λαφυραγωγίες και τις επιδρομές του. Αυτός να διοικεί και όλο το ιππικό. Να παραμείνει κοντά τους μέχρι να απέχουν από την κλεισούρα δυο σταθμούς. Τότε, με όλον τον στρατό να έρθει και αυτός εκεί που ετοιμάζεις την μάχη.

Εσύ, φτάνοντας στην κλεισούρα, να φροντίσεις να μαζέψεις και άλλο πεζικό, όσο μπορεις. Και σαν καλός στρατηγός, να τους ενθαρρύνεις με γλυκό τρόπο:

“Ανδρες Ρωμαίοι, στώμεν ακλινώς και εδραίως. Στώμεν ανδρικώς και γενναίως”. Δείξωμεν εχθροίς βραχίονα και ισχύν. Δείξωμεν ως προς κρείσσονας την ορμήν έχουσιν, ως προς τους βάλλειν μάλλον ή βάλλοντας παρατάττονται. μη γαρ λίθος φύσις αυτοίς ή χαλκός, ως μη τραύματα δέχεσθαι. Μη γαρ εκ σιδήρου το σώμα ως μη το κόπω εκλύεσθαι και αποναρκάν”

“Παλικάρια Ρωμαίοι, σταθείτε γερά και ασάλευτοι.

Σταθείτε αντρίκια και γενναία.

Να δείξουμε στους εχθρούς μπράτσο και δύναμη.

Να τους δείξουμε πως τα βάζουν με καλύτερούς τους.

Παρατάσσονται απέναντί μας για να χτυπηθούν, όχι για να χτυπήσουν.

Δεν είναι πέτρινοι ή χάλκινοι να μην τραυματίζονται.

Δεν είναι από σίδερο το σώμα τους να μην κουράζεται και να μη νυστάζει”

Επί πλέον, να υπογραμμίσεις και το πόσο δύσκολο είναι το μέρος για τους εχθρούς, και πόσο αυτό θα βοηθήσει.

Αφού τους ενθαρρύνεις θα στείλεις τους καλύτερους και πιο θαρραλέους εκεί που θα γίνει η σύγκρουση. Θα πιάσεις όλα τα βουνά ένα γύρω και όλους τους δρόμους θα ασφαλίσεις. Όπου σηκώνει να πολεμάνε ιππείς μαζί με πεζούς, να τους παρατάξεις. Ο τι είπαμε στην αρχή για τις μάχες στα περάσματα, να τα εφαρμόσεις. Οπως λοιπόν φτάσουν οι αντίπαλοι, θα δουν πως κρατάς τα περάσματα, είτε θα τολμήσουν να περάσουν και θα πάθουν ζημιά, είτε θα ψάξουν άλλο δρόμο, γεννώντας ευθυμία στο στρατό σου. Όπως φεύγουν, καταδίωξέ τους με το ιππικό και γοργοπόδαρους “ψιλούς”. Και να ακολουθήσεις και ό ίδιος.

Αν πάλι οι εχθροί αποπειραθούν να περάσουν νύχτα, θα τους νικήσεις γιατί τα άλογά τους θα είναι κουρασμένα. Είναι ακριβώς αυτό που θες.

Αν συμπλακείς νύχτα, να στείλεις απόσπασμα πεζών και ιππέων εναντίον του σάκα τους (οπισθοφυλακή) και άλλους να τους χτυπάνε από τα πλάγια. Δεν θα μπορέσουν να αντισταθούν και θα το σκάσουν. Αν είναι νύχτα, θα αφανιστούν τελείως.

 Αν αντιδράσουν αλλιώς, και στρατοπεδεύσουν, και το σχήμα του στρατοπέδου θα είναι συνήθως επίμηκες, λόγω του τόπου, να τους επιτεθείς νύχτα. Τον τρόπο θα σου τον πω.  Από πίσω θα τους χτυπήσεις εσύ με πεζικό. Τους άλλους πεζούς θα τους χωρίσεις στα έξη, τρεις δεξιά και τρεις αριστερά, και να απέχουν μεταξύ τους μια βολή τόξου. Θα αφήσεις ανοιχτό μόνο το δρόμο της επιστροφής τους. Ετσι, όταν τους επιτεθείς με αγριότητα, τελικά ο καθένας τους θα καβαλήσει το άλογό του και θα κοιτάξει να σώσει τον εαυτό του καλπάζοντας προς τη  πατρίδα του.

 Θα εγκατασταθείς εκεί, και θα ανάψεις φωτιές πολλές. Πίσω από κάθε παράταξη πεζών, αν χωράει ο τόπος, θα βάλεις και ιππικό, από το καλύτερο.  Θα βάλεις τους γενναιότερους και γρηγορότερους “ψιλούς” να πλησιάσουν κρυφά, και από τη μέση να αρχίσουν την επίθεση. Αν γύρω από το στρατόπεδο έχει υψώματα, ή έστω από τη μια μεριά μόνο, θα τους αφανίσεις με σφεντόνες και βέλη. Αν ο τόπος είναι ομαλός, θα πολεμήσεις σοβαρότερα.

Αν οι εχθροί ιππεύσουν και επιτεθούν στους ψιλούς, δεν θα τους κάνουν τίποτα, γιατί δεν θα βοηθάει ο τόπος, αντίθετα, οι ίδιοι θα πάθουν ζημιά.  Να σαλπίσουν και να φωνάξουν οι παρατάξεις από όλες τις μεριές και να αρχίσει γερό πόλεμο ο στρατηγός από πίσω. Αν δεν αρχίσουν να το σκάνε οι εχθροί, τότε οι διοικητές να παρακινήσουν τους ψιλούς να μπουν στις σκηνές του στρατόπεδου.  Αμα αρχίσουν να πιάνουν άλογα, λάφυρα και αιχμαλώτους, θα το δει ο υπόλοιπος στρατός και θα ορμήξουν όλοι για αρπαγή, και θα τους κατακόψουν με το σπαθί. Τότε οι εχθροί θα το σκάσουν, είτε με άλογα, όσοι προφτάσουν, είτε με τα πόδια, και θα γυρέψουν να κρυφτούν στα βουνά και τις χαράδρες.

Αμα γίνει αυτό, τότε θα είναι και το τέλος του πολέμου, με την βοήθεια του Θεού και τις πρεσβείες της Παναχράντου αυτού Μητρός και Θεοτόκου. Δόξα θα πάρουν οι άγιοι Βασιλείς και όλο το Ρωμαίικο στράτευμα, και οι εχθροί δεν θα μπορούν να τους κοιτάξουν στο πρόσωπο.

 Αν όμως οι εχθροί στρατοπεδεύσουν σε ομαλό χώρο, που δεν αρμόζει σε νυχτοπόλεμο, ο στρατηγός με όλο το πεζικό και το ιππικό θα πάει πάλι μπροστά να ασφαλίσει το πέρασμα. Έχω πει πως όλες οι διαδρομές που οδηγούν σε εχθρικές περιοχές (προς Ανατολάς, εννοεί) και από όλα τα Θέματα που απαριθμήσαμε, και τις έχω δει όλες με τα μάτια μου, είναι δύσβατες, και οι χώρες μας ορίζονται από βουνά. Έτσι, πήγαινε πιάσε τα περάσματα και πολέμησέ τους αδίστακτα, και με την χάρη του Χριστού του Θεού μας, θα τους εξολοθρεύσεις.

 Αν ο δρόμος που έρχονται οι εχθροί είναι ομαλός και κατηφορικός, χωρίς εμπόδιο ώστε να τους αντισταθείς κατά μέτωπο, είναι όμως οπωσδήποτε στενός, [15] και τους υποχρεώνει να περνάνε λίγοι κάθε φορά. Εκεί, θα βάλεις τέσσερις παρατάξεις πεζών, δυο από κάθε μεριά, ξεχωρισμένες μεταξύ τους. Πίσω από τους εχθρούς θα στήσεις ενέδρα με καλό διοικητή και ιππικό και πεζικό, εκεί που θα βρίσκεται το σάκα (οπισθοφυλακή) των αντιπάλων, να φυλάει το δρόμο. Μακριά τους θα είναι, να μην τους καταλάβουν.

 Την στιγμή λοιπόν που τους χτυπάει το πεζικό από τις δυο πλευρές, θα χτυπήσει και η ενέδρα. Αν πάλι το σάκα στέκεται σε τόπο ομαλό και η ενέδρα φοβηθεί να του επιτεθεί, ας περιμένουν να ξεκινήσει το σάκα να συναντήσει τους δικούς του, παίρνοντας την κατηφόρα, και τότε να βγουν από πίσω του, από πάνω, Από αυτήν την θέση, οι εχθροί δεν θα μπορέσουν να τους αντισταθούν. Θα σμίξουν λοιπόν με το κύριο σώμα, που χτυπιέται με τους δικούς μας. Θα ελπίζουν να φτάσουν στην χώρα τους, αλλά δεν θα τα καταφέρουν, γιατί αν τους γίνει πόλεμος όπως τα έχω γράψει, θα νικηθούν κατά κράτος, με την χάρη του Θεού μας, του αληθινού.

 Ω η δόξα και το κράτος συν Υιώ και Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

---

[1] «Παραδρομή» εδώ, σημαίνει «παρακολούθηση»

[2] Ακρίτας: Φύλακας των συνόρων από το “άκρον” = σύνορο

[3] Συνεπώς οι σκοπιές ήταν τοποθετημένες ακτινωτά σε κύκλους τριών-τεσσάρων μιλίων γύρω από το στρατηγείο, ή και μεγαλύτερους αν επρόκειτο για έφιππους.

[4] Βλέπουμε πως θεωρείται δεδομένο πως οι εχθροί θα βαδίζουν νύχτα. Οι λόγοι είναι προφανείς. (α) να αποκρύπτουν τις κινήσεις τους και (β) να στέλνουν αποσπάσματα για λεηλασία την ημέρα, και να τους παρέχουν μια σταθερή βάση, το στρατόπεδο που στήνουν.

[5] Εμφανής σε πολλά σημεία η έλλειψη καλού πεζικού στον Βυζαντινό στρατό.  Αυτό πιθανά οφείλεται σε κοινωνικούς λόγους. Οι άνετοι οικονομικά γίνονταν, φυσικά,  ιππείς, ενώ οι φτωχοί ήταν πιθανά τόσο εξαθλιωμένοι που δεν μπορούσαν να εξοπλισθούν και να εκπαιδευθούν σωστά.  Θυμίζουμε πως πρόκειται για "Θεματικό" στρατό, δηλ.  τύπου πολιτοφυλακής, που εξοπλίζονταν και εκπαιδεύονταν με δικά του έξοδα, έχοντας ορισμένα προνόμια και παροχή γης από την Αυτοκρατορία.

[6] Χαρακτηριστική και ρεαλιστική ανάλυση της ψυχολογίας του μεσαιωνικού πολεμιστή

[7] Αυτό το στρατήγημα, στην απλοϊκή του μορφή, χρησιμοποιείται για την άμυνα στου χωριού στην ταινία του Κουροσάβα "Οι εφτά Σαμουράι"

[8] Σαφής ο διαχωρισμός μόνιμου στρατού (Βασιλικού) και πολιτοφυλακής (Θεματικού)

[9] Νύχτα, για να μην μπορέσουν να καταλάβουν πως έχει λίγο στρατό

[10] Με άλλα λόγια, όταν ο στρατηγός κρίνει πως μπορεί να εξοντώσει τον αντίπαλο, κρύβεται, ενώ στην αντίθετη περίπτωση εμφανίζεται για να τον τρομοκρατήσει.

[11] Αρα προκύπτει πως ο αριθμός των τριών χιλιάδων που προαναφέρεται είναι πολύ μεγαλύτερος από τον μέσο αριθμό για έναν "Θεματικό" στρατό. Εκπλησσόμαστε από τους μικρούς αυτούς αριθμούς, αλλά και από το μέγεθος των κατορθωμάτων αυτών των ανδρών.

[12] Δίνεται η εντύπωση πως όλα αυτά γίνονταν εν κινήσει, με ακροβατικό τρόπο.  

[13] Προφανώς οι πλουσιότεροι διέθεταν και ιδιωτικό στρατό

[14] Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, 29

[15] Εννοείται πως πάντα μιλάει για ορεινά περάσματα.

Δες και εδώ:

Λέοντος Σοφού Περί του κατά Σαρακηνών πολέμου